جامعه شناسی، ایل و عشایر

گذشته، میان دو اصطلاح ایل و عشایر تمایزی قائل نبودند و این دو را مترداف با یکدیگر و برای معرفی گروهی از مردم کوچندهٔ شبانکارهٔ چادرنشین به کار می‌بردند؛ اما امروزه در مردم شناسی و جامعه شناسی، ایل و عشایر، دو مفهوم متفاوت به کار می‌روند. ....

در گذشته، میان دو اصطلاح ایل و عشایر تمایزی قائل نبودند و این دو را مترداف با یکدیگر و برای معرفی گروهی از مردم کوچندهٔ شبانکارهٔ چادرنشین به کار می‌بردند؛ اما امروزه در مردم شناسی و جامعه شناسی، ایل و عشایر، دو مفهوم متفاوت به کار می‌روند. در برخی از متنهای تاریخی ایران، ایل به مفهوم جامعه اسکان نیافته و چادرنشین، شناسانده شده است فسایی دو اصطلاح ایل و طایفه را از یکدیگر متمایز می‌کند و ایل را به مردمی که در تمام سال در بیابانها، در چادرهای سیاه زندگانی می‌کنند و از گرمسیرات به سردسیرات جابه جا می‌شوند، اطلاق می‌کند. و طایفه را برای مردمی که کوچ نمی‌کنند، و از تیره‌های ایلات نیستند و در سیاه چادر یا در دهات زندگی می‌کنند، به کار می‌برد؛ اما همو در جایی دیگر برعکس، برخی از گروههای کوچنده مانند «بهاءالدینی» در ناحیه صیصکان، و «سادات میرسالار» درناحیه بهمئی کهکیلویه را که کوچ و ییلاق و قشلاق می‌کنند، طایفه می‌نامد. گفتنی است که تاریخ نگاران ایرانی از دوره صفوی به این سو، گه گاه طایفه را به جای ایل، برای معرفی جماعت کوچنده به کار برده‌‌اند. برخی از مردم شناسان ایران برای تمایز میان جامعه ایلی و جامعه‌های دیگر، ملاکها و ضابطه‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند. از آن جمله‌اند: وجود ساختار ایلی، یعنی رده بندی تیره و طایفه و جز آن در ایل؛ باور اعضای ایل به تعلقشان به یکی از رده‌های این ساختار؛ و داشتن سرزمین مشترک با محدوده معین . دیگر مردم شناس فرانسوی، این ضابطه‌ها را ملاک تشخیص جامعه ایلی دانسته است: ۱. نظام خویشاوندی منسجم و نیرومندی که مسائل و معضلات ایل بر اساس قوانین برآمده از آن نظام، در درون ایل حل و فصل می‌شود؛ ۲. سازمان اجتماعی و اداری هرمی شکل شاخه‌ای مبتنی بر نظام خویشاوندی؛ ۳. شیوه معیشتی ویژه‌ای که بیشتر بر نگاهداری و پرورش دام استوار است (زراعت در جامعه ایلی در درجه دوم اهمیت قرار دارد و تولید صنایع دستی از نوع ریندگی و بافندگی اشتغال جنبی مردم ایل است)؛ ۴. شیوه زیست خاصی که به شکل کوچندگی و نیمه کوچندگی آشکار می‌گردد. برخی هم کوچندگی فصلی و تحرک از منزلی به منزل دیگر در قلمروی معین، و معاش مبتنی بر دامپروری را از شاخصه‌های مهم در شناخت جامعه ایلی می‌دانند و برای آن دسته از ایلها که زمانی کوچنده بودند و سپس یکجانشین شدند، و ضمن وحدت ایلی خود، از دامداری به کشاورزی روی آوردند، اصطلاح ایل به کار می‌برند. ایل را واحدی سیاسی- اجتماعی، مرکب از شماری طایفه متشکل از چند واحد پدر تبار نیز گفته‌اند. برخی هم ایل را که مبانی آن در زندگی عشایری و سازمان اجتماعی قبیله نهفته است ، پدید آورنده ساخت ویژه‌ای از قدرت دانسته، بعد سیاسی جامعه عشایری، و تحقیق اتحادیه‌های سیاسی قبایل و طوایف عشایری را در سازمانی خاص به نام سازمان ایلی یاد کرده‌اند. ایل را به مفهوم یک واحد مستقل اجتماعی- فرهنگی نیز تعریف کرده‌اند که سازمان اجتماعی آن قبیله‌ای، روش زیست آن کوچ نشینی (کامل یا نیمه)، و شیوه معیشت آن بیشتر دامداری است. ساختار اجتماعی ایل به منزله قبیله را، نظام عشیره ای مبتنی بر اتحاد چند عشیره شکل می‌دهد. هر عشیره از جماعتی ترکیب شده است که افراد آن بر اساس پیوندهای خونی متحد شده و یک واحد مستقل هم بسته را به وجود آورده‌اند. با توجه به آنچه گذشت ، می‌توان گفت که ساختار اجتماعی و سیاسی ، مهم‌ترین عامل هویت دهنده به جامعه ایلی است. ایل ممکن است جامعه‌ای عشایری، یا جامعه‌ای ده نشین و کشاورز باشد که در صورت اخیر، گله‌هایش را چوپانان به چرا ببرند. از این رو ،جامعه‌های کوچ نشین شبان و جامعه‌های یکجانشین کشاورز تا زمانی که سازمان اجتماعی- سیاسی خود را حفظ کرده باشند، ایل به شمار می‌روند(۱).

طبقه بندی ایلها

فصل اول

کلیات

1-1- بیان مسئله

بررسی مردم شناسی سیر تحولی ازدواج از دوره قاجاریه تا ایران فعلی از دیدگاه اجتماعی در این تحقیق به بررسی ازدواج شاهان قاجاری و دلایل نوع ازدواج و تعدد زوجات و همینطور تأثیر این ازدواج­ها بر زندگی مردم و همینطور ازدواج در قشرهای مختلف مردم در دوره قاجاریه و همینطور تغییر و تحول ازدواج در عصر پهلوی و اصلاحاتی که شاهان دوره پهلوی در این زمینه ازدواج انجام داده­اند. در دوره کنونی عواملی که سبب تغییرات در شکل و نوع و سن ازدواج می­شود بررسی می­گردد.

2-1- اهمیت و ضرورت مسئله:

در این مورد ما می­فهمیم که هدف مردم در سه دوره مختلف در زمینه ازدواج چیست و به جنبه­های فرهنگی- اقتصادی- جغرافیایی- سیاسی-اجتماعی در ازدواج دست می­یابیم وهمچنین به ریشه­یابی نوع ازدواج­ها می­پردازیم و عوامل مختلفی نیز که سبب تحولات در ازدواج شده است را بررسی می­کنیم.

3-1- انگیزه تحقیق:

بررسی دقیق و تخصصی­تر و شناخت کامل از ازدواج از دوره قاجاریه به بعد و همچنین تحلیل مردم­شناسی در مورد ازدواج و پیامدهای حاصل تغییرات ازدواج در جامعه.

4-1- اهداف تحقیق:

اهداف تحقیق بررسی

1. ازدواج و همسرگزینی در بین شاهان قاجاریه.

2. ازدواج در بین طبقات مختلف مردم در دوره قاجاریه.

3. انواع ازدواج­ها در دوره قاجاریه.

4. اهداف ازدواج­ها در دوره قاجاریه.

5. تحول ازدواج در دوره پهلوی.

6. تأثیر تحولات جامعه بر ازدواج در دوره پهلوی.

7. تغییرات الگوی ازدواج در جامعه کنونی.

8. بررسی عوامل تغییر سن ازدواج در جامعه فعلی.

5-1- پرسش­های تحقیق:

1. آیا پادشاهان در همسرگزینی معیار خاصی برای ازدواج داشتند؟

2. آیا ازدواج در بین طبقات مختلف، متفاوت است؟

3. آیا ازدواج انواع خاصی دارد؟

4. آیا ازدواجها دارای هدفهای خاصی بوده است؟

5. آیا تغییراتی در دوره­های مختلف در زمینه ازدواج به وجود آمده است؟

6-1- قلمرو جغرافیایی تحقیق:

با توجه به ژرفانگر بودن روش مردم­شناسی محدود کردن قلمرو مورد مطالعه ضروری است قلمرو جغرافیایی این تحقیق کشور ایران است.

7-1- زمان تحقیق:

ازآن جایی که تحقیق مردم شناسی است مدت تحقیق و مطالعه یک سال می باشد .

8-1- روش تحقیق:

استفاده از روش میدانی. مشاهده مشارکتی

مطالعه اسنادی مهمترین روش اتخاذ شده در زمینه موضوع تحقیق است.

استفاده از ابزارها و تکنیک­هایی مثل ضبط صوت، دوربین عکاسی و فیلمبرداری.

9-1- روش جمع­آوری اطلاعات:

ثبت و ضبط دقیق مشاهدات

استفاده از مشاهده مستقیم و میدانی

استفاده از مصاحبه حضوری

استفاده از اسناد و مدارک موجود در کتابخانه­ها

10-1- پیشینه تاریخی:

1. مقاله آقای دکتر آزاد ارمکی و خانمها: مهناز زند- طاهره خزایی که در مورد تأثیر تحولات جمعیتی و اجتماعی در امر همسرگزینی طی سه نسل در خانواده ایرانی، بود به بررسی مطالعه تطبیقی در مورد سن ازدواج، دفعات ازدواج، علت ازدواج­های مجدد، دایره و دامنه همسرگزینی در میان سه نسل متوالی پرداخته بودند.

2. مقاله آقای محمد احمدی موحد به بررسی روند تغییرات شاخص­های ازدواج و طلاق طی سالهای 1380-1375 پرداخته است.

3. پایان­نامه کارشناسی ارشد جمعیت­شناسی خانم زهرا المطهری- از دانشگاه علوم اجتماعی و به راهنمایی دکتر محمد میرزایی و مشاورت دکتر شهلا کاظمی­پور- دانشگاه تهران 1375 که به بررسی تحلیل دموگرافیک وضعیت زناشویی پرداخته.

4. پایان­نامه کارشناسی ارشد جمعیت­شناسی خانم پروانه آستین­فشان از دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران به راهنمایی دکتر محمد جلال عباسی شوازی و مشاورت دکتر محمد میرزایی تهران 1380 که به بررسی روند تحولات سن ازدواج و عوامل اجتماعی پرداخته است.

5. پایان­نامه کارشناسی علوم اجتماعی- آقای حمید پوریوسفی به راهنمایی دکتر جمشید بهنام از دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران 1355 که به بررسی سن ازدواج در ایران پرداخته است.

6. مقاله خانم ناهید درودی­آهی که به بررسی وضعیت ازدواج جوانان با استفاده از جداول خالص زناشویی پرداخته.

11-1- مشکلات تحقیق:

این تحقیق با وجود تمام جاذبه­هایی که داشت متأسفانه دارای مشکلات بزرگی بود که سبب می­شد که من آنطوری که لازم است نتوانم اطلاعات آماری دقیقی از اشخاص به دست بیاورم. زیرا هر منبع اطلاعات آماری آن با منبع دیگر متفاوت بود و همچنین همکاری نکردن بعضی از ارگانها برای ارائه خدمات و قرار ندادن اطلاعات جامع­تر در منابع. و همچنین سنگین بودن هزینه­های سفر برای تحقیق زیرا برای کامل کردن تحقیق خود لازم بود به شهرهای مختلف سفر کرده که این خود مستلزم پرداخت هزینه­های بسیار گزافی بود.

12-1- ادبیات تحقیق:

همان گونه که در همه تیره­ها و ملتها به گونه­ای که ویژه خودشان است، زن و شوهر با هم ازدواج می­کنند و در روزگار باستان هم چنین بوده و زن و شوهر به گونه­ای با هم پیوند زناشویی می­بستند، اشو زرتشت هم برای پیروان خود آئین زناشویی را با دوشی استوارتر و درست­تر از همه ملت­ها برقرار نمود. زناشویی به آهنگ زندگی خوش و خرم و همبستگی و همراهی و زیادشدن مردم و برپایی خانواده را بر پایه­ای چنان درست و شایسته استوار کرد که خود ضامن ماندن و دوام زندگی مشترک بود و مهر و محبت را بین زن و شوهر برای همیشه برقرار می­ساخت. در آئین زرتشت از دیدگاه آراسته شدن کارهای جهان و استوار ساختن یگانگی و جلوگیری از تباهی اخلاقی، درباره زناشویی بسیار سفارش شده است. (رضایی/ 1381/784)

در کیش قدیم ایران زناشویی به آهنگ پدید آوردن زندگی خوش، یگانگی و همراهی تشکیل خانواده و ازدیاد نفوس انجام می­پذیرد. اشو زرتشت در وهشیتواشیت­گات سینا 56 قطعه 5 به پسران و دخترانی که آهنگ بستن پیمان ازدواج دارند چنین اندرز می­دهد: ای دختران شوی­کننده و ای دامان اینک بیاموزم و آگاهتان سازم با غیرت از پی زندگی، پاک­منشی بجویید، هر یک از شما باید در کردار نیک بر دیگری پیشی جوئید و از این راه زندگانی خود را خرمی بخشید.

کیش زرتشتی بر استواری پیوندهای یگانگی و جلوگیری از مفاسد اخلاقی از راه زناشویی تأکید فراوان دارد. در این کیش کمک به امر ازدواج کسانی که به سن بلوغ رسیده و به سبب تنگ­دستی بی­همسر مانده­اند، از کارهای نیک شمرده شده است.

در ایران باستان عقد ازدواج بر چند گونه بود:

1. پادشاه زنی- این اصطلاح برای موردی به کار گرفته می­شود که پسر و دختری برای نخستین بار با خشنودی پدر و مادر خود با یکدیگر ازدواج می­کنند.

2. (ایوک دت یگانه) زنی- ایوک زنی عبارت آنست که مردی با دختری ازدواج کند که تنها فرزند خانواده است و او را ایوک نامند. از آنجا که دختر نمی­تواند اموال خانه پدر خویش را به خانواده دیگری منتقل سازد، پس بایستی نخستین پسر خود را به جای فرزند پدر خویش قرار دهد.

3. چاکرزنی- این ازدواج در مورد زن بیوه­ای به کار می­رفت که پس از مرگ همسر نخستین درصدد گزینش همسری دیگر برآید. اگر زن اول بمیرد یا دیوانه شود یا نازا بوده است تا مرد می­تواند زن دومی بگیرد که آن زن را چاکرزن می­نامند.

4-در زمان ساسانی نوع اصلی ازدواج ایرانی( زنی پادخشای) خوانده می شود که در واقع انتقال قیومیت دختر ازپدر ازشوهربود (نجفی،1365/805)

5- انواع دیگری هم از ازدواج بود ازجمله: چگر که هنگامی که شوهر توانایی فرزندآوری نداشت ، زن خود را به عنوان همسر موقت به یکی از نزدیکان می داد تا فرزندآورند،چگر رابه صورت چکر می نوشتند. نوع دیگر که باعث جدل های زیادی میان امروزیان شده است، ازدواج با محارم است.

6-خودسرزنی- چنانچه دختر و پسر بالغ پیش از رسیدن به بیست و یک سالگی خواسته باشند بدون خشنودی پدر و مادر خویش با یکدیگر ازدواج کنند مؤبد حق دارد صیغه عقد را جاری کند و آن دو از ارث محروم خواهند شد. (رضایی/ 1376/ 257 و 256)

فصل دوم

جغرافیای طبیعی ایران:

1-2- جغرافیای طبیعی ایران:

الف) موقعیت جغرافیایی ایران:

ایران در نیمکره شمالی از سطح کره زمین بین 25 تا 40 درجه عرض شمالی از خط استوا (مدار مبدأ) و بین 44 و 5/63 درجه طول شرقی از نیمروز گرینویچ مبدأ انتخابی واقع شده است. نیمکره شرقی، نیمکره شمالی (جز فلات ایران، ممالک خاورمیانه در مغرب آسیاست. مساحت ایران 000/648/1 کیلومتر مربع است.

ایران از اقیانوسها و دریاهای بزرگ دور است ولی از دو سوی شمال و جنوب به دریا چسبیده است. از سوی شمال ایران با دریای خزر که دریایی است بسته و در حقیقت دریاچه بزرگ است که هیچگونه ارتباطی با اقیانوس و دریاها ندارد در جنوب ایران خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد و این دریاها به اقیانوس راه دارد. (بدیعی/ 1372/ 13 و 12)

از شمال به جمهوری روسیه شوروی و دریای خزر، از مشرق به کشور افغانستان و جمهوری پاکستان، از جنوب به دریای عمان و خلیج فارس، از مغرب به جمهوری عراق و جمهوری ترکیه، از شمال غربی به قفقاز (روسیه شرقی).

کوههای مهم در ایران چهار رشته کوهستان وجود دارد:

1. رشته کوههای شمالی- کوههای البرز

2. رشته کوههای غربی- کوههای زاگرس

3. رشته کوههای مرکزی و شرقی

4. رشته کوههای جنوبی با کوههای ساحلی

برطبق سرشماری نفوس و مسکن 1385 تقسیمات کشوری ایران 30 استان- 336 شهرستان- 889 بخش- 1015 شهر و 2400 دهستان است. (شاملویی/ 1361/ 85)

2-2- آب و هوای ایران:

کشور ایران دارای آب وهوای متنوع و متفاوت بوده و با مقایسه نقاط مختلف کشور این تنوع را می­توان به خوبی مشاهده نمود.

1- مناطق صحرایی:

در سواحل جنوبی از گواتر تا خوزستان که به آن خشک ساحلی می­نامیم که مشخصات این آب و هوا، گرمای زیاد توأم با رطوبت و به مقدار کمی باران می­باشد و حداکثر هوا به 53 درجه می­رسد و باران در این مناطق نامنظم است و در زمستان باران می­بارد.

و خشک داخلی: در داخل صحرا و کویرها همین نوع آب و هوا با اختلاف جزئی وجود دارد که به آن خشک داخلی می­گوئیم.

2- آب و هوای نیمه صحرایی و کوهپایه­ای:

این آب و هوا حد فاصل آب و هوای صحرایی و مرطوب می­باشد. منطقه اقلیمی کوهپایه­ای می­توان دزفول، کازرون، اصفهان، تهران و مشهد را ذکر کرد.( کیانی/ 1379/ 27 و 28)

3- آب و هوای معتدل:

الف) آب و هوای معتدل کوهستانی: این منطقه شامل کوهستانها و نواحی کوهستانی آذربایجان، البرز، زاگرس و قسمتی از برجستگیهای مرکزی ایران می­باشد.

ب) آب و هوای معتدل خزری: رشته کوههای البرز عامل مؤثری است که بین سواحل شمالی و جنوبی آن دو نوع آب و هوای کاملاً متمایز به وجود آورده است این منطقه شامل سواحل تالش گیلان و مازندران و گرگان است و سواحل جنوبی دریای مازندران، دارای دو نوع آب و هوای خزری مرطوب و خزری خشک می­باشد.

4- آب و هوای سرد:

یا جنگلی سرد است که کوههای مرکزی ترکیه در مغرب ارومیه و سایر نقاط کوهستانی دارای این نوع آب و هوا هستند. (کیانی/ 1379/ 32-30)

3-2- پوشش گیاهی و جانوری ایران

در جاهای مختلف ایران پوشش گیاهی و زندگی جانوری متنوعی دیده می­شود. این نوع بستگی به وضع طبیعی و آب و هوا دارد. با توجه به آب و هوا، تفاوت میان گیاهان و جانوران در سه ناحیه معتدل خزری، معتدل کوهستانی و ناحیه بیابانی و نیمه بیابانی دیده می­شود.

1- پوشش گیاهی و جانوری ناحیه خزری:

این قسمت شامل جنگلهای انبوه، نیمه انبوه و چمنزارهای سرسبز دائمی و پهناور می­باشد. علت این امر بارش فراوان، خاک مساعد و دمای ملایم است که موجب پیدایش پوشش گیاهی پیوسته و ممتد در آن شده است.

مساحت جنگلهای شمال حدود 000/840/1 هکتار می­باشد و دامنه شمالی سلسله جبال البرز را پوشانیده است این جنگلها از بجنورد تا آستارا کشیده شده است.

جنگلهای ناحیه خزری پوشیده از درختان پهن­برگ از نوع بلوط، سپیدار، راش، افرا و غیره می­باشد. انبوهی و فشردگی این درختان در بعضی جاها بسیار زیاد و در زیر درختان کوتاه قد و درختچه­های گوناگون روئیده­اند، به طوری که از آنها نمی­توان عبور کرد.

به طور کلی پوشش گیاهی ناحیه خزری را از نظر اهمیت می­توام به چهار دسته تقسیم نمود:

1- جنگلهای انبوه

2- جنگلهای متوسط

3- جنگلهای درجه 3

4- مزارع و اراضی غیرجنگلی(فرجی/ 1366/ 64)

جانوران ناحیه خزری نیز متنوع می­باشند. در جنگلهای این ناحیه گربه وحشی، گرگ، شغال، گراز، خرس و خوک وحشی و خرگوش و جوجه تیغی زندگی می­کنند.

در بیشه­زارها و مزارع مرغ سواحل جنوبی رودخانه ارس و برخی از نقاط جنگی کشور یافت می­شود. مرغابی، غاز، قو، و حواصیل خصوصاً در فصول پائیز و زمستان به فراوانی یافت می­شود. همچنین دریای خزر و رودهای آن زیستگاه انواع مختلف ماهی است. در جنگلهای ایران گوزن قفقازی و بز وحشی را نیز می­توان نام برد. در بعضی نقاط از کناره­های دریای خزر دراج و در جنوب خزر در کوههای مرتفع هوبره نیز یافت می­شود.

2- پوشش گیاهی و زندگی جانوری در ناحیه معتدل کوهستانی

ناحیه کوهستانی ایران از پوشش گیاهی کامل و ممتدی برخوردار نیست. در جاهایی که برف و باران بیشتری می­بارد و تبخیر به علت پائین بودن دما به کندی صورت می­گیرد، رویش گیاهان بیشتر است و در آنجا جنگل نیز دیده می­شود. در جاهایی که رطوبت کمتر و ضخامت خاک کمتر است گیاهان کمتری دیده می­شود.

جنگلهای ناحیه کوهستانی در بعضی جاها تنک و فاقد گیاهان زیر درختی هستند و در برخی جاها انبوهتر می­باشند و در زیر آنها درختچه­های گوناگون می­رویند. بارزترین این جنگلها، جنگلهای غرب ایران است و از آنجایی که بیشتر درختانشان بلوط می­باشد به جنگلهای بلوط معروفند. این جنگلها از جنوب غربی ارومیه شروع می­شود و از امتداد سلسله جبال زاگرس تا کوههای بختیاری و جنوب شرقی فارس ادامه دارد. بیشتر قسمتهای کردستان، باختران، لرستان، کوههای چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و کوههای بخش کازرون فارس از جنگلهای بلوط پوشیده شده است. در این جنگلها درختان میوه از قبیل گلابی، انجیر، پسته و بادام وحشی وجود دارد.

به طور کلی بیشتر ناحیه کوهستان ایران از استپ پوشیده شده است که در این نوع استپ­ها درختچه­ها و درختها نیز دیده می­شوند. از آنجایی که در این نوع استپ­ها فواصل گیاهان کمتر است به استپ کوهی معروفند. این نوع استپ قسمتهای پهناوری از ناحیه کوهستانی ایران را پوشانده است. در قسمتهای نسبتاً پهناوری از ناحیه کوهستانی ایران و در فواصل پوشش استپ کوهی به خاطر وجود شرایط مساعد چمنزار یا مرتع وجود دارد که این چمنزارها، کوچ­نشینها را به خصوص در ماههای گرم سال برای چرای دامها به طرف خود جلب می­کنند. وسعت این چمنزارها در قسمتهای غربی و شمال غربی از دیگر قسمتهای کوهستانی بیشتر است.

جانوران ناحیه کوهستانی حیواناتی از قبیل خرس، کفتار، خرگوش، بز وحشی، انواع قوچ و میش وحشی، گوزن زرد، گوزن خالدار و پلنگ می­باشند. همچنین پرندگانی از قبیل عقاب، کبک، تیهو و کرکس و غیره در این ناحیه دیده می­شود. (فرجی/ 1366/ 67-66)

3- پوشش گیاهی و زندگی جانوری در ناحیه بیابانی و نیمه بیابانی:

در ناحیه بیابانی ایران به علت باران کم و تبخیر زیاد و وزش باد پوشش گیاهی ممتدی وجود ندارد. در این ناحیه تنها گیاهانی می­توانند رشد کنند که در مقابل گرما و خشکی هوا مقاومت داشته باشند. این گیاهان بسیار محدود و بافاصله می­باشند. در این ناحیه خصوصاً در نواحی شرقی استان فارس، مرکز کویر نمک، کرمان، رفسنجان، حوالی یزد و انارک، نواحی جنوبی خراسان و کوههای شاهسواران و بارز جنگلهای بسته که اغلب آنها را نبه نیز می­نامند همراه با درختان بادام وحشی دیده می­شوند.

همچنین در کرانه­های دریای عمان و خلیج فارس جنگلهای گرمسیری به صورت پراکنده دیده می­شوند که درختان آنها عبارتند از: گز، کهود، کنار (به نام سدر به جای صابون) مصرف می­شود آگاسیا و درخت حرا (در سواحل خلیج فارس) که برگ آن مصرف علوفه دارد.

در قسمت نیمه بیابانی ایران، به خاطر ریزش برف و باران بیشتر نسبت به ناحیه بیابانی و دارا بودن طبقه خاک ضخیم­تر، شرایط رشد گیاهان بهتر و فاصله درختان کمتر از ناحیه بیابانی می­باشد.

جانورانی که در این ناحیه زندگی می­کنند عبارتند از: آهو، یوزپلنگ، گورخر و پرندگانی از قبیل پلیکان، فلامینگو، و درنا همچنین در کناره­های دریای جنوب و درمیان آبها سنگ­پشت، ستاره دریایی، میگو، خرچنگ، صدف و انواع مختلف ماهیها وجود دارد. (فرجی/ 1366/ 68)

در ضمن پراکندگی حیوانات ایران به شرح ذیل می­باشد: انواع جوندگان مانند موش­ها (موش­های صحرایی و موش کور و ...) تقریباً در تمام نقاط و مخصوصاً در بخشهای کویری و نیمه کویری دیده می­شوند. آهو در اغلب نقاط دیده می­شود. شتر یک کوهان و دو کوهان فقط به حالت اهلی وجود دارد. از حیوانات تک­سم که تقریباً در جنوب غربی آسیا از بین رفته­اند در قسمتی از ایران به ندرت گورخر و خر­ وحشی هم دیده می­شود.

از درندگان در قسمتهای مرتفع ایران، یوزپلنگ در اطراف کویرها به شکار آهو می­پردازد. در کوههای البرز خرس خاکستری و گربه کوهی نیز دیده می­شود.

ظاهراً تا این اواخر در تمام قسمتهای جنوبی ایران شیر یال­کوتاه ایران وجود داشته است پرندگان ایران نیز بسیار متنوع هستند. از تیره ماکیان­ها، بلدرچین و در کوههای نیمه خشک و دامنه­های آنها تیهو و کبک و کبک دری و در جنوب و از کناره­های دریای خزر و دراج و در جنوب خزر در کوههای مرتفع هوبره و در دره­هایی رودها و نقاط کم درخت، قرقاول و در قسمتهایی از جنوب غربی ایران هوبره خاکستری و در جنوب دریای خزر و سواحل خلیج فارس، اروند رود، درنا، غاز، غاز سرخ دیده می­شود. از پرندگان گوشتخوار در کوهها و دشت­ها باشد، بازسرفید، لاشخور، عقاب، دال، کرکس و غیره یافت می­شود. از مرغان پا بلند، حواصیل و مرغ ماهیخوار، آب چلیک و غیره در ساحل دریای خزر و رودهای کشور یافت می­شوند.

در موقع زمستان از دریاچه­ها و رودهای روسیه میلیون­ها اردک و غاز به سوی ایران آمده، پس از تمام شدن فصل زمستان و گرم شدن هوا مجدداً مراجعت می­کنند.

در ایران کبوترهای وحشی و کبوترهای کوهی که در کوهها لانه می­کنند فراوان است. از تیره کلاغها انواع کلاغ و هدهد، پرستوی شب و دارکوب و جغد و مرغ شباهنگ و بوم تقریباً در اکثر نقاط کشور وجود دارند.

گنجشکها انواع فراوان دارند ولی تمام آنها از اقساط کوچک می­باشند. در میان آنها می­توان توکا، دم­جنبانک، گنجشک، چرخ ریسک، کاکلی را نام برد.

در کشاورزی ایران به سار اهمیت زیادی داده می­شود. این پرندگان در دامنه­های سنگی دره­های کوهستانی لانه نهاده در شهرستانهای شمالی و جنوب در کوههای فارس دیده می­شود.

خزندگان ایران نیز وضع مخصوص به خود دارند. در دشتها و بیابانها غالباً جوندگان بسیارند،ن بیشتر از همه سوسمارها و مارها دیده می­شوند. از سوسمار انواع مارمولک و سوسمار و سرگرد دیده می­شود و در نقاط مرطوب­تر سوسمارهای پهن و خشن و سفید و سبز فراوان است. مارهای ایران از انواع عادی و زیتونی و سفید و زرد و قفقازی و شاخدار می­باشند. در بعضی نقاط اقسام مارها شبیه به مار بوآ و بی­زهر و مارهای خیزان غالباً دیده می­شود. از مارهای زهری و مارهای سمی خطرناک برای انسان و حیوانات اهلی باید افعی و کبرا را ذکر کرد. گرزه در سوراخهای جوندگان و در محلهای بی­آب در کوههای کم ارتفاع خشک زندگی می­کنند و آنها را می­توان در سوراخهای نزدیک چشمه­ها مشاهده کرد.

در جنوب ایران و در آبهای خلیج فارس سنگ­پشت­های بزرگ دریایی و مارهای دریایی و در دلتاهای رودهای شرقی کروکودیل دیده شده است.

دوزیستان ایران به واسطه خشکی هوا کمترند ولی سمندر سبز و قورباغه و غوک و وزغ برگه­ای و قفقازی فراوان است.

ماهیهای آب شیرین از نظر انواع، بسیار زیاد و متفاوت و حتی در بعضی قسمتها، ماهیهای مخصوص بومی می­توان مشاهده کرد. میگو و خاویار ایران شهرت جهانی دارد. جانوران بی­مهره ایران بسیار زیادند مثل ملخ دشتی- پشه­های پادرشت و پاریز و شپشک­ها و رطیل و عقرب فراوان است. عقربها جانورانی شبانه هستند و روزها در زیر سنگها و شکافها و سوراخ موشها بسر می­برند. (کیانی/ 1379/ 64-62)

4-2- گروه قومی:

پیش از ورود و استقرار آریایی­ها در ایران، نژادهای بومی در این کشور می­زیستند. از حدود هزاره پنجم ق.م. اقوام غیرآریایی در ایران می­زیسته­اند. که بعدها در احوال اجتماعی، فرهنگی و حتی ترکیب نژادی مهاجران آریایی تأثیر داشته­اند. از جمله این اقوام ایلامیان در جنوب غربی ایران، کاسیان، در زاگرس- لرستان، لولوبی­ها در زاگرس. کرمانشاهان، کادوسیال در گیلان کنونی، تپوریان در مازندران را می­توان نام برد. انتشار و گسترش آریائیان در فلات ایران در حدود نیمه هزاره دوم ق.م. شروع شد. آریائیان شاخه­ای از اقوام سفید پوست هند و اروپایی هستند که عده ای به سرزمین هند و گروهی به فلات ایران رو می­آورند.

5-2- خط:

ایرانی­ها در طول تاریخ چهار نوع خط متفاوت داشته­اند. نخست خط میخی دوره هخامنشیان و دیگری خط پهلوی که در زمان اشکانیان و ساسانیان معمول و متداول بود و آثار آن هنوز هم باقی است. خط نوع سوم، اوستایی است که براساس خط پهلوی تنظیم گردیده است و بالاخره خط کنونی ایران که با ایجاد و تغییراتی اقتباس از خط عربی است. علاوه بر افزودن چهار حرف بر الفبای عربی، ایرانی­ها در تحریر این خط نیز تغییرات و ابداعاتی انجام دادند. به طوری که از سده 8 ه.ق. خطوط ایرانی درمیان خطوط اسلامی ظاهر شد. این خط­ها عبارتند از: تعلیق، نستعلیق، شکسته نستعلیق که شکل و ترکیب آنها با سایر خط­های اسلامی متفاوت بود، و ترکیب و گردش حروف در آنها شباهت به خطوط باستانی ایرانی یعنی پهلوی و اوستایی دارد ولی در حال حاضر خط فارسی در کشور ایران رایج است.

6-2- دین:

دین مردم ایران در دوران پیش از اسلام، زرتشتی بوده است. در حال حاضر قریب به کل جمعیت آن مسلمان و اکثریت مردم آن پیرو مذهب شیعه می­باشند. مسحیان، یهودیان و زرتشتیان دیگر اقلیت­های دینی این کشور بشمار می­روند.

7-2- زبان:

زبان اکثریت مردم ایران فارسی است. این زبان اصطلاحاً بر زبان واحد و بر ریشه اصلی و اساسی تمام لهجه­های گوناگونی اطلاق می­شود که در ایران از آغاز مهاجرت آریائیان تا امروز معمول بوده است. این زبان شعبه­ای است از زبان هند و ایرانی که آن نیز به نوبه خود یکی از زبان­های هند و اروپایی یعنی زبان­های مجموع اقوام سفید پوستی است که سکونتگاه­های اصلی آنها از هندوستان تا سواحل اقیانوس اطلس در اروپا همچنین بریتانیا گسترده است. زبان اصلی فارسی است و زبانهای ترکی- کردی- عربی- لری- گیلکی، مازندرانی نیز در نواحی مختلف کشور ایران رایج است. (کیانی/ 1379/ 96-95)

مونوگرافی روستای اخترآباد