مقاله بررسی اثر قلیا برروی پنبه در محیط مایکروویو در 40 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مرسریزه بدون کشش (Caustisizing)......................................................................... 1

مرسریزاسیون......................................................................................................... 5

مرسریزاسیون نخ.................................................................................................... 6

مرسریزاسیون پارچه.............................................................................................. 7

ماشین مرسریزه زنجیره‌ای..................................................................................... 8

ماشین‌های مرسریزه غلتکی.................................................................................... 9

چکیده:................................................................................................................... 11

مقدمه:................................................................................................................... 12

مواردی از کاربرد مایکروویو برای کالای پنبه ای:.............................................. 15

سفیدگری پنبه:...................................................................................................... 15

رنگرزی پنبه:......................................................................................................... 16

صابونی کردن پنبه:............................................................................................... 16

کاربرد مایکروویو درجداسازی پس‌ماندهای آلی «فضولات» حشره‌ها که به الیاف چسبیده‌اند.. 15

مراحل انجام عملیات:............................................................................................ 18

گرمایش دی الکتریک:............................................................................................ 19

گرمایش ریزموج:.................................................................................................. 20

واکنش بین ریزموج و ملکولها:.............................................................................. 22

تأثیر مایکروویو بر بدن انسان.............................................................................. 24

حساسیت فرکانسی بدن در مقابل امواج الکترومغناطیسی:................................... 27

مزایا و معایب کاربرد مایکروویو:........................................................................ 28

مزایا:..................................................................................................................... 28

معایب:................................................................................................................... 29

روش کار:............................................................................................................. 29

مشخصات فنی کالا............................................................................................... 31

مشخصات فنی دستگاه.......................................................................................... 32

شرح جدول برای NaOH...................................................................................... 34

شرح جدول برای KI............................................................................................. 35

شرح جدول برای CaCO3...................................................................................... 36

شرح جدول برای NH3.......................................................................................... 37

منابع:..................................................................................................................... 38



مرسریزه بدون کشش (Caustisizing)

پنبه در حالت آزاد در سود سوزآور جمع شده (آب رفته) و در نتیجه ارتجاعیت و حجم آن افزایش می‌یابد. این خاصیت سود سوزآور برای تولید پارچه‌های پنبه‌ای با ارتجاعیت مثل لباس ورزشی، جوراب و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقدار جمع‌شدگی به غلظت سود سوزآور بستگی دارد بر اثر جمع‌شدگی پارچه، وزن در واحد سطح افزایش می‌یابد. مرسریزاسیون بدون کشش مقداری از جلای الیاف پنبه می‌کاهد ولی در عوض استحکام و میل جذبی آن برای رنگینه افزایش می‌یابد به علاوه پوشش الیاف پنبه نرسیده (مرده) در رنگرزی بهتر و رنگرزی یکنواخت‌تر می‌گردد. در انجام مرسریزاسیون بدون کشش، استفاده از مواد‌تر کننده مقاوم در مقابل قلیا، به یکنواخت‌تر نمودن و سریعتر کردن عمل کمک می‌کند (Leophen U). غلظت سود سوزآور و مدت زمان لازم برای مرسریزه بدون کشش به کیفیت پارچه بستگی دارد.

محلولهای غلیظ‌تر به زمان واکنش کوتاه‌تری احتیاج دارد. معمولاً برای مرسریزه‌ بدون کشش، از سود سوز‌آور با غلظت 20 درجه بومه استفاده می‌گردد و زمان لازم با توجه به غلظت سود سوزآور حدود 40 تا 60 ثانیه می باشد. چنانچه به دلایل مکانیکی نتوان زمان واکنش را کم انتخاب نمود. لازم است که محلول سود سوزآور رقیق‌تر گردد (حدود 15 درجه بومی).

ساده‌ترین روش مرسریزه بدون کشش، پد کردن پارچه پنبه‌ای با محلول سودسوزآور محتوی ترکننده مقاوم در مقابل قلیا می‌باشد. پس از پد شدن، کافی است به پارچه حدود 30 تا 90 ثانیه زمان داده می‌شود و سپس به کمک ماشین شستشوی مداوم، ابتدا گرم و سپس سرد آبکشی شود. غلتکهای فشار دهنده (فولارد) بین حمام‌ها، سود‌سوزآور را از پارچه جدا می‌کند. خنثی سازی سودسوزآور در آخرین حمام، مخصوصاً برای پارچه‌های ضخیم ضروری می‌باشد. مرسریزه‌ بدون کشش برای الیاف ویسکوز بایستی با دقت فراوان انجام گیرد چون سودسوزآور با غلظت حدود 10 درجه بومه میل به حل ویسکوز دارد و از این رو برای انجام مرسریزه بدون کشش روی الیاف ویسکوز غلظت‌های پائین‌تر از 8 درجه بومه توصیه می‌شود. خطر صدمه دیدن الیاف با اضافه کردن مقداری نمک طعام به محلول سود سوزآور کمتر می‌گردد. استفاده از هیدورکسید پتاسیم به جای سودسوزآور صدمه کمتری را به همراه داشته و بعلاوه زیردست پارچه هم نرمتر می باشد. ولی ازدیاد جذب رنگینه توسط الیاف چندان زیاد نیست. برای مرسریزه بدون کشش ویسکوز می‌توان از دستورهای 9 و 10 استفاده نمود. در دستور 9 پارچه به مدت زمان کافی در محلول سودسوزآور قرار گرفته و سپس آبکشی و خنثی می‌گردد در صورتیکه در دستور 10 پارچه بعد از پد شدن روی یک نوار نقاله قرار گرفته و پس از مدت زمان کافی آبکشی و خنثی می‌شود. این روش به Pad- Plait معروف می‌باشد.
مرسریزاسیون

این عمل بنام جان مرسر، که در سال 1844 اثر سود سوزآور را بر پنبه مطالعه می‌کرد نامگذاری شده است و منظور از آ‎ن قرارداد نخ و یا پارچه‌ پنبه در حالت کشش در محلول سودسوزآور قوی می‌باشد. بر اثر مرسریزاسیون جلای پنبه افزایش می‌یابد. معمولاً پارچه‌های مرغوب پنبه ای پیراهنی، رومیزی، ملحفه‌ای و همچنین نخهای قرقره مرسریزه می‌شود. جلای حاصل از مرسریزاسیون به نوع پنبه و شرایط مرسریزاسیون بستگی دارد. پارچه‌های تهیه شده از نخ پنبه‌ای شانه شده برای این فرایند مناسب‌تر می‌باشد. زیرا وجود انتهای آزاد الیاف در سطح نخ و پارچه از جلای کالا می‌کاهد. علت افزایش جلای پنبه بعد از مرسریزاسیون، ناپدید شدن پیچیدگی در طول پنبه و دایره‌ای شکل شدن سطح قاعده در نتیجه صاف شدن سطح ناهموار آن توضیح داده می‌شود. سطح صاف پنبه مرسریزه شده انعکاس نور را بیشتر و یکنواخت‌تر می‌نماید. علاوه بر افزایش جلاء بر اثر مرسریزاسیون استحکام پنبه هم افزونی می‌یابد. این افزایش ممکن است تا 50 درصد استحکام اولیه برسد. ولی در عوض ارتجاعیت آن کاهش می‌یابد. افزایش استحکام بر اثر مرسریزاسیون را می توان چنین توضحیح داد که بر اثر کشش در حالت تورم مواضع کریستالی الیاف در جهت محور لیف جهت‌گیری می‌کنند. بر اثر مرسریزاسیون قدرت تورم پنبه در آب افزونی می‌یابد. و این خود جذب رنگینه را برای الیاف آسان‌تر می‌سازد. بعنوان مثال رنگینه‌های خمی با سرعت بیشتری جذب پنبه مرسریزه شده و راندمان رنگی بالاتر می‌باشد. به عبارت دیگر پنبه مرسریزه شده بطور کلی در مقایسه با پنبه مرسریزه نشده، در شرایط رنگرزی مساوی پررنگ‌تر جلوه می‌کند. (مرسریزه بعد از رنگرزی هم عمق رنگ را افزایش می‌دهد.)

شدت اثر مرسریزاسیون با درجه مرسریزاسیون نشان داده می‌شود که با تعدادی پیچیدگی باز شده لیف پنبه و یا نمره فعالیت باریم اندازه‌گیری می‌شود.
مرسریزاسیون نخ
جهت کسب جلای بیشتر، ابتدا نخ پرزسوزی و مرسریزه معمولاً بعد از پخت انجام می‌شود. چنانچه نخ قبل از پخت مرسریزه گردد، مرسریزه را خام گویند. در مرسریزه خام قلیا سریعاً کثیف می‌گردد. نخ را می توان بصورت مداوم و یا غیر مداوم مرسریزه نمود. در مرسریزه غیر مداوم نخ بصورت کلاف به دو گیره متصل می گردد یکی از دوگیره در جای خود ثابت و دیگری متحرک می باشد در شروع تماس کلاف نخ با قلیا که حدوداً 60 تا 180 ثانیه بطول می‌انجامد گیره‌ها از یکدیگر فاصله می گیرند. در نتیجه کلاف نخ کشیده می‌شود (گیره متحرک ممکن است چند دور چرخیده و کلاف را نیز تاب دهد). کشیدگی کلاف به مقدار 3 تا 5 درصد طول اولیه آن می‌باشد. ازدیاد کشش، جلای بیشتری را به همراه دارد ولی ازدیاد بیش از حد آن، از استحکام نخ می‌کاهد. غلظت مناسب سودسوزآور برای مرسریزاسیون نخ در حدود 27 تا 33 درجه بومی انتخاب می‌گردد و غلظت کمتر یا بیشتر از این مقدار اثر مرسریزاسیون را کاهش می دهد. با توجه به گرمازا بودن واکنش سلولز در مقابل قلیا لازم است که جهت سرد نگهداشتن حمام از محلول سودسوزآور سرد شده (حدود 10 درجه سانتیگراد) استفاده گردد. بعد از اتمام زمان مرسریزاسیون کلافهای نخ دز حال کشش توسط آب گرم و سپس آب سردآبکشی می‌گردد. سود سوزآور باقیمانده روی الیاف به کمک محلول رقیق اسید استیک خنثی گردیده و در پایان هم آبکشی انجام می‌شود. در مرسریزه‌ مداوم نخها که به صورت دسته‌ای به موازات یکدیگر قرار گرفته‌اند قسمت به قسمت در محلول سودسوزآور فرورفته و سپس کشیده می‌شود. بعد از اتمام زمان مرسریزاسیون آبکشی نخ و خنثی سازی‌ آن انجام می‌شود.
مرسریزاسیون پارچه

پارچه را می‌توان بصورت خام، بعد از مقدمات و یا حتی بعد از رنگرزی مرسریزه نمود پارچه معمولاً بعد از آهارگیری و پخت و در بعضی موارد بعد از پخت و سفیدگری مرسریزه می‌شود. از آنجائیکه ممکن است درجه سفیدی پارچه تا حدی بر اثر مرسریزاسیون آسیب بیند در صورت امکان مرسریزاسیون قبل از سفیدگری انجام می‌شود. مرسریزاسیون را می‌توان روی پارچه خشک و یا روی پارچه‌تر انجام داد. غلظت سودسوزآور باید در طول انجام مرسریزاسیون ثابت بوده و کنترل گردد.

بهترین نتیجه مرسریزاسیون با سود سوزآور 25 تا 30 درجه بومه حاصل می‌گردد. غلظتهای خارج از این محدوده را جلای کالا می‌کاهند. برای پارچه خشک معمولاً از سودسوزآور با غلظعت 25 تا 26 درجه بومه و برای پارچه‌تر از غلظت 28 تا 30 درجه بومه استفاده می‌شود. از آنجائیکه مدت زمان مرسریزاسیون حداکثر 30 ثانیه می‌باشد الیاف پنبه صدمه‌ای نمی‌بینند. اصولاً الیاف پنبه در حرارتهای پائین بهتر متورم می‌شوند و به همین علت بهتر است دمای مرسریزاسیون بین 13 تا 15 درجه سانتیگراد انتخاب گردد. در صورت رقیق‌تر شدن محلول که نتیجه آن کاهش اثر مرسریزاسیون می‌باشد می‌توان از دمای 20 درجه سانتیگراد استفاده نمود. دمای مرسریزاسیون بایستی یکنواخت نگه داشته شود چون در غیر اینصورت اثر مرسریزه‌ نایکنواخت شده و باعث رنگری نایکنواخت می‌گردد. از آنجائیکه مرسریزه یک واکنش گرمازا می‌باشد. محلول سود سوزآور را بایستی سرد نمود. و با توجه به زمان کم تماس کالا با محلول استفاده از یک ترکننده مقاوم در مقابل قلیا (Leophen BN) ضروری می‌باشد.
رنگرزی پنبه:

این رنگرزی با رنگ ریکتو که بیشترین استفاده را در حال حاضر دارد، انجام گرفته، شرایط عمل مانند حالت عادی و معمول در رنگرزی با رنگهای دیکتو است: کالا در یک حمام 40 درجه سانتیگراد، عاری از رنگ، خیس می شود، بعد رنگ و نمک اضافه می شود، دما تا 80 درجه سانتیگراد بالا برده می شود، کربنات اضافه شده و مرحله‌ی تثبیت به مدت یکساعت انجام می‌شود. نمودار «4» نشان دهنده سرعت تثبیت رنگ روی کالای پنبه ای می باشد. مقایسه‌ی منحنی های آن نشان می دهد که در اثر استفاده از تشعشعات مایکروویو نه تنها سرعت رنگرزی افزایش یافته بلکه شید نهایی قویتر و شدیدتر می باشد. «ثابت جذب K/S در طول موج nm430 برای رنگ زرد طلایی E2R» در انتهای رنگرزی ثابت جذب برای شاهد 7/4 و برای نمونه رنگرزی شده با استفاده از مایکروویو با توان W2000 ، 5/5 می باشد.

ثابت شده است که عمل مایکروویو هیچ اثری روی طبیعت واقعی رنگ نسبت به پنبه ندارد ولی روی تثبیت رنگ مؤثر می باشد.
صابونی کردن پنبه:

بعد از رنگرزی، صابونی کردن پنبه جهت حذف رنگهایی که نسبت به کالا تثبیت نشده‌اند الزامی است، این عمل می‌تواند با افزایش دمای حمام، شستشو تا 100 درجه سانتیگراد «یعنی دمای که قادر به جابجایی رنگ تثبیت نشده ، بین حمام و کالا باشد» انجام گیرد، در این آزمایش عمل صابونی کردن روی نمونه هایی که به روش های معمول حرارت دهی، رنگرزی شده اند، انجام شده است.

مطابق نمودار «6» به منظور رسیدن به یک نقطه‌ی قابل اطمینان و معتبر جهت قیاس بین مرجع و مواردی که با مایکروویو کار شده، اعمال تشعشعات مایکروویو با 5 دقیقه تأخیر انجام شده است، یعنی تاخیری که باعث ایجاد یک نقطه‌ی مشترک بین منحنی ها شده است، در این منحنی I مربوط به نمونه شاهد و منحنی J مربوط به صابونی کردن تحت سیستم حرارتی مایکروویو می باشد. با برش منحنی ها، دیده می‌شود که اعمال مایکروویو مخصوصاً در شروع عملیات مؤثر واقع شده و بعد از یک دور، min30 که بیشتر آن درطی صابونی کردن است، حذف رنگهای تثبیت نشده توسط مایکروویو یک سوم بیشتر از حالت معمولی است و کاهش کمی رنگ تثبیت نشده ای که باقی مانده نسبت به حذف شده در طی شستشو از 40% به 20% می‌رسد.
کاربرد مایکروویو در جداسازی پس ماندهای آلی «فضولات» حشره ها که به الیاف چسبیده اند:

همانطور که می دانیم الیاف پنبه از مناطق تولیدشان مانند سوران مرتباً بوسیله‌ی فضولات حشرات «که به white fly» معروفند آلوده و کثیف می گردند. این پس ماندهای آلی، شامل مواد چسبناک زردرنگی است که معمولاً به آنها honey dew گفته می‌شود. از آنجا که این پسماندها، محکم به الیاف می چسبند، انجام فرایندهای لازم جهت آماده سازی الیاف برای عملیات ریسندگی را مشکل می سازند. (پروسس پذیری الیاف کاهش می یابد). در نتیجه نخ با کیفیت بسیار پایین تولید می گردد. بنابراین ملزم به استفاده از روش و ماشین آلاتی هستیم که بر این مشکل غلبه کرد و با راندمان بالا و نیز به راحتی، پس ماندهای آلی را جدا کند. در ضمن یکی از ویژگیهای مهم این روش نداشتن تاثیرات منفی روی خصوصیات نساجی الیاف پنبه باید باشد. همچنین توانایی انجام عملیات روی مقادیر زیاد الیاف را با یک راندمان دائمی و یکسان داشته باشد. این روش می بایست روی عدل های پنبه با شکل و سایز معمولی نیز مؤثر باشد. بنابراین وسایل و ابزار باید به گونه ای باشد که تمامی موارد فوق را برگرفته و در عین حال، ساختاری معقولانه داشته و قابل دسترسی و تهیه نیز باشد. این روش «مایکروویو» تمامی موارد فوق را در بر می‌گیرد.
مراحل انجام عملیات:

1- تغذیه عدلهای پنبه با ظرفیت بالا توسط یک حرکت یکنواخت و ممتد به داخل تونل حاوی امواج مایکروویو.

2- در معرض قرار گرفتن عدل های پنبه و تمامی الیاف با امواجی که فرکانس آنها مطابق با خشک شدن فضولات باشد.

3- تخلیه‌ی و خروج عدل های پنبه

روش کار دستگاه به صورتی است که به کمک یک تسمه نقاله ممتد از جنس فولاد ضد زنگ که به کمک PTFE «پلی تترا فلوئور اتیلن» پوشش داده شده است تا الیاف را به داخل تونل ببرد. و ژنراتورهایی که امواج را تولید می‌کنند «ولتاژ 220 ولت و فرکانس 50 هرتز» کنترل امواج می‌تواند به صورتی دستی یا کامپیوتری باشد. الیاف با سرعت kg / hour 300 عمل می شوند. و در نهایت به کمک ضربه زدن الیاف را خارج می کنند، نخ تولیدی با این روش از کیفیت بالا برخوردار است و در حقیقت امواج مایکروویو به کمک گرمای ایجاد کرده در سرتاسر عدل باعث کاملاً خشک شدن مدفوع حشرات شده به طوری که این ترکیب شکننده شده و به راحتی توسط عملیات ضربه زدن از الیاف جدا می شوند.
گرمایش دی الکتریک:

اصطلاح گرمایش دی الکتریک عموماً در مورد استفاده از دستگاههای فرکانس بالایی که تحت فرکانس های کمتر از 80 مگاهرتز عمل می کند، به کار می رود. فرکانس های مجاز در انگلیس 56/13 ، 12/27، 68/40 مگاهرتز می باشد. تبدیل میدان الکتریکی به گرما متناسب با فرکانس و مربع قدرت میدان الکتریکی افزایش می یابد. در مورد افزایش انرژی میدان الکتریکی با افزایش فرکانس، محدودیت وجود دارد. (یعنی با یک ضریب 3 از 56/13 مگاهرتز به 68/40 مگاهرتز می رسد)، افزایش قدرت میدان هم عملی نیست چون غالباً باعث گسیختگی میدان الکتریکی در اطراف ماده ای که تحت عمل است شده و با قوس و جرقه زدن سبب صدمه رساندن به ماده می گردد. گسیختگی میدان الکتریکی به این دلیل است که در گرمایش دی الکتریک نوسان میدان الکترومغناطیسی با تولید اختلاف پتانسیل بین 2 الکترود ایجاد می‌شود. و ماده ای که باید گرم شود. بین 2 الکترود قرار می گیرد، به بیان دیگر اثر گرمایش دی الکتریک به علت نوسان سریع دو قطبی های ملکولی درون یک ماده غیرهادی است که با کاربرد یک میدان الکتریکی با فرکانس بالا ایجاد می گردد.

گزارش کارآموزی بررسی ارقام مختلف پنبه در 64 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول............................................................................................................... 1

زراعت پنبه............................................................................................................ 1

تاریخچه و کلیات................................................................................................... 2

اهمیت اقتصادی پنبه.............................................................................................. 4

خصوصیات گیاهی................................................................................................ 5

ترکیبات پنبه .......................................................................................................... 7

تناوب زراعی ........................................................................................................ 11

مواد غذایی مورد نیاز پنبه..................................................................................... 11

طریقة مصرف کود در زراعت پنبه....................................................................... 12

زمان کاشت پنبه.................................................................................................... 14

روشهای مختلف کاشت پنبه.................................................................................. 15

آبیاری.................................................................................................................... 17

کنترل علفهای هرز ............................................................................................... 20

آفات و بیماریها...................................................................................................... 20

برداشت................................................................................................................. 23

میزان عملکرد پنبه................................................................................................. 24

فصل دوم............................................................................................................... 27

گونه ها و ارقام..................................................................................................... 27

فصل سوم............................................................................................................. 31

معرفی ارقام مختلف پنبه....................................................................................... 31

معرفی رقم ورامین................................................................................................ 32

معرفی رقم ساحل ................................................................................................ 35

معرفی رقم اولتان.................................................................................................. 38

معرفی رقم دلتاپاین 16......................................................................................... 41

معرفی دکتر عمومی ............................................................................................. 44

معرفی رقم مهر..................................................................................................... 47

معرفی رقم بختگان................................................................................................ 50

معرفی رقم بلغار 433........................................................................................... 52

معرفی رقم آریا..................................................................................................... 52

معرفی رقم آکالا.................................................................................................... 53

معرفی رقم استون ویل 2 بی................................................................................. 53

معرفی رقم امپایر.................................................................................................. 53

معرفی رقم پی مستر ............................................................................................ 54

معرفی فیلستانی..................................................................................................... 54

معرفی رقم کوکر 100.......................................................................................... 54

معرفی رقم کوکر 100 ویلت................................................................................. 55

معرفی رقم گیزا..................................................................................................... 55

معرفی رقم لاکت.................................................................................................... 56

معرقی لایتینگ اکسپرس........................................................................................ 56

معرفی رقم 108 اف.............................................................................................. 56

فهرست منابع ....................................................................................................... 57



تاریخچه و کلیات

پنبه (cotton) دارای چند گونة زراعی می باشد که به نظر می رسد منشاء اولیه آنها آفریقای استوایی باشد. ظاهراً پنبه از این منطقه و در زمانی که تمام قاره ها به هم وصل بوده‌اند، به سایر مناطق جهان شامل جنوب غربی و جنوب شرقی آسیا، استرالیا و آمریکا راه یافته است. پس از جدا شدن قاره ها از یکدیگر (در حدود 100 میلیون سال پیش و در دورة مزوزوئیک)، گروه های ژنتیکی مستقل در آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی، جنوب غربی آسیا، شمال شرقی آفریقا و هند تکامل یافتند. ظاهراً دو گونة دیپلوئید (26=n2) گوسیپیوم آربوریوم (Gossypium arboreum) و گوسیپیوم هر باسیوم (G.herbaceum) در اتیوپی و مناطق عرب نشین از G.herbaceum race africanum بوجود آمده اند. سابقه تولید و مصرف الیاف این گونه ها در مناطق فوق به حدود 5000 سال پیش می رسد. بعضی عقیده دارند که این دو گونه دیپلوئید در هند و آسیای شرقی اهلی شده و از هند به مصر، چین و جنوب اقیانوس آرام رفته است. سابقه مصرف پنبه در هند و پاکستان به حدود 3000 سال پیش از میلاد مسیح می رسد.

دو گونة زراعی پنبه دنیای جدید شامل گوسیپیوم هیرسوتوم (G.hirsutum)، که بنام پنبه آپلند (upland cotton) شناخته می شود، در آمریکای مرکزی و مکزیک و گوسیپیوم باربادنز (G.Barbadense) که بنام پنبه پی ما (Pima cotton) شناخته می شود در آمریکای جنوبی و از تلاقی نژادی از G.herbaceum با (G.raimondii) یا (G.thuberi) و یا هر دوی آنها حاصل شده اند. در نتیجه دو گونة زراعی پنبه دنیای جدید آلوتتراپلوئید (52= n2) می باشند. تلافی های بین دو گونه ای و انتخاب انسانی سبب اختلاط گونه ها شده و ارقام پرتولیدی بوجود آمده است.

سابقة کشت و کار پنبة آپلند در مکزیک و کشت پنبه پی ما در آمریکای جنوبی به حدود 3500 سال پیش از میلاد مسیح می رسد. در حال حاضر قسمت اعظم (حدود 90 درصد) سطح زیر کشت پنبه در جهان به پنبه آپلند تعلق دارد. بذر ارقام این گونه توسط انگلیسی ها و در جریان جنگ داخلی آمریکا، در مستعمرات انگلیس توزیع شد و کشت آن ترویج گردید تا الیاف پر کیفیت مورد نیاز صنایع بافندگی انگلیس تأمین گردد. تولید پنبة به عنوان یک گیاه لیفی پس از اختراع دستگاه جین (جدا کننده الیاف از وش) توسط وتیتی در سال 1793 گسترش زیادی یافت. بر اساس اطلاعات موجود، در سال 1998 میلادی حدود 45 میلیون تن الیاف در سراسر جهان مصرف شده است که حدود 20 میلیون تن آن از پنبه استخراج شده است. چین، آمریکا، هند، پاکستان و ازبکستان مهمترین تولید کنندگان پنبه در جهان به شمار می روند.

الیاف پنبه، بعنوان یک فیبر سلولزی طبیعی، دارای خصوصیاتی انحصاری می باشد و هیچ فیبر مصنوعی دیگری تمامی این خصوصیات را به طور یکجا ندارد. نرمی و لطافت، توان جذب و انتقال رطوبت و عرق بدن، قابلیت انعطاف، دوام، استحکام، مقاومت در مقابل فساد شیمیایی، قابلیت شستشو با آب معمولی و نیز خشک شوئی، رنگ گیری و چاپ پذیری، قابلیت تا کردن و سهولت خیاطی از مهمترین خصوصیات پارچه های حاصل از الیاف پنبه می باشند. قابلیت جذب و انتقال رطوبت، الیاف پنبه را برای صنعت لباس سازی بسیار مطلوب ساخته است. پشم عرق بدن را جذب می کند، اما هدایت نمی نماید، الیاف مصنوعی عرق بدن راحتی جذب هم نمی کنند. اما پارچه های پنبه ای عرق بدن را جذب می کنند و به سمت دیگر خود انتقال می دهند تا تبخیر شود. به این طریق، بدن خنک شده و پارچه خشک می گردد که باعث آرامش جسم و جان می شود.

تا اواخر قرن نوزدهم، تولید الیاف بعنوان تنها هدف تولید پنبه محسوب می گردید و دانه را محصول زاید به حساب می آوردند که به طور عمده به مصرف تغذیه نشخوار کنندگان می رسید. تا اینکه پیدایش روشهای اقتصادی روغن گیری به مصرف پنبه دانه بعنوان یک دانة روغنی نیز اهمیت بخشید. با این حال، هنوز هم استحصال الیاف مهمترین هدف تولید پنبه است. زیرا دانه های روغنی زیادی وجود دارند که اهمیت و کیفیت روغن آنها بهتر از روغن پنبه دانه است.

تولید پنبه در ایران قدمت زیادی دارد. براساس گزارش فائو در سال 2000، سطح زیر کشت پنبه در ایران حدود 240000 هکتار با عملکرد حدود 08/2 تن در هکتار وش بوده است. از این مقدار حدود 30000 هکتار آن به پنبة دیم تعلق دارد. عملکرد پنبة دیم در ایران بین 900 تا 1600 کیلوگرم در هکتار وش طی سالهای مختلف گزارش شده است. استانهای گلستان، مازندران و خراسان مهمترین تولید کنندگان پنبة دیم در ایران به شمار می روند. عملکرد وش در واحد سطح در استانهای فوق از پتانسیل عملکرد محصول (بیش از 5 تن در هکتار وش) بسیار کمتر است. عملکرد های بیش از 3 تن در هکتار وش تحت شرایط کشت آبی و بیش از 2 تن وش تحت شرایط دیم مطلوب می باشد.



اهمیت اقتصادی پنبه:

پنبه به علت آنکه در دنیای امروز موارد مصرف گوناگون دارد، از نظر اقتصادی و تجارتی دارای اهمیت فوق العاده است و به علت احتیاج به انواع وسایل و لوازمی که از فراورده های این گیاه تهیه می شود. روز به روز بر اهمیت و سطح زیر کشت آن افزوده می گردد. و هر گاه در کاشت و عملیات داشت و برداشت این گیاه دقت کافی مبذول شود محصول قابل توجهی تولید خواهد نمود و چون مردم جهان به آن احتیاج مبرم دارند و به عنوان لباس، مبلمان و غیره از آن استفاده می کنند. به آن طلای سفید هم می گویند. هر چه تمدن پیشرفت کند به همان نسبت احتیاج مردم دنیا به فرآورده های مختلف این گیاه زیادتر می شود. گرچه الیاف مصنوعی تا اندازه ای در صنایع نساجی جای پنبه را گرفته اند لکن هنوز پنبه ارزش و مقام خود را حفظ کرده است و مهم ترین و پر مصرف ترین الیاف صنعتی است، زیرا الیاف پنبه محکمتر از سایر الیاف است و بخصوص در مقابل رطوبت بیشتر از سایر الیاف مقاومت دارد. به تجربه ثابت شده است طول و عرض پارچه های غیر پنبه ای در اثر شستشو کم و بیش تغییر می کند، در صورتیکه پارچه های پنبه ای بدون تغییر باقی می مانند. از طرفی قدرت و خاصیت رنگ پذیری الیاف پنبه بیش از الیاف مصنوعی است، همچین خاصیت جذب گرمای آنها بیشتر از سایر پارچه ها است و کمتر چروک می خورند. به طور کلی الیاف پنبه به عنوان محصول اصلی و درجه اول و دانه پنبه به عنوان محصول فرعی درجه دوم، نقش مهمی در صنعت و تجارت دارند. در ایران الیاف پنبه از نظر صادرات در درجه دوم و بعد از نفت قرار دارد.


خصوصیات گیاهی:

پنبه گیاهی است ذاتاً چند ساله که به صورت گیاهی یکساله مورد زراعت قرار می گیرد. پنبه از تیرة پنیرک (Malvaceae) و جنس گوسیپیوم تعلق دارد. به نظر می رسد که منشاء تمام گونه ها از آفریقای استوای باشد. بیشتر ارقام زراعی از گونة G.hirsutum می باشد.

پنبه دارای یک ریشه اصلی است که در شرایط مختلف محیط، عمق نفوذ و طول آن در خاک متفاوت می باشد. طول ریشه در انواع مختلف و شرایط متفاوت جوی معمولاً بین 40 تا 60 سانتی متر و گاهی اوقات 20/1 و تا حداکثر 3 متر می رسد. پوست ریشه خیلی قوی تر و قطور تر از پوست ساقه است و ریشه تقریباً بطور عمودی در خاک فرورفته، خیلی سریع توسعه یافته و ریشه های فرعی ایجاد می کند. در خاکهای خشک و شنی ریشه به طور کاملاً عمودی در خاک دارد شده و طول آن زیاد می شود ولی در مناطق مرطوب و خاکهای سنگین، ریشه تقریباً در سطح خاک قرار می گیرد.

ساقة اصلی در امتداد ریشة اصلی قرار دارد. در بیشتر انواع فقط یک ساقة اصلی وجود داشته و در اطراف ساقة‌اصلی تعدادی شاخة فرعی بوجود می آید. رنگ ساقه قهوه ای مایل به زرد است که هر چه سن نبات زیادتر می شود رنگ ساقه سبز مایل به قرمز شده و چوب ساقه محکمتر و قویتر می شود. طول ساقه در انواع مختلف و شرایط محیط کشت متفاوت است و بین 60 تا 130 سانتی متر تغییر می نماید.

از ساقه اصلی پنبه دو نوع شاخة فرعی خارج می شوند که عبارتند از:

1- شاخه های رشد کننده که حامل برگ بوده و معمولاً به تعداد 3 تا 4 شاخه از روی ساقه اصلی بوجود می آیند. شاخه های رشد کننده یا تولید کننده برگ Vegetativ Branch نام دارند.

2- شاخه های مولد میوه (Branches fructiferes) که خیلی ناز کند و معمولاً به صورت افقی قرار می گیرند و در انتهای این شاخه ها گل بوجود می آید که پس از تلقیح و رشد کافی تبدیل به میوه می گردند. در روی هر شاخه مولد میوه یک گل و گاهی اوقات دو گل بوجود می آید.

روی ساقه و برگهای پنبه از کرکهای ظریف و نسبتاً سفید رنگی پوشیده شده است. برگهای پنبه از روی شاخه ها به طور منظم ظاهر شده و در روی هر شاخه معمولاً تعداد 8 برگ که به طور متناوب قرار گرفته اند وجود دارد و توسط دمبرگی به شاخه متصل شده اند. رنگ برگ در اکثر نژادهای پنبه سبز و در بعضی دیگر سبز مایل به قرمز است. شکل برگ در نژادهای مختلف متفاوت است، همچنین سطح و اندازة برگها نیز تغییر می نماید و در روی یک نبات نیز شکل و اندازة برگها نیست. برگهای پنبه دارای چندین بریدگی است که تعداد آنها بین 3 تا 5 و گاهی 7 عدد می رسد. به طور کلی اکثر واریته ها؛ برگهایی با به پنج بریدگی دارند. هر برگ دارای 2 تا 5 رگبرگ اصلی و تعدادی رگبرگ فرعی است. برگها دارای تعداد زیادی روزنه بوده که تعداد آنها در قسمت زیرین برگ زیادتر است.

حدود 8 تا 11 هفته پس از کشت بذر، گل ها ظاهر می شوند. دوران گلدهی نبات 45 تا 60 روز ادامه می یابد. کاسه گل مرکب از 5 کاسبرگ نامنظم به هم چسبیده و جام گل از 5 گلبرگ به رنگهای سفید، کرم مایل به سفید، زرد و صورتی تشکیل شده که گلها پس از تلقیح در خاتمه روز تغییر رنگ داده و روز بعد قرمز رنگ می شوند. مادگی دارای 3 تا 5 برچه و پرچم ها حدود 10 عدد می باشند که گرده آنها (پلن) زرد رنگ است و به شکل لوله ای مادگی را احاطه نموده اند و پس از رشد و نمو کافی به میوه تبدیل می گردند. گلبرگها در روز سوم پژمرده شده و می افتند.

میوة پنبه که به قوزه یا کپسول پنبه معروف می باشد، در حقیقت تخمدان گیاه است که پس از تلقیح به سرعت رشد کرده و بزرگ می شود. قوزه ها پس از رشد کامل در انواع مختلف بین 2 تا 5 و گاهی اوقات 6 سانتی متر طول داشته و به رنگهای سبز تا قرمز تغییر می نمایند. شکل و اندازه میوه در واریته های مختلف تغییر می کند.

انتهای بعضی از قوزه ها کروی و در برخی نوکدار می باشد. همچنین روی سطح میوه در بعضی از نژادها تعدادی برجستگی وجود دارد. میوه یا قوزه ها معمولاً تخم مرغی شکل هستند و در بعضی از نژادها پس از آن که میوه رسید خود بخود باز شده و محتویات داخل میوه (الیاف) از آن تقریباً خارج می شود.

برداشت پنبه:

برداشت زمانی انجام می شود که قوزه ها (کپسولها) کاملاً باز شوند. نحوه برداشت و زمان آن یکی از مراحل مهم تولید پنبه می باشد. برداشت پنبه معمولاً در مناطق مختلف بیش از یکبار، و دو یا سه و گاهی اوقات چهار نوبت انجام می شود. هنگامی که حدود 6 تا 10 روز از باز شدن کپسولها (قوزه ها) گذشت و قبل از آنکه وش ها توسط باد، حشرات، حیوانات، پرندگان و باران ریزش نمایند بایستی برداشت انجام گردد. برداشت پنبه و روشهای آن در نواحی مختلف و شرایط متفاوت کاشت تغییر کرده و به قرار زیر است:



برداشت با دست:

در برخی ممالک تولید کننده پنبه و در اکثر مناطق ایران برداشت پنبه به وسیله دست کارگران انجام می شود. زمانی که قوزه ها باز و کاملاً رسیده و وش ها آماده برداشت باشند، کارگران آنها را با نوک انگشتان خود از داخل قوزه های باز شده خارج و به داخل سبد با وسایل مخصوصی که در دست دارند و یا به پشت خود بسته اند ریخته و پس از پر شدن، در محلی از مزرعه روی هم جمع آوری می نمایند. درموقع برداشت باید دقت نمود که شاخه ها نشکنند و قوزه ها نیز از جای خود کنده و وارد محصول نشوند، همچنین نباید برگ پنبه داخل وش ها گردد.

در مناطق مرطوب برای آنکه کیفیت و ارزش الیاف کم نشود بهتر است وش های برداشت شده را به وسیله نور یا وسایل دیگر خشک نمایند.

پنبه های برداشت شده با دست چون یکنواخت و خالص و تمیز می باشند ارزش بیشتری نسبت به پنبه های برداشت شده توسط ماشین دارند.

هر کارگر ماهر در روز می تواند بطور معمول 50 تا 100 کیلوگرم وش برداشت نماید و این مقدار بستگی به مهارت کارگر، تعداد قوزه های باز شده روی هر بوته، فواصل بوته ها و سایر عوامل دارد.



برداشت با ماشین:

در سال 1850 جهت کاهش هزینه برداشت و افزایش راندمان کار، اولین ماشین برداشت پنبه در اتازونی شاخته شد. از آن زمان به بعد به تدریج ماشین های برداشت پنبه تکمیل و برخی دیگر از کشورها نیز موفق به ساخت این ماشین شدند.

ماشین هایی که برای برداشت پنبه به کار می روند دو نوعند:

ماشین های که برای برداشت پنبه به کار می روند دو نوعند:

1- ماشین هایی که عمل آنها برداشت قوزه می باشد، این نوع ماشین ها stripper یا ماشین قوزه چین نام دارند.

2- ماشین هایی که وش را برداشت می نمایند Picker نام دارند.



میزان عملکرد پنبه:

مقدار محصول پنبه در هر هکتار در نواحی مختلف متغیر و بسته به شرایط طبیعی محیط، رقم زراعی، مقدار مصرف کود، آبیاری، مبارزه با آفات و بیماریها و سایر شرایط و عوامل دارد.

مقدار تولید الیاف پنبه معمولاً بین 100 تا 1200 کیلوگرم تحت شرایط فوق تغییر نموده و به طور متوسط از هر هکتار زمین زیر کشت پنبه در جهان حدود 400 کیلوگرم الیاف خالص تولید می گردد، لکن کاهش برداشت در واحد سطح به علت متغیر بودن عوامل و کاربرد روشهای متفاوت کشت می‎باشد. (در اوگاندا، از هر هکتار میانگین برداشت حدود 80 کیلوگرم است)




پنبه رقم دکتر عمومی

مقدمه:

رقم دکتر عمومی از گروه پنبه های الیاف بلند است که الیاف آن ظریف است و استحکام بالایی دارد. در صنایع نساجی کاربرد زیاد داشته و قادر است پارچه های ظریف و گران قیمت را تولید کند. رقم دکتر عمومی که منشأ لاین های تشکیل دهنده آن 2 رقم الیاف بلند به نام تادلا 5 و تادلا 9 (وارده از ایستگاه تحقیقات پنبه در کشور مراکش) می‎باشد در سال 1350 با مطالعه انجام شده ظرف سه سال متمادی روی 2 رقم تادلا 6 و تادلا 9 برتری این ارقام نسبت به رقم گیزا 31 (رقم تجاری منطقه جیرفت) تأیید گردید از آن پس کار سلکسیون روی این 2 رقم انجام شده و مخلوطی از آن به پاس تجلیل از خدمات شایسته مرحوم دکتر مهدی عمومی محقق ارزنده تحقیقات پنبه ایران توسط وزارت کشاورزی در سال 1359 به نام دکتر عمومی نامگذاری شد. این رقم در جیرفت تا سطح 200 هکتار نیز کشت شد. در حال حاضر به علت عدم رقابت اقتصادی با سایر محصولات بویژه سبزی و صیفی پیش رس، کشت این واریته متوقف گردیده است. به علت استقبال نکردن کارخانه های نساجی برای تولید نخ و پارچه ممتاز که لازمه آن خرید الیاف این رقم به دو برابر قیمت الیاف موجود در بازار ایران (الیاف متوسط) است، سبب رکود کشت این واریته شده است.



مشخصات زراعی:

این رقم مانند ارقام دیگر گونه G. barbadense دارای رشد زیادی است و ارتفاع آن 190-140 سانتی متر، دارای شاخه های جانبی بلند است. قوزه ها ریز ولی تعداد قوزه های تولید شده در هر بوته زیاد است. هر قوزه دارای 4-3 خانه می‎باشد مقاوم به شوری، متحمل به بیماری بوته میری و دارای ریشه عمیق است. رنگ گلبرگها زرد تند و در انتهای هر گلبرگ یک خال ارغوانی وجود دارد. طول دمگل ها در این گونه بلندتر از سایر گونه هاست. تعداد خال روی قسمت های هوایی گیاه فراوان است و باعث مقاومت این رقم به آفات مکنده می‎شود از طرف دیگر برگ ها بسیار درشت و سایه دار بوده و پناهگاه مناسبی برای آفات مکنده سایه دوست است.

مشخصات کمی:

با توجه به اینکه ظرفیت تولید وش در گونه باربادنز نسبت به گونه هیرستوم پایین تر می‎باشد این رقم نیز که از گونه الیاف بلند است حدود 2 تا 5/2 تن در هکتار تولید وش دارد. وزن قوزه ها در این رقم حدود 4 گرم و وزن 100 دانه آن 12 تا 5/12 گرم است. رسیدگی قوزه ها به مرور و در مدت زمان نسبتاً طولانی صورت می‎گیرد. به علت پایین بودن میزان درصد کیل در این رقم، میزان تولید الیاف در هکتار رقم دکتر عمومی نسبت به سایر ارقام تجارتی پایین تر و حدود 600 کیلوگرم می‎باشد.