فهرست مطالب

عنوان

چکیده............................................. 1

معماری ایرانی...................................... 5

معماری پارسی....................................... 7

مشخصات شیوه پارسی ................................. 9

معماری پارتی....................................... 11

شیوه خراسانی....................................... 11

شیوه رازی.......................................... 12

یادگارهای این شیوه................................. 15

شیوه آذری.......................................... 15

معماری اصفهانی..................................... 24

سفر نامه دیولافوا................................... 25

معماری معاصر ایران................................. 27

منابع.............................................. 28

شیوه های معماری ایران

چکیده

در ایران، اولین نمونه های هنر و معماری در منطقه "خرا سان" شکل گرفت. در اینمنطقه شاهد شکل گیری اولین شیوه معماری ایران پس از اسلام هستیم. اینشیوه که به "خراسانی" یا"شبستانی" معروف گردید، در قرن اول هـ.ق از ابتدایپذیرش دین مبین اسلام از سوی ایرانیان آغاز گردید و تا دوره "آل بویه" و"دیلمیان"قرن چها رم هـ.ق ادامه پیدا کرد . در این شیوه ، نقشه مساجد از صدراسلام الهام گرفت و مساجد به صورت "شبستانی " یا"چهل ستونی"بناگشتند.قوس های به کار رفته در شیوه خراسانی به صورت"بیضی"و"تخممرغی"است که از نمونه های پیشین آن میتوان به کاخ های ساسانی یعنی "فیروزآباد" و"طاق کسری"اشاره کرد.به طور کلی، معماری در شیوه بسیار ساده و خالیاز هرگونه تکلف است و مصالحی که در این بناها به کار رفته ساده و ارزان قیمتمی باشد. از مساجد این شیوه می توان به "مسجد جامع فهرج یزد"، "مسجدتاریخانه دامغان"،"، "مسجد جامع نائین"، "مسجد جامع تبریز" و "بنای اولیه مسجدجامع اصفهان"و"مقبره امیر اسماعیل سامانی" اشاره کرد .

در نیمه اول قرن پنجم هـ.ق، با تأسیس سلسله سلجوقیان، درخشان ترین دورههنر اسلامی در ایران آغاز گردید.دراین دوره،شاهد اوج شیوه ای از معماری به نام"رازی" هستیم که از زمان سلسله "آل زیار" در شهر ری آغاز و تا حمله "مغولان" ادامه پیدا کرد.در این زمان برج های آرامگاهی،مناره ها،مساجد،مدارس و کاروانسراها و موارد متنوع بسیاری احداث شدند.در این دوره تعداد برج مقبره ها و میل منارهها از تعداد مساجد بیشتر شده.طرح های دایره،8گوش،6گوش،4گوش،مربع،مربعمستطیل در بناهای این دوره مورد استفاده قرار گرفت.میل های راهنما ،تبدیلمساجد شبستانی به بناهای "چهار ایوانی "در این دوره صورت گرفت.گنبدها نیز در انواع شکل های گوناگون در این دوره ساخته شدند ،مانندگنبدهای"گسته نار""گستهرک" "گنبد قابوس" "گنبد خاگی"و انواع گنبدهای"دوپوسته پیوسته".دراینشیوه بود که معماران از انواع "نقوش شکسته"و"گره سازی"با آجر و کاشیاستفاده کردند.در این شیوه ساختمان از بنیاد و پای بست با"مصالح مرغوب"احداثمیشد و خشت های پخته ی کوچک و بزرگ و نازک بستر نما را می آراست.درشیوه ی رازی قوس های جناغی در طاقنماها و طاقها عمومیت پیدا می کند.

مساجد معروفی چون "مسجد برسیان" در نزدیکی اصفهان، "مسجد جامعاردستان"، "مسجد جامع کبیر قز وین" و "مسجد جامع اصفهان" که بر روی شالودههای دوران "آل بویه" بنا گردید، از نمونه های این شیوه به شمار می روند. در اوایلقرن هفتم هـ.ق، با هجوم مغولان، بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله ایران بهویرانی کشیده شدند، اما چندی نگذشت که با تأسیس سلسله ایلخانیان، مغولانفرهنگ و سنتهایکشورهای شکست خورده را پذیرفتند و یکی از حامیان هنر وهنرمندان اسلامی شدند. در این دوره، شیوه ایبه نام "آذری" رواج یافت که تا دوره"صفویه" ادامه پیدا کرد و شهرهایی چون "تبریز"، "بغداد"، "سلطانیه" و "اصفهان" مراکز هنر و هنرمندان گشتند و بناهای مذهبی و غیرمذهبی متعددی در این شهرهاایجاد شدند.

در اواسط قرن هشتم هـ.ق، با حمله تیمور، بار دیگر شهرهای ایران به ویرانیکشیده شد؛ ا ما این بار نیز هنرایران تیموریان را نیز مغلوب کرد به طوری کهشهرهای "سمرقند" و " بخارا" مراکز هنری ایران شدند و شیوهآذری که از دورهمغول رواج یافته بود، به کار خود ادامه داد. در این دوره، ابداعی در زمینه تزئیناتمعماری یعنی "کاشی معرق" به وقو ع پیوست. از بناهای معروف دوران ایلخانی وتیموری، می توان به "مسجد گوهرشاد"، "مسجد جامع ورامین"، "قسمت اعظمبناهای حرم مطهر حضرت رضا(ع)"، "مسجد کبود تبریز"، "مسجد جامع یزد"، و...اشاره،کرد.

با روی کارآمدن صفویان در اوایل قرن دهم هـ.ق، شهرهایی چون "تبریز"، "قزوین" و"اصفهان" به مراکز هنریایران تبدیل شدند. در این دوره، شاهد اوج هنر معماریایران می با شیم که توسط پادشاهان مقتدر وهنردوست آن دوره یعنی "شاهتهماسب" و "شاه عباس اول" به وجود آمد. در این دوران البته، اندکی قبل از دورهصفوی یعنی از زمان قراقویونلوها، شیوه ای دیگر در معماری ایران به وجود آمد که به"شیوه اصفهانی" معروف گردید.در دوران نخست شیوه اصفهانی یعنی دوران صفویهشاهکارهای هنر معماری و هنر های تزیینیپای می گیرد و کیفیت اصیل،شفاف وغنی رنگهای درخشان در کاشیها بسیار دلپذیر می شود.کیفیت مصالح به کار رفته بویژه در معماری پایتخت،هنوز مرغوب و مقاوم است.در این شیوه، نقشه ها وطرحهای ساختمانیرو به سادگی نهاد و استفاده از کاشی های خشتی و هفترنگ به جای کاشی معرق رواج یافت.میدان بزرگ مرکزی اصفان که نقش جهان نامدارد،شاهکار معماری ایران و جهان در این دوره است. این میدان علاوه بربناهایزیبایی که در اطراف آن ساخته شده محل سان،رژه و نمایش های گوناگون در اعیادو روزهای ویژه بوده است.مساجدی چون "شیخ لطف ا..." و "مسجد امام"دراصفهان، از شگفتی های معماری این دوران به شمار می آیند. در دوران زند وافشار، بتدریج شاهد افول معماری ایرانی می باشیم، به طوری که این رکود و افول

در دوره قاجار به اوج خو د می رسد. با وجود این رکود، باز هم شاهد ایجاد بناهایی

چون "مسجد امام تهران"، "مسجد و مدرسه شهید مطهری(سپهسالار)" و "مسجد

و مدرسه آقابزرگ" در کاشان و... می باشیم.

از میان انواع هنر معماری در ایران، معماری مذهبی از جایگاهخاصی برخوردار است. البته،سابقه این نوع معماری به دوران قبل از اسلام به ویژه دوران ساسانیان می رسد. با گسترش دین اسلام در کشورهای مختلف از جملهایران، معماری مذهبی در اسلام از جایگاه خاصی بر خوردار گشت، البته عواملیچون "تأکید بزرگان دین"، "کارکرد گسترده" و "پدیده وقف" در گسترش و توجه ویژهمعمارا ن به مسجد" بی تأثیر نبوده است. بدین ترتیب، مسجد در ایران...

پاورپوینت بررسی سبک معماری آذری در 87 اسلاید زیبا و قابل ویرایش با فرمت pptx

سبک آذری:

آذری سبکی در معماری اسلامی ایران منسوب به آذرباییجان,مشهور به سبک مغول یا ایرانی _مغول و مقارن با دوره ی حکومت ایلخانان بر ایران است.

نظریه بیرنیا در مورد سبک آذری:

سبک آذری در بی دگرگونی هایی که بر اثر اوضاع سیاسی,اجتمایی,...که در سبک رازی بدید آمد,از مراغه آغاز شد و با سبک مغولی راه تیریز و سلطانیه را بیموده و به سراسر ایران و خارج ایران نفوذ کرد و روز به روز آراسته تر شد.

وجه تسمیه:

این سبک با آمیزش و ترکیب و تلفیق معماری جنوب و سنت ها و روش هایی که از روزگاران کهن,بومی آذربایجان شده بود بدید آمد و به حق نام آذری گرفت.

سبک آذری به دو شیوه قابل تفکیک می‌باشد:

الف: شیوه ی اول سبک آذری مربوط به دوره‌ی ایلخانی به مرکزیت تبریز

ب: شیوه ی دوم سبک آذری مربوط به دوره‌ی تیموری به مرکزیت سمرقند

پاورپوینت بررسی سبک معماری آذری در 51 اسلاید زیبا و قابل ویرایش با فرمت pptx

شیوه آذری

سرزمین آذربایجان در معماری ایران در رده نخست اهمیت جای دارد. چرا که سه شیوه معماری ایران ]پارسی، آذری و اصفهانی[ از آنجا سرچشمه گرفته و به سراسر کشور رسیده است. در شیوه پارسی، هنگامی که قوم آریایی کوه‌های آران را پشت سر می‌گذاشتند تا به جنوب سرزمین ایران رهسپار و ماندگار شوند، سر راه خود ستاوندهای[ چوبین و شبستان‌ها و نهانخانه‌های دوربسته و کوشکی آذربایجان را پسندیدند و چون ارمغانی، نخست به سرزمین انشان و سپس به سرزمین پارس بردند و با آن شیوه، همراه با برگیره از شیوه‌های گوناگون ملت‌هایی که به پیروی پارسیان در می‌آمدند، شیوه تازه‌ای پدید آوردند که شیوه پارسی نام گرفت و از آغاز شاهنشاهی ایران تا پایان روزگار هخامنشیان (و حتی اندکی پس از آن) برای ساختن کاخ‌ها و کوشک‌ها به کار گرفته می‌شد.

با اینکه آب و هوای سرد و کوهستانی آذربایجان این شیوه را پدید آورده بود (که شاید با آب و هواهای دیگر سازگار نبود) باز هم پرداختگی و مردم‌واری شیوه پارسی چنان چشمگیر بوده که حتی در سرزمین‌های سوزانی چون انشان و سپس کرانه‌های دریای پارس نیز با همه ویژگی‌هایش خودنمایی کرده است.

بار دومی که آذربایجان پدید آورنده شیوه‌ای نو در معماری ایران شد پس از یورش خونین مغولان بود. این یورش، سراسر ایران و بویژه خراسان را از هنرمندان و معماران تهی ساخت. هنرمندانی که از چنگال درندگان به در رفته بودند در سرزمین‌های جنوبی ایران به پناه فرمانروایان بومی رفتند. همانها که نگذاشته بودند سرزمینشان تاختگاه ویرانگران شود. در آنجا معماران از شیوه‌های روایی در جنوب ایران هم بهره جستند و بر کارایی هنر خود افزودند.

هنگامی که ایلخانان (جانشین چنگیز در ایران) خواستند یا نیاز پیدا کردند که ویرانی‌های نیاکانشان را بازسازی کنند یا دست کم به خاطر نیازی که به کاخ و خانه و گرمابه و ... در پایتخت خود داشتند، معماران را از سرزمین‌های جنوبی به دربار خود فرا خواندند.

این بار از آمیزش ویژگی‌های معماری مرکز ایران و جنوب با سنت‌ها و روش‌هایی که از روزگاران کهن، بومی آذربایجان شده بود، شیوه معماری پدید آمد که به درستی نام شیوه آذری گرفت و تا هنگامی که شیوه‌ای تازه که باز هم برگیره از معماری آن سرزمین بود، به جای آن آمد، در سراسر ایران و کشورهای همسایه به کار رفت.

همانگونه که پارسیان هخامنشی در سر راه خود به جنوب، ستاوندهای آذربایجان را دیده بودند و آنرا در معماری خود بکار بردند، شگفت است که شاهان صفوی نیز ستاوندهای بناب و مراغه را به اصفهان بردند و در جلوی کاخ‌های تازه ساز خود، همانند چهلستون و عالی قاپو، نهادند. روشن است که افزودن این ستاوندها به کاخ‌های اصفهان شکوه ویژه‌ای داده است.

در اواخر قرن ششم هجری و اوایل قرن سیزدهم میلادی، در قسمتی از سرزمینهای شمال و شمال‌غربی چین یعنی در نزدیک مغولستان کنونی قبایلی از اقوام زردپوست آسیا زندگی می‌کردند. از میان این طوایف در قرن ششم هجری دو طایفه از همه مهمتر و دارای حکومت بر دیگر قبال بودند. نخست قره ختاییان در مغرب و دوم کراییت در مشرق. بعضی از این اقوام هم مانند قبیله قیات باجگزار فرمانرویان چین بودند. از این قبیله بعدها در سال 549 هجری کسی پای به دنیا گذاشت که بعدها به چنگیزخان مشهور شد. او بعد از فوت پدر به زحمت فراوان بسیاری از قبایل را مطیع خود ساخت.

چنگیز برای رابطه بیشتر با ایران گروه بزرگی از تجار مغول را به ایران فرستاد. اکثر اعضای این گروه با اجازه سلطان محمد به قتل رسیدند. خبر این واقعه به چنگیز رسید. او در سال 616 با تمام پسران و لشگریان خویش به ماورالنهر حمله کرد و بیشتر شهرهای خراسان را نیز به تصرف درآورد. شهر خوارزم نیز در سال 618 ویران و قتل عام شد. در سال 618 و 619 چنگیز و پسران و سرداران او به تسخیر شهرهای بزرگ خراسان مانند بلخ، مرو، نیشابور و هرات سرگرم و در بیشتر آنها به قتل عامهای فجیع مشغول بودند. قتل عام مغول در فرارود و خراسان بسیار شگفت و وسیع بود. بعد از چنگیز سرزمین‌های بدست آمده میان پسرانش قسمت شد. جاهای دیگر ایران را هم حکام بزرگی که از طرف خانهای مغول تعیین می‌شدند اداره می‌کردند.

پیشروی‌های مغولان بعد از مرگ چنگیز بویژه از سال 626 به امر اوگتای قاآن ادامه یافت. در سال 652 هولاگو برادر منگوقاآن فرمانروای ایران شد. دژهای اسمعیلیان را در سال 654 و بغداد را در سال 656 فتح کرد.

هولاگو بعد از فتح بغداد تمام غنایمی را که از جاهای گوناگون و بویژه از بغداد به چنگ آورده بود با خود به آذربایجان برد و مراغه را پایگاه خویش کرد. هولاگو در سال 663 درگذشت. پس از او سلسله جدیدی از سلاطین مغول در این سرزمین تشکیل شد که به ایلخانان نام دارد. آنها تا سال 736 با قدرت و بیست سال دیگر با ضعف و زبونی بر ایران حکومت کردند، از جمله آنها غازان خان (694-702) و سلطان محمد خدابنده الجایتو (703-716) می‌باشند. در این دوران تبریز و سلطانیه کانون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران بودند.

هم زمان، با حکومت ایلخانان، دودمان‌های دیگری نیز بودند که برخی از مغولان اطاعت می‌کردند و خراج‌گذار ایشان بودند. این خاندانها عبارتند از: آل کرت، اتابکان فارس، اتابکان یزد، قراختاییان کرمان، خاندان اینجو، آل مظفر و اتابکان لر.

در سال 782 تیمور، سپاهی بزرگ را به خراسان فرستاد و سپس خود نیز با آن سپاه بزرگ رفت و پس از جنگهای متعدد تمام خراسان، سیستان و افغانستان را تسخیر کرد و در این جنگها از کشتارهای بزرگ و خونریزیها ابا نکرد.

معماری

شیوه آذری دارای دو دوره است: دوره نخست از زمان هولاگو و پایتخت شدن مراغه و دوره دوم آن از زمان تیمور و پایتختی سمرقند آغاز می‌شود. در دوره دوم بود که معماران بزرگی چون قوم‌الدین شیرازی و پسرش غیاث‌الدین و زین‌العابدین شیرازی، در خراسان بزرگ بکار گمارده شدند و سازنده ساختمان‌های بزرگی در آنجا بودند.

ویژگی‌های زمانی در این شیوه بسیار کارساز بود. در آن زمان نیاز به ساخت ساختمان‌های گوناگونی بود که باید هر چه زودتر آماده می‌شدند. از همین رو در روند ساختمان‌سازی شتاب می‌شد. پس به پیمون‌بندی و بهره‌گیری از عناصر یکسان ]مانند کاربندی در سازه و آرایه[ روی آوردند تا دستاوردشان باندام و ساز وار باشد.

افزون بر این با از میان رفتن شماری از هنرمندان و معماران، در دوره نخست این شیوه، ساختمان‌هایی ساخته شد که در آن کاستی‌ها و نادرستی‌هایی هم پدید آمد حتی در گزینش جای برخی شهرها اشتباه کردند. برای نمونه، الجایتو چون چمنزار سلطانیه را دوست داشت، آنجا را پایتخت خود کرد. اما جایگاه شهر کشش طبیعی نداشت و با اینکه او برای آبادانی شهر، راه دسترسی آن را دگرگون ساخت، اما پس از مرگ او، شهر نیز از آبادانی افتاد و در زمان صفویان لشگریان در آن اتراق کردند.

یکی از ویژگی‌های دیگر معماری این شیوه بهره‌گیری بیشتر از هندسه در طراحی معماری است. گوناگونی طرح‌ها در این شیوه از همه بیشتر است. بهره‌گیری از هندسه و تنوع در طراحی در تهرنگ ساختمان در نهاز یعنی بیرون‌زدگی در کالبد و نخیر یعنی تو رفتگی در آن نمودار می‌شود.

همچنین در این شیوه ساختمان‌هایی با اندازه‌های بسیار بزرگ ساخته شد که در شیوه‌های پیشین مانند نداشت، همچون گنبد سلطانیه و مسجد علیشاه در تبریز انواع نقشه با میانسرای چهار ایوانی برای مسجدها و مدرسه‌ها بکار رفت. آرامگاه‌ها همچون گذشته، برونگرا و بیشتر با تهرنگ چهار گوشه، بویژه در دوره دوم ساخته شدند. نمونه آن در آرسن شاه زنده سمرقند بود که آرامگاه بسیاری از فرمانروایان تیموری است. بیشتر آنها چهار گوشه و دارای گنبدهای دو پوسته گسسته ناری هستند.

نیارش

در شیوه آذری دگرگونی‌هایی در نیارش ساختمان رخ داد. در دوره نخست آن که زمان آمیختگی شیوه‌های پیشین با معماری بومی آذربایجان بود، از چفد کلیل آذری که در آن سرزمین روایی بود بهره‌گیری شد.این چفد در همه جای ایران به همین نام به کار رفت.

همچنین در این شیوه چفد پنج او هفت را دگرگون کرده و گمان کردند که این نام از نسبت 7/5 گرفته شده است. از این رو چفد را به گونه‌ای زدند که نسبت افراز به نیم دهانه، پنج به هفت می‌شد. چفد بدست آمده پایداری چفد پنج او هفت را نداشت و زیر بار، ترک برمی‌داشت. این نادرستی سپس از سوی قوام‌الدین شیرازی و زین‌العابدین شیرازی درست شد.

در این شیوه چفد چمانه نیز بسیار بکار رفت. چفد پایه در تاق آهنگ ایوان مسجد جامع یزد، چمانه است. گنبدی که با چفد چمانه زده می‌شود سبویی نام دارد. گنبد سلطانیه سبویی است.

از چفد شبدری تند و کند در ساخت «خود» گنبد، در گنبدهای دو پوسته گسسته ناری بهره‌گیری شد. در این شیوه از این گنبد بسیار ساخته شد. چون افزون بر پوشاندن ساختمان، پاسخی به جنبه شکلی و نمادی نیز بود. بسیاری از ساختمان‌های خراسان بزرگ دارای این گنبد هستند.