فهرست مطالب

پیشگفتار 1

مقدمه 2

اهمیت اقتصادی چربیها و روغنها در جهان و ایران 3

تاریخچه روغن نباتی در ایران 3

فصل اول

1 – 1 تاریخچه کارخانه کشت و صنعت شمال 5

1 –2 تولیدات اصلی و جانبی کارخانه کشت و صنعت 6

1 – 3 شرح تولیدات اصلی و جانبی 6

1 – 4 محصولات جانبی کارخانه‌های روغن‌کشی 7

1 – 5 ترکیبات شیمیایی چربیها در روغنها 8

1 – 6 مراحل تهیه روغن‌های نباتی 8

1 – 7 علّت هیدروژناسیون 11

1 – 8 واکنش هیدروژناسیون کلی 11

1 – 9 جزئیات مراحل و دستگاهها 11

1 – 10 نقش گاز 13

1 – 11 تعریف کاتالیست 13

1 – 12 فاکتورهای مهم در هیدروژناسیون 14

13 – 1 عمل آوری هیدروژناسیون 18

1 – 14 انواع هیدروژنه کردن 19

الف) هیدروژنه کردن انتخابی 19

فصل دوم

2 – 1 تبدیل لوبیای سویا به روغن 21

2 – 2 ذخیره سازی 21

2 – 3 مراحل آماده سازی 25

2 – 4 استخراج 26

2 – 5 حلال گیری 28

2 – 6 صمغ گیری و جدا کردن لستین 28

2 – 8 موازنه مواد سویا برای استخراج با حلال 30

2 – 9 تبدیل فرآورده‌های روغنی 30

2 – 10 تصفیه قلیایی 31

2 – 11 بی رنگ کردن 32

2 – 12 هیدروژناسیون 33

2 – 13 بی بو کردن 35

2 – 14 فرآورده‌های روغنی سویا 39

2 – 15 کاربردهای پروتئین‌های سویا: 39

2 – 15 حلالیت ایزوله ها 47

2 – 16 دناتوراسیون 48

2 – 17 ترکیب اسید آمینه 55

2 – 18 لوبیای سویای کامل 55

2 – 19 فرآورده‌های پروتئینی لوبیای سویای فرآیند شده 56

2 – 20 دستگاه جداسازی 58

2 – 21 امولسیفیکاسیون 67

2 – 22 جذب چربی 69

2 – 23 جذب آب 70

2 – 24 بافت 73

2 – 24 تشکیل خمیر 80

2 – 25 تشکیل فیلم یا لایه نازک 80

2 – 26 کنترل رنگ 81

2 – 27 هوادهی 82

منابع 83

پیشگفتار

واحدهای روغن کشی بر اساس نزدیکی - ماده اولیه بخصوص تخم پنبه احداث می‌شوند که این مناطق بیشتر در استانهای مازندران، گیلان و خراسان می‌باشند. یکی از این واحدهای روغن کشی کشور کارخانه روغن کشی کشت و صنعت شمال واقع در استان مازندران، شهرستان ساری (در دوازده کیلومتر شهر ساری) می‌باشد.

این کارخانه در سه شیفت کار می‌کند و دارای سیستم بازیابی فاضلاب و تصفیه آب می‌باشد که پسابهای بازیابی شده جهت شروب نمودن زمینهای مزروعی کارخانه استفاده می‌شود.

این کارخانه روغن کشی دو واحدی می‌باشد که واحد شماره 1 آن نیز (کشت و صنعت شمال) تولید روغن و واحد شماره 2 آن (ام. ام) صابون پزی است.

به طوری که گفته شد محصول اصلی کارخانه کشت و صنعت شمال، روغن نباتی است که به دو صورت دان و جامد عرضه می‌گردد و در کنار این محصول اصلی، محصول فرعی، خلط صابون تولید شده نیز در واحد 2 به صابون تبدیل می‌شود. واحد تولید گاز اکسیژن و هیدروژن در داخل کارخانه وجود دارد که گاز هیدروژن تولید شده، جهت پروسس هیدروژناسیون صورت می‌گیرد و اکسیژن تولیدی در مخازن پر شده و جهت استفاده بخشهای خصوصی و دولتی به خارج از کارخانه برده می‌شود.

در ضمن طرح توسعه کارخانه نیز در دست اقدام است که تا حدودی اجرا گردیده، ولی هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است. و لازم به تذکر است که مدیریت کارخانه تحت نظارت بانک صنعت و معدن می‌باشد و محصول تولیدی کارخانه با نام (( روغن غنچه )) به بازار عرضه می‌گردد.

مقدمه

روغنها و چربیها از زمانهای بسیار دور یکی از اجزا اصلی و مهم تشکیل دهنده غذای انسان بوده است. که یک گرم آن در حدود 2/9 کیلوکالری انرژی در بدن تولید می‌کند. همچنین غذای طبخ شده در روغن و چربی مزه و طعم مطلوبی را در بر خواهد داشت.

با تغییر ساختار اجتماعی در دورانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، دگرگونی و چگونگی تولید مواد مورد نیاز جامعه به خصوص مواد غذایی امری اجتناب ناپذیر است در حال حاضر با توسعه کشت دانه‌ها و میوه‌های روغنی فقط 15 % از نیاز چربی و روغن مصرفی مردم را می‌توانیم تامین نمائیم. از این جهت باید میزان قابل ملاحظه ای روغن خام از خارج وارد کشور شود، لذا برای افزایش راندمان استخراج روغن از منابع روغن و تصفیه روغن نیاز به تکنولوژی جدید روغن می‌باشد.

در کشورهای صنعتی یک نفر در طول عمر خود در حدود 3 تن روغن و چربی مصرف می‌کند که بیش از نصف این مقدار به صورت روغن یا چربی غیر قابل رویت موجود در مواد غذایی مانند پنیر، سوسیس، کالباس، گوشت و نظیر اینها می‌باشد.

اهمیت اقتصادی چربیها و روغنها در جهان و ایران

غذا مسئله مهمی است که نیاز انسانها را برطرف می‌کند. کار اساسی کشاورزان و کارخانه‌های صنایع غذایی این است که نیاز مواد غذایی انسانها را تامین کنند. با توجه به افزایش رشد جمعیت در جهان نیاز به مواد غذایی نیز افزایش می‌یابد و همزمان باید تقاضای مواد غذایی مورد نیاز مردم با امکانات و شرایط موجود تامین شود.

تاریخچه روغن نباتی در ایران

تا حدود سال 1330 از روغن حیوانی استفاده می‌کردیم و بعد از این تدریجاً با افزایش جمعیت و کمبود تولید روغن حیوانی افزایش قیمت باعث گردید که از روغن نباتی استفاده نمایند که از هلند و آمریکا وارد می‌کنند. از سال 1331 تا 1344 با شرایطی که در ایران انجام شده بود تجار و صنعتگران شروع به آوردن کارخانه‌های روغن نباتی نمودند تا در عرض 12 تا 13 سال کارخانه در ایران شروع به کار نمود و روغن نباتی جامد هم از خارج وارد می‌کردند و همه این کارخانه‌ها از پنه دانه استفاده می‌کردند. در سال 1346 دولت ورود روغن نباتی جامد را غیر مجاز اعلام کرد و رقابتی بین کارخانه‌ها به وجود آمد و سطح تولید بالا رفت و بعضی‌ها شکست خوردند و بعضی‌ها هم در کارشان موفق شدند. مثلاً یکی از کارخانه‌های روغن نباتی، پارس (قو) است که در سال 1339 تاسیس شد و تولید آن در روز 15 تا 20 تن بود و امروزه بیشتر از 600 تن در روز تولید می‌کند.

در حال حاضر در ایران در حدود 16 کارخانه روغن نباتی داریم بعضی از این کارخانه‌ها در حدود 300 تن تولید دارند.

مثلاً: 1 – روغن نباتی پارس (قو، اطلس)

2 – روغن نباتی بهشهر (شاه پسند، بهار، مایع لادن)

3 – روغن نباتی ورامین

4 – فاز اصفهان

5 – شیراز (نرگس)

6 – روغن نباتی جهان

تا قبل از سال 1345 از پنبه دانه استفاده می‌کردند و بعد از آن از روسیه، بلغارستان، رومانی روغن نیمه تصفیه آفتابگردان وارد می‌نمودند و بعد از آن در نتیجه نیاز، روغن سویا از آمریکا جنوبی و ایالات متحده وارد نمودند به طوریکه الان نزدیک 100 % مواد خام از دانه سویا است و از آرژانتین و برزیل وارد می‌نمایند و بعد از آن شرکت سهامی توسعه کشت دانه‌های روغنی آمدند و کشاورزان را در کشت دانه سویا و آفتابگردان تشوق نمودند ولی با وجود اینها کفاف مصرف را نکرد و در این سالهای اخیر در حدود 6 تا 5/6 درصد روغن تولیدی ایران در داخل ایران تولید می‌شود و بقیه از خارج وارد می‌شود.( در سال 1362)

فصل 1

1 – 1 تاریخچه کارخانه کشت و صنعت شمال

در سال 1355 همزمان با اجرای طرح و نصب ماشین آلات، به سبب بازده کم مالی طرح اولیه، موضوع توسعه ظرفیت واحد به منظور بهره گیری بیشتر از هزینه‌های ثابت طرح و افزایش سود آوری آن مورد مطالعه قرار گرفت و سپس برای تهیه طرح تکمیلی جهت افزایش ظرفیت تولید روزانه تا میزان 250 تن روغن نباتی و متعاقب آن سفارش و نصب ماشین آلات مربوطه اقدام گردید. این طرح علاوه بر توسعه واحد تصفیه روغن، توسعه واحد روغن کشی را نیز از طریق احداث خطوط روغن کشی دانه سویا و آفتابگردان (علاوه بر پنبه دانه) در بر می‌گرفت که به واسطه برخی نارساییها و محدودیتهای ارزی با تدارک تعدادی از ماشین آلات در نیمه راه باقی مانده است.

واحد شماره 2 در داخل شهر ساری قرار داشته و دارای قدمتی بیش از 47 سال می‌باشد. این واحد در ابعاد کوچکی شامل قسمتهای پنبه پاک کنی، روغن کشی پنبه دانه، تصفیه روغن خام و صابون سازی بوده است، که در حال حاضر به سبب فرسودگی بیش از حد ماشین آلات قسمتهای پنبه - پاک کنی صابون سازی و تصفیه با ظرفیتهای کمتر قابل بهره گیری بوده و قسمت روغن کشی به طور کلی از زنجیره تولید خارج گردیده است. واحد شماره 2 به علت قرار گرفتن در داخل شهر ساری از طرف سازمان حفظ محیط زیست منطقه ملزم به انتقال و تعطیل در محل فعلی می‌باشد. پساب صنعتی آلوده بوی نامطبوع حاصل از خلط صابون، پرزهای معلق پنبه و سایر آلودگی‌های ناشی از احتراق دیگهای بخار در هوای محیط از یکسو، و روشهای قدیمی و غیر اقتصادی تولید روغن و صابون از سوی دیگر از عوامل تشدید کننده مساله می‌باشد.

پروانه تولید، دانش فنی و برخی ماشین آلات و تجهیزات قابل استفاده این واحد به عنوان موارد قابل بهره‌گیری در طرح جامع شرکت (توسعه واحد یک) مد نظر قرار گرفته اند.

1 –2 تولیدات اصلی و جانبی کارخانه کشت و صنعت

تولیدات کارخانجات کشت و صنعت شمال را می‌توان به دو گروه محصولات اصلی و محصولات جانبی (by–product) تقسیم بندی نمود. پنبه محلوج، روغن نباتی جامد و صابون رختشوئی محصولات اصلی ولینترجین، زیرجین، لینترهای 1 و 2، پوسته و کنجاله، محصولات جانبی واحد2 را تشکیل می‌دهند، در واحد یک نیز روغن نباتی، به عنوان محصول اصلی و لینترهای 2 و 1، پوسته، کنجاله، خلط صابون، گلیسیرین و اسیدهای چرب و اکسیژن به عنوان محصولات جانبی، تولید می‌شود. ضمناً در واحد یک، قوطیهای حلبی مورد نیاز جهت بسته بندی روغنهای نباتی نیز در ظرفیتهای مختلف (2، 4، 10 پوند و 17 کیلو) تولید می‌گردد. در این بخش شرح مشخصات، استانداردها و موارد مصرف تولیدات کارخانجات ارائه گردیده است.

1 – 3 شرح تولیدات اصلی و جانبی

الف – پنبه محلوج:

عبارت است از الیاف طبیعی گیاه پنبه که از جدا سازی وش[1] به پنبه محلوج بدست می‌آید. مقدار پنبه بدست آمده صرف نظر از درجه بندی آن 33 درصد وزن وش را تشکیل می‌دهد.

ب – روغن نباتی:

عبارت است از روغن خوراکی بدست آمده از دانه‌های روغنی از قبیل دانه پنبه، سویا، آفتابگردان، زیتون، ذرت، بادام زمینی، خرما، انگور، گوجه فرنگی، نارگیل و ….. که به دو صورت جامد (هیدروژنه) و مایع (اشباع شده) مورد عرضه و مصرف قرار می‌گیرد. مقدار روغن موجود در دانه هائی نظیر پنبه دانه 17 تا 23 درصد، سویا 14 تا 23 درصد، آفتابگردان 28 تا 35 درصد و خرما 50 تا 70 درصد وزنی را تشکیل می‌دهد که البته جدا سازی تمامی مقادیر مذکور میسر (یا اقتصادی) نبوده و برای مثال حدود 16 درصد روغن پنبه دانه در روشهای معمول جداسازی (OR SOLVENI MILLING EXTRACTION) قابل استحصال می‌باشد.

ج – صابون رختشوئی:

ماده پاک کننده ای است (قدیمی ترین ماده شوینده شناخته شده) که از نمک حاصل از ترکیب اسیدهای چرب با مواد قلیائی نظیر سود بدست می‌آید.

اسیدهای چرب مورد استفاده در صابون سازی می‌تواند از خلط صابون (TRIGLYCERIDE) حاصل از تصفیه روغن خام نیز بدست آید.

با افزایش توسعه تکنولوژی روغن در جهان، تاثیر چندانی در مصرف روغن کشورمان نداشته است. اما در ایران الگوی مصرف چربیها وروغنها در 30 سال گذشته تغییر کرده است چربیهای هیدروژنه 76 %، کره 14% و روغن مایه 10 %.

1 – 4 محصولات جانبی کارخانه‌های روغن‌کشی

پس از مرحله روغن کشی از دانه‌های روغنی محصول باقیمانده کنجاله نامیده می‌شود که یکی از مهمترین مواد تامین کننده، تغذیه دام و طیور به شمار می‌آید. با توجه به کمبود شدید خوراک دام در ایران که باید در هر سال بیش از 500 هزار تن انواع علوفه از خارج وارد کشور شود، اهمیت کنجاله بیشتر احساس می‌گردد. بهترین نوع کنجاله برای نام کنجاله، سویا می‌باشد. زیرا حاوی 50 % پروتئین است. کنجاله آفتابگردان نیز از کیفیت خوبی برخوردار است.

1 – 5 ترکیبات شیمیایی چربیها در روغنها

ساختار شیمیایی چربیها تری اسیل گلیسیرید می‌باشد که سه مولکول اسید چرب با یک مولکول گلیسرول (الکل سه ظرفیتی) طی واکنش استری شدن ترکیب شده باشد.

H H O

H – C – OH H – C – O – C – R

H – C – OH + 3RCOOH H – C – O – C – R + 3H₂O

H – C – OH H – C – O – C – R

H H O

تفاوت چربیها و روغنها بستگی به ترکیب نوع اسید چرب تشکیل دهنده ساختار تری اسیل گلیسیرید دارد. اصطلاح چربی برای موادی است که در دمای معمولی جامد هستند و روغنها که به طبع در دمای معمولی مایع هستند. اگر سه اسید چرب یکسان باشند محصول تری گلیسیرید ساده است و اگر سه تا مختلف باشند، تری گلیسیرید مخلوط نام دارد. اسیدهای چرب که در طبیعت وجود دارند دارای اتم زوج به استثنای ایزو و الریک اسید می‌باشند.

1 – 6 مراحل تهیه روغن‌های نباتی

الف) استخراج

ب) پالایش

ج) بی رنگ کردن

د) هیدروژناسیون

1 – استخراج:

استخراج به دو طریقه انجام می‌شود.

الف: فشردن مکانیکی که عبارتند از پاره کردن سلولهای نباتی محتوی چربی که معمولاً به وسیله گرما و سپس فشردن آن زیر فشار قوی است.

ب: استخراج با حلال که مستلزم غوطه ور ساختن دانه‌های روغنی در داخل مایعی است که می‌تواند یک مشتق نفتی، یا یک مایع غیر قابل استعمال، معمولاً هیدروکربن کلردار بوده و چربی استخراج شده را جمع آوری می‌نمایند.

2 – پالایش:

روغن نباتی خام بدست آمده از روش فشردن مکانیکی یا استخراج با حلال خالص نبوده بلکه با مواد همراه است. برای جدا نمودن این ناخالص‌ها باید آنرا پالایش نمود.

مراحل پالایش روغن خام

الف: مرحله اول عملیات پالایش

ب: جدا کردن روغن

ج: شستشوی روغن تصفیه شده

3 – بی رنگ کردن: (post Biea chihg)

در اغلب عملیات تکنولوژیکی حذف رنگ از روغن‌ها و چربی‌های بدون توجه به منبع و منشا آنها مطلوب تشخیص داده شده است در عملیات بی رنگ کردن چربی‌ها از خواص ویژه خاک رس استفاده می‌شود.

روغن فیلتر شده، جهت نیکل گیری و رنگبری به خود، به قسمت بیرنگ مرحله دوم برده می‌شود. در این مرحله 15 kg خاک سنگین (رنگبر، توسنیل) به همراه 10 kg خاک سبک (پرلیت) به همراه 2.5 kg اسید سیتریک با روغن مخلوط شده (توسط آب گرم) و به کمپرسور می‌روند. این عمل تحت خلاء انجام می‌شود و به این وسیله مواد زائد داخل روغن نیز جدا می‌شود. وجود اسید سیتریک باعث ایجاد کمپلکسی از اسید و نیکل در داخل تانک شده و در مرحله بعدی توسط فیلتراسیون، کمپلکس فوق جدا می‌شود و هدف اصلی این مرحله نیز نیکل گیری می‌باشد.

4 – هیدروژناسیون: (HYDROGENATION)

روغنهای مایع که به مقدار فراوان به بازارهای جهان عرضه می‌شوند برای مصرف مستقیم نامناسبند و قابلیت نگهداری آنها نیز با اقتصاد جدید که وجود مقداری ذخیره را ضروری می‌داند مطابقت نمی کند.

اولین بار شخصی بنام نورسن در سال 1903 میلادی هیدروژناسیون روغنهای سبزیجات را کشف کرد و فرآیندهای اصلی شیمیایی در صنعت چربی و روغن توسعه پیدا کرده است. صنعت دانه روغنی از توانایی هیدروژنه شدن محصولات فرعی روغن تولید شده به وسیله استخراج دانه نتیجه می‌شود. بنابراین قسمتهایی از دانه که پروتئین کمی دارند برای تغذیه حیوانات استفاده می‌شود. رشد کامل صنعت سویا با رشد هیدروژناسیون روغنهای خوراکی به طور هماهنگ پیش می‌روند. در سال 1775 در ایالت متحده حدود 3/7 میلیون پوند روغن هیدروژنه شدند. اگر ماکاتالیست مورد استفاده را در حدود 02 , 0 % نیکل تخمین بزنیم پس 5/1 میلیون پوند نیکل مورد احتیاج است. همچنین اگر ما اندیس یدی را از 125 تا 90 حدس بزنیم، میانگین کاهش اندیس یدی 35 است پس 6/3 میلیون فوت مکعب هیدروژن مورد احتیاج است. بنابراین یک قسمت مهمی از صنعت ما را تشکیل می‌دهد.

1 – 7 علّت هیدروژناسیون

دو دلیل برای جامد کردن روغن موجود است:

الف: تعداد پیوندهای دوگانه را کاهش می‌دهد، فرصت برای اکسیداسیون را کم می‌کند، پایداری طعم و بو افزایش می‌یابد.

ب: خواص فیزیکی را تغییر می‌دهد، بنابراین محصولات دارای بهره بیشتری می‌باشند محصولاتی مانند مارگارین، (shortinting) چربیهای پوشش دار، چربیهای سرخ شده همه نتیجه هیدروژناسیون روغنها می‌باشند. همچنین محصولات غیر خوراکی بیشماری مانند الکل ها، آمینها، اکسیدها و غیره به وسیله هیدروژناسیون چربیها یا اسیدها ساخته می‌شوند، که این محصولات به وسیله محدود کردن صنعت چربی خوراکی گزارش شده است.

1 – 8 واکنش هیدروژناسیون کلی

1 – انتشار عوامل شرکت کننده به سطح کاتالیست

2 – جذب

3 – واکنش سطحی

4 – دفع

5 – انتشار محصولات از سطح کاتالیست

1 – 9 جزئیات مراحل و دستگاهها

درجه هیدروژناسیون به عدد بستگی دارد و کاهش یک مولکول ید روغن معادل Ib 5.07 هیدروژن می‌باشد به ازاء 1000 I B روغن پنبه دانه ((نوع دانه در اینجا مؤثر است)).

کنورتور:

نمای کلی از کنورتور:

1 – ولو خروجی آب

2- ولو ورودی بخار

3- ولو ورودی آب

در کنورتور هیدروژناسیون انجام می‌شود. موادی مانند نیکل با کمک کاتالیزور را هم می‌توان در منبعی جداگانه حل کرده و سپس وارد کنورتور کرد. که این مواد یا به صورت پودر وارد می‌شوند یا پولک.

قبل از نیکل زدن رفراکت خوانده می‌شود. هرچه رفراکت بالاتر باشد در نتیجه نقطه ذوب بالاتر و هیدروژناسیون بهتر و بیشتر صورت گرفته است. نقطه ذوب باید مناسب با دمای بدن باشد (حدود 36-38C) البته تنظیم نقطه ذوب به فصل سال هم وابسته است.

سپس سیستم خلاء قطع شده و شروع به تزریق گاز هیدروژن می‌کنیم. این گاز با فشار از گاز پلنت می‌آید. در هنگام گاز خوردن دما تا حدود 200C بالا می‌رود زمان گاز خوری حدود 1-1.10haur است. وپس از اندازه گیری اندیس ید عدد رفراکت و نقطه ذوب نمونه در آزمایشگاه، گازدهی متوقف می‌شود. پس از عمل هیدروژناسیون باید نیکلها مجدداً گرفته شود. پس از گازدهی سیستم باید سرد گردد. از همان کوئل به طور معکوس (از پایین) آب وارد می‌شود و جریان پیدا می‌کند و از قسمت بالا خارج می‌شود و در دما در 100C ثابت می‌شود. یکبار دیگر خلاء گیری می‌شود، تا گازهای مسموم موجود گرفته شود، سپس خلاء شکسته می‌شود.

بهترین شرایط در این مرحله این است که فشار کنورتور 2.5 باشد. و زمان گاز خروجی طولانی نباشد. اگر فشار کنورتور بالا باشد، عمل گاز خروجی به خوبی صورت نمی گیرد. همین طور اگر زمان گاز خروجی طولانی باشد در اینجا اندیس ید تغییر می‌کند.

اگر روغن در خط خنثی نشده باشد و حالت صابونی یا موم داشته باشد، یا کاتالیستها به خوبی عمل نکرده باشد. (رطوبت یا آب خورده باشند) باعث بالا رفتن فشار کنورتوری شوند یا اینکه بیشتر از ظرفیت کنورتور وارد شده باشد.

1 – 10 نقش گاز

گاز هیدروژن ابتدا در روغن حل شده که تماس بین روغن حل شده در هیدروژن و کاتالیست به وجود می‌آید و واکنش صورت می‌گیرد در اینجا مسئله حلالیت هیدروژن دارای اهمیت است که این حلالیت با افزایش درجه حرارت و فشار بالا می‌رود و سیستم باید بتواند درجه حرارت و فشار بالا را تحمل کند.

پاورپوینت پروژه کارآفرینی بسته بندی روغن نباتی در 57 اسلاید قابل ویرایش

اهداف اجرایی طرح:

1- زمینه ایجاد اشتغال
2- توسعه در نقش اقتصاد و صادرات و واردات
3- عرضه


مقدمه------------------------------------------------------------------------------------- 6
بخش اول :کلیات
1-1) صنعت روغن و اهمیت آن در تغذیه---------------------------------------------------7
2-1) ویژگی های روغن های خوراکی -----------------------------------------------------11
1-2-1) روغن خام-------------------------------------------------------------------------12
3-1) تشکیل شرکت سهامی روغن نباتی جهان(سهام عام) و به ثبت رساندن آن-----------------13
4-1) بازار مصرف روعنهای خوراکی-----------------------------------------------------14
بخش دوم
مرحله صمغ گیری
1-2) مرحله خنثی سازی------------------------------------------------------------------- 19
2-2) هیدروژنا سیون---------------------------------------------------------------------- 21
3-2) بی بو کردن------------------------------------------------------------------------- 22
بخش سوم
مطا لعات فنی و اقتصادی
1-3) مین و ساختمانهای طرح------------------------------------------------------------- 24
2-3) بر آورد نیروی انسانی-------------------------------------------------------------- 29
3-3) فرضیات طرح--------------------------------------------------------------------- 31
4-3) جداول سرمایهگذاری ثابت طرحتصفیه روغن مایه----------------------------------- 32
1-4-3) هزینه ماشین آلات اصلی خط تولید------------------------------------------------ 32
2-4-3)هزینه ماشین آلات و تجهیزات و خدمات فنی و پشتیبانی----------------------------- 34
3-4-3) جدول هزینه های زیر بنایی------------------------------------------------------- 35
4-4-3)جدول هزینه های قبل از بهره برداری---------------------------------------------- 36
5-4-3) جدول هزینه های نصب و راه اندازی----------------------------------------------36
6-4-3) جدول آماده سازی و حصار کشی و محوطه سازی---------------------------------- 37
7-4-3) جدول هزینه احداث سا ختمانها---------------------------------------------------- 37
8-4-3) هزینه ساخت مخازن و فونداسیونها------------------------------------------------ 38
5-3) میزان سرمایه گذاری ثابت طرح----------------------------------------------------- 39
6-3) جدول سرمایه گذاری در گردش طرح تصفیه روغن نباتی----------------------------- 39
1-6-3) جدول میزان مواد و قیمت تمام شده جهت تولید 119000تن روغن در سال---------- 39
2-6-3) جدول دستمزد و مزایای کار کنان در سال----------------------------------------- 42
3-6-3) جدول هزینه های تعمیرات و نگهداری در سال------------------------------------ 43
4-6-3) جدول هزینه های انرژی در سال------------------------------------------------- 44
7-3) میزان سرمابه در گردش جهت یک دوره سه ماهه------------------------------------ 46
8-3) میزان سرمابه گذاری طرح تصفیه و بسته بندی روغن نباتی-بررسی مالی-اقتصادی---- 46
1-8-3) جدول استهلاک ----------------------------------------------------------------- 46
2-8-3) محاسبه قیمت تمام شده جهت تولید119000تن روغن نباتی------------------------- 48
3-8-3) محاسبه نقطه سر بسر------------------------------------------------------------- 49
4-8-3) محاسبات افزوده ----------------------------------------------------------------- 50
5-8-3) صور تحساب های دستویی-------------------------------------------------------- 52
1-5-8-3) صورت حساب سود و زیان----------------------------------------------------- 52
2-5-8-3) تراز نامه---------------------------------------------------------------------- 53
9-3) باز دهی خط تولید------------------------------------------------------------------- 54


مقد مه
روغن نباتی به عنوان یکی از کالاهای اساسی در الگوی مصرف غذایی ، اهمیت و نقشی ویرژه دارد . روغن های خوراکی و بطور کلی چربی ها ، یکی از سه مواد اصلی غذایی مورد نیاز بشر را تشکیل می دهند که به لحاظ میزان تولید انرژی در بدن به ازای واحد وزن ، از ارزش بیشتری نسبت به پروتئینها و هیدروکربونها برخوردار است . هر گرم چربی حدود 9 کالری انرژی تولید کرده ، حال آن که به ازای هر گرم پروتئین یا هیدروکربور ، انرژی تولید شده حدود 4 کالری می باشد . چربیها علاوه بر تامین انرژی لازم برای بدن انسان ، در ساخت و ساز و ترمیم بافتها نیز نقش مهمی را بر عهده داشته و افزون بر آن ، سرشار از ویتامینها نیز می یاشد .
مصرف سرانه روغنها و چربیها براساس برنامه توسعه کشور در سال 1368 به مرز حدود 11 کیلوگرم و در سال 1373 به 5/14 کیلوگرم افزایش یافته است . روغنها و چربیهای مصرف شده در طول همان سال به ترتیب چربیهای هیدروژنه 76 درصد ، کرده 14 درصد و روغن مایع 10 درصد بوده است ، یعنی با توجه به تامین 86 درصد از نیاز به چربی از طریق مصرف روغن هیدروژنه و مایع ، مصرف سرانه روغن نباتی (هیدروژنه و مایع) در سال 1373 ، حدود 5/12 کیلوگرم بوده است .
رشد توسعه صنایع غذایی همگام با رشد جمعیت کشور و درآمد خانوار و تغییر الگوی مصرف ، ضرورتی اجتناب ناپذیر است . ضرورت توسعه کشت دانه های روغنی و افزایش ظرفیت کارخانه های صنایع تبدیلی و چربیها و روغنها در کشور برای تامین روغن به عنوان یکی از اصلی ترین اجزاء تشکیل دهنده غذای انسان ، از جایگاه ویژه ای برخوردار است .


بخش اول : کلیات

1-1) صنعت روغن و اهمیت آن در تغذیه

اجزای روغن ها و چربی ها که برای تغذیه مفید و مناسب هستند ترکیبات نسبتا ساده گلیسیریدها می باشند از آنجائیکه در ترکیب روغن ها اجزاء زیادی مانند اسیدهای چرب ، پروتئین ها ، کربوئیدراتها ، ویتامین ها و ترکیبات معدنی مانند کلسیم و فسفر موجود می باشند لذا صنعت روغن را به صنعتی استراتژیک در زمنیه های غذایی ، رنگ ، شوینده ها و ... تبدیل کرده که به جای تحقیق و بررسی زیادی در جهان خصوصا در کشور ما دارد .

پایه صنعت روغن در کشور ما براساس دانه های روغنی سویا ، پنبه تخم و آفتابگردان می باشد که ماده اولیه فرآورده های غذایی زیادی مانند روغن های سالاد ، طباخی ، شورتنینگ ، مارگارین ، لستن ، شیر ، ماست ، پنیر می باشد . تحقیقات نشان داده است که براساس امکان تغییرات زیاد هم در تری گلیسیریدها (تغییر استری شدن) و هم در اسیدهای چرب (ایزومره شده) که موجب تغییر خواص فیزیکی و شیمیایی چربی ها می شود که هنوز زمینه وسیعی برای تحقیقات مختلف بخصوص در زمینه فیزیولوژیک وجود ندارد نقش استرین ، فسفاتیدها و سایر مواد همراه چربی ونقش تری گلیسیریدها در تبدیل مواد (متابولیسم) دارای اهمیت است . اغلب یک گرایش دو جانبه برای مصرف چربی ها در رژیم غذایی افراد دیده می شود که از یک طرف مصرف چربی بالا با افزایش چاقی و ناراحتی های قلبی ارتباط داشته و از یک سو چربی ها باعث خوشمزگی غذاها می گردد

ضریب قابلیت هضم در روغن های نباتی حدود 5/97 درصد می باشد که مصرف متعادل آن از بروز کلسترول و رسوب آن در شریانهای قلب ممانعت می کند بررسی های به عمل آمده برای روغنهایی مانند روغن سویا در غذاها از نظر مشکل طعم برگشتی ، ئیدروژناسیون و عدم ثبات طعم ، استفاده از روغن را در شورتنینگ ها و مارگارین امکان پذیر کرده است .

گاهی اوقات واکنش های آنزیمی (لیپوکسی آناژ) کیفیت روغن را کم می کند که باید از انجام آنها ممانعت به عمل آورد فرآورده های روغنی را می توان یک منبع غنی از ویتامین ها در رژیم غذایی دانست که نقش مهمی در حفظ سلامت ایفاء می نماید .

کالری بر گرم چربی 25/2 برابر کربوهیدارتها (شکر و نشاسته و پروتئین هاست که از کربوهیدراتها و پروتئین ها بیش از نیاز بدن استفاده شود این کربنهای انتخابی موجود با تبدیل به اسیدهای چرب به عنوان تری گلیسرول به فرم چربی ذخیره می شوند .

وجود چربی هضم این ویتامین ها می باشد . روغن های نباتی منبع مهم توکوفرول شامل ویتامین E کاروتین ویتامین Aکه منبع مهم آنتی اکسیدانت طبیعی در بدن به شمار می رود بوده در حالی که روغن ماهی وحیوانی منبع ویتامین D بوده و اغلب شامل میزان بالاتری اسید چرب اشباع نسبت به روغن گیاهی است . بچه ها و نوجوانان نیاز قوی به چربی و کلسترول برای رشد و تضمیم سلامتی خود دارند در سنین بالا خصوصا چربی اشباع وکلسترول مرتبط با افزایش امراض قلبی می باشد . اسیدهای چرب 12 ، 14 ، 16 سطوح چرخش پلاسما که عامل مهم تصلی شریان است را افزایش می دهند برعکس مصرف n-3 , n-6 اسید چرب چند غیر اشباع با کاهش فشار خود مرتبط می باشد .

گونه هایی از اسیدهای چرب مخصوص که آنها را اسیدهای چرب اساسی می نامند به منظور سنتز از نو انزیم های بدن در رژیم غذایی ضروری است . دو نمونه که برای انسانها مهم هستند عبارتند از اسید لینولئیک و اسید a لینولئیک که اولی دارای عضو n-6 (امگا 6) و دومی n-3 (امگا 3) می باشند اسیدهای چرب با زنجیره طولانی n-3 برای مغز و شبکه چشم مهم بوده و مشخص شده که از منابع موجود به خوبی جذب و هضم می شوند .

از آنجایی که چربی ها اغلب بخش هایی از غذاهای روزمره را شامل می شوند لذا بررسی تغذیه ای غذاهای چربی دار می تواند اهمیت چربی ها را در تغذیه بیش از پیش مشخص نماید :

نکانی که در مورد اسیدهای چرب یادآور می شویم عبارتند از :

1-از همه چربی ها ممانعت نشود بعضی اسیدهای چرب در سلامتی نقش اساسی داشته و برخی در مقابل بیماری پوشش دهنده هستند .

2-برخی چربی های خاص برای یک نوع بیماری پوشش دهنده ولی در بیماری دیگر ممکن است شرکت کند .

3- ویتامین های آنتی اکسیدانت بدون چربی در رژیم غذایی در بدن منتقل نمی شوند .



و لذا این سوال مطرح می شود که آیا رژیم غذایی با چربی کم از جذب این عوامل تغذیه ای مهم می کاهد . خوشبختانه اخیرا بانک اطلاعات تحقیقاتی ، اطلاعات تغذیه ای غذاها را ارائه کرده است . لذا در سال

1990 سرویس های سلامتی انسانی را ملزم به تنظیم برچسب های تغذیه ای بر محصولات غذایی شامل موارد ذیل نمود :

1-کل کالری

2-کالری حاصل از چربی

3-کل چربی

یک غیر اشباع

4-چربی اشباع

چند غیر اشباع

5-کلسترول

6-سدیم (پتاسیم)

7-فیبر پرهیز غذایی (قابل حل و غیر قابل حل)

8-کل کربوهیدراتها

9-شکرها (الکی یا سایر کربوهیدارتها)

10-پروتئین

C , A 11-ویتامین

12-کلسیم و آهن

13-سایر ویتامین های اصلی و مواد معدنی

براساس تحقیقات انجام شده ویتامین های روغن های نباتی می تواند کمبود ویتامین B کمپلکس ، ویتامین A و کاروتین در پلاسمای خون ، ویتامین K , E را با توجه به منبع گیاهی آن جبران نماید . از سوی دیگر تحقیقات زیادی بر دانه های روغنی به عنوان یک منبع غنی پروتئنی انجام شده که باعث مطرح شدن برای کشورهای در حال توسعه با قیمت ارزان گشته است . اوایل عرضه روغن های نیاتی مشکل طعم باعث عدم توسعه آن گردیده اما بعدها با جدا کردن عوامل طعم و بو توسعه آن رونق بسیار خوبی پیدا کرد .


مرحله صمغ گیری

این مرحله منحصرا در مورد روغنهایی نظیر سویا ، آفتابگردان که مقدار صمغ و فسفاتیدها و موم آنها زیاد است انجام می گیرد . معمولا قبل از عمل خنثی کردن ، روغن خام را با آب و اسید ضعیفی نظیر اسید فسفریک و یا سیتریک مجاور نموده و به کمک سانتریفوژ مواد مورد نظر را جدا می سازند و فسفاتیدهایی که به این ترتیب جدا می شوند خود یک محصول فرعی و با ارزش بوده که بعد از تصفیه قابل فروش و مصرف می باشد . بطور مثال در تصفیه روغن سویا ماده ای که توسط سانتریفوژ از روغن مذکور توسط فاز آبی جدا می گردد لستین نامیده می شود که یکی از فسفولیپیدها بوده و در صنایع یک امولسیفابر از آن استفاده می نماید . از مزایای این روش که در کارخانه روغن کشی بلافاصله بعد از استخراج روغن از دانه انجام می شود ، این است که عمل خنثی سازی سریعتر و با افت کمتری می گیرد .

1-2)مرحله خنثی سازی

هدف از این مرحله جدا سازی اسیدهای چرب آزاد ، مواد جامد ، مواد صمغی باقیمانده ، فسفاتیدها و قسمتی از رنگها به کمک قلیائی های قوی و یا ضعیف می باشد . در این مرحله چربیها و روغنها با افزایش درجه حرارت و با استفاده از یک قلیا خنثی شده ، و در نتیجه این عمل علاوه بر خروج مواد فوق الذکر از روغن ، تبدیل اسیدهای چرب آزاد به صابون می باشد . صابون حاصله اکثر ناخالصیها را از روغن خارج نموده و وارد لایه آبی می نماید . بعد از این عمل روغن با آب شسته می شود .

قلیایی مصرفی بطور عمده سود سوزآور و در پاره ای از موارد کربنات دو سود می باشد . روش عمل بدین ترتیب است که روغن و چربیها را تا حدود 10 درجه بالاتر از نقطه ذوب آنها گرم نموده و سپس سود رقیق (حداکثر 20 بومه – 14%) را با آن مجاور می کنند . بنابراین شرایط عمل را طوری انتخاب می نمایند که فقط اسیدهای چرب خنثی شوند . عمل اختلاط به کمک به همزن مکانیکی تسهیل می شود تا ذرات صابون تشکیل گردد .

این فرآیند به دو روش در واحدهای صنعتی صورت می پذیرد . در روشهای قدیمی تر ، عمل در تانکهای استوانه ای آهنی با کف مخروطی و به همزمان با دور متغیر انجام شده و سود سوزآور از طریق مارپیچ سوراخ سوراخ که در سطح بالایی تانک نصب شده به شکل دوش روی روغن پا شیده می شود .

•

به همزن با دور بالا عمل اختلاط را انجام داده و پس از آنکه ذرات صابون به شکل یکنواخت در تمامی محیط تشکیل شد ، دور به همزن را آهسته می کنند و درجه حرارت را تدریجا بالا می برند تا اتصال ذرات صابون به یکدیگر وتشکیل لخته های بزرگتر صابون میسر شود . سپس به همزن را متوقف کرده به مدت حدود 12-8 ساعت محیط را آرام نگه می دارند . در این فاصله لخته های صابون به علت اختلاف وزن مخصوص از روغن جدا شده و در کف مخروطی تانک جمع آوری و روغن در قشر فوقانی جمع می شود ، آنگاه صابون حاصله را از انتهای قیف مخروط تخلیه کرده و به صابون سازی پمپ می کنند . روغنی را که در بالا جمع شده چند بار با آب نمک می شویند تا صابون آن گرفته شود . بعد از هر شستشو مدتی روغن را می خوابانند تا آب آن جدا شود . روغن خنثی شده را خشک کرده و به مخازن روغن خنثی شده جهت اقدامات دیگر می فرستند . این روش که امروزه در اکثر موارد منسوخ گردیده ، روش ناپیوسته نامیده می شود .

امروزه در اکثر کارخانجات مدرن عمل خنثی سازی به روش پیوسته انجام می یگرد . این عمل به این ترتیب انجام می شود که روغن خام را در مخلوط کن با سود سوزآور با غلظت مناسب بین 20-12 بومه به مقدار لازم مخلوط کرده ، مخلوط حاصله را که شامل گلسیرید ، صابون ، آب و ناخالصیها است از سانتریفوژ خارج می شوند ، برای گرفتن باقیمانده قلیایی و صابون از روغن بعد از عبور از سانتریفوژ اول روغن خنثی شده را یکی دوبار با آب گرم مخلوط کرده از سانتریفوژهای بعدی می گذرانند و پساب قلیایی را از یک سو و روغن شسته شده را از سوی دیگر خارج می نمایند . در انتهای خط تولید ، روغن خنثی شده ، زیر خلاء قوی وحرارت حدود یکصد درجه سانتی گراد خشک می شود . روغن خنثی شده ، خنک شده و به مخازن یا مرحله بعدی تصفیه فرستاده می شود .

2-2)هیدروژناسیون

هیدروژناسیون عملی است که به کمک آن ترکیبات غیر اشباع موجود در چربی تا حدودی اشباع شده و محصول نهایی نیمه جامد و فرآورده های شبیه کره روغن حیوانی بدست آید و واکنش ساده هیدروژناسیون به شرح زیر میباشد :

همانطوریکه ذکر شد ، هدف از هیدروژناسیون روغن ، نشاندن H2 بر روی اتصالهای مضاعف (غیر اشباع) می باشد . در روغن مایع به علت وجود اسیدهای چرب غیر اشباع ، فساد پذیری فرآورده در مقابل عوامل فیزیکی (نظیر گرما ، نور و اکسیژن) شدید بوده و در نتیجه روغن مایع به سرعت فاسد گردیده و غیر قابل مصرف انسانی می گردد .

در فرایند هیدروژناسیون روغنهای خوراکی سعی بر این است که ابتدا تمامی اسید لینولنیک موجود با دریافت یک مولکول هیدروژن ، به لینولنیک اسید و در صورتی که نیاز بود قسمتی از لینولنیک اسید به اولئیک اسید تبدیل شود . در صنعت روغن نباتی ، هیدروژناسیون اسیدهای اولئیک صورت نمی گیرد .

در عمل هیدروژناسیون روغن ، سرعت مورد توجه قرار نمی گیرد بلکه باید شرایطی ایجاد گردد تا انتخاب صورت بگیرد و روش عمل به نحوی است که روغن را تا به آخر هیدروژنه نمی نمایند ، چون اشباع کردن کامل زنجیر ، چربی معمولی می دهد که دارای نقطه ذوب بالا بوده و غیر قابل هضم و نامطلوب می باشد .

بنابراین هیدروژناسیون نسبی با افزودن هیدروژنه ، روغن مایع را به روغن جامد تبدیل نموده و همان طوری که ذکر شد ، به این ترتیب نه فقط حالت فیزیکی آن را تغییر می دهیم بلکه پایداری آن را در برابر اکسیداسیون افزایش داده و رنگ روغن را نیز روشن تر می کنیم .

این گونه هیدروژناسیون که با انتخاب صورت می گیرد به نام هیدروژناسیون انتخابی می نامند که همان طوری که شرح آن رفت ابتدا اسید لینولنیک با سه اتصال مضاعف به اسید لینولئیک و آن هم به اسید اولئیک با یک اتصال مضاعف تبدیل می شود . بنابراین در صنعت به طور مطلق چنین انتخابی میسر نبوده و ناگزیر قسمتی از ترکیبات اشباع شده و کامل خواهند شد .

طرح توجیهی روغن نباتی شاد گل در 58 صفحه ورد قابل ویرایش

مقدمه

روغنها و چربی های خوراکی بخش عمده ای از ترکیب مواد غذایی و غذای مصرفی روزانه را به خود اختصاص می دهند . رشد سریع جمعیت و نیاز به افزایش هر چه بیشتر تولید از یک سو و عدم استقلال صنایع روغن کشور از برخی لحاظ نظیر مواد اولیه ، ماشین آلات و یا کاتالیست ، خاک رنگبر و غیره از سوی دیگر ، مشکلات روز افزونی را سبب شده است که حل آنها منوط به انجام فعالیت های گسترده و تلاش بیشتر از جانب محققین ، متخصصین و مسئولین امر در این زمینه است .

روغن کشی از دانه های روغنی به وسیله چرخهای اعصاری در ایران ، از قرنها پیش مرسوم بوده و بیشتر مصرف دارویی داشته است . مصرف روغن نباتی به عنوان یک ماده غذایی به همراه دیگر محصولاتی نظیر برنج و آرد ، از سال 1325 معمول شده است .

مردم ایران در بدو امر با اکراه و از روی ناچاری به استفاده از روغن نباتی مبادرت می نمودند و آن را فاقد مواد مورد نیاز بدن دانسته ، حتی مصرف آن را مضر می دانستند ، تا این که به تدریج با آگاهی از ترکیبات و خواص مواد تشکیل دهنده روغن نباتی ، به مصرف آن روی آوردند و در بسیاری موارد آن را بر روغن حیوانی نیز ترجیح دادند . روغن نباتی در حال حاضر به اشکال جامد ، مایع و مارگارین مورد مصرف قرار می گیرد ، که نوع جامد آن به علت قابلیت نگهداری طولانی تر ، بالاتر بودن نقطه ذوب و همچنین بهبود در پلاستیسیته روغن های قنادی و مارگارین . البته روغن جامد باعث بهتر شدن طعم و بوی روغن می گردد ، مورد استفاده بیشتری دارد . در مقابل ، نوع مایع آن دارای ارزش تغذیه ای بالاتری است . مصرف این فرآورده ی غذایی ، سالیانه رو به افزایش بوده ، که می توان از علل آن ازدیاد جمعیت ، افزایش درآمد ، بالا رفتن میزان شهر نشینی و حتی عادت به مصرف و . . . را نام برد .

می باید از هم اکنون با توجه به فاکتورهای مختلفی ، نظیر : رشد جمعیت ، رشد مهاجرت و تغییر سلیقه ، رشد درآمد و . . . با برنامه ریزی صحیح که در درجه اول از مواد اولیه شروع می شود ( دانه های روغنی ) ، اقدامات مقتضی را جهت نیل به خودکفایی به عمل می آورد . لازم به ذکر است در گذشته در هیچ سالی وابستگی کشور به روغن خام کمتر از 80% نبوده است .

-1- هدف پروژه

هدف پروژه تصفیه و تولید روغن نباتی جامد به میزان 3000 تن در سال در دو شیفت کاری و رفع نیاز های مختلف این محصول در کشور و گام در جهت خودکفایی و همچنین صادرات به بازارهای هدف و در نتیجه افزایش توان اقتصادی کشور می باشد

1-2- محل اجرا : شهرستان نیشابور- شهرک صنعتی خیام

1-3- تعداد کارکنان : 108 نفر

1-4- سوابق ثبتی مجری طرح

شرکت شادگل در تاریخ 28/2/1378تحت شماره1135درنیشابوربه ثبت رسید .

این شرکت با مسئولیت محدود و سرمایه 000/000/000/3 ریال شروع به فعالیت کرد .

1-5- سوابق تجربی و علمی مدیران

1-6- مجوزات قانونی

موافقت اصولی به شماره 28084/2 به نام شرکت توسط وزارت صنایع جهت تولید میزان 000/30 تن روغن توسط وزارت صنایع ومعادن ( نمایندگی صنایع و معادن نیشابور ) جهت تولید میزان 30000 تن روغن نباتی جامد در سال صادر شده و در تاریخ . . . تمدید گردید .

با توجه به اقداماتی که توسط مجریان طرح از نظر پیشرفت امور ساختمانی و برخی از قسمتهای کارخانه به عمل آمده بود ، چند ماه بعد پروانه تأسیس کارخانه صادر و اعتبارات اولیه آن از تاریخ صدور به مدت یک سال تعیین و تمدید شد .

لازم به ذکر است که این اعلامیه تاسیس به نام آقای محمد عظیمی سورانی صادر گردیده است.

1-7- شناخت محصول و موارد مصرف

چربی ها و روغنها ( لیپید های غذایی ) تأثیر زیادی در لذیذ بودن غذا از طریق بهبود طعم ، رنگ و بافت غذا دارند . همچنین چربی ها و روغنها منبع بسیار خوبی از انرژی می باشند و انرژی حاصله از آنها بسیار بیشتر از کربو هیدراتها و پروتئینها است .

روغنها در تولید محصولات غذایی مختلف از جمله کیک / کلوچه / بیسکوئیت / شیرینی جات / انواع شکلات / پفک / چیپس / انواع کنسرو / ( ماهی / لوبیا و . . . ) / فرآورده های گوشتی / کالباس / همبرگر / مارگارین / کره گیاهی و انواع سس به کار می رود .

مشخصات عمومی انواع روغنهای خوراکی مایع و جامد مطابق استانداردهای تدوین شده توسط اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور بوده و برای انواع آنها تقریباً مشابه است .

عمده ترین ماده اولیه مورد نیاز صنعت روغن ، روغن خام است که بیش از 93% آن از خارج از کشور وارد می شود .

سازمان بهداشت جهانی میزان مصرف چربی هر فرد را روزانه 80 گرم پیشنهاد می کند . بر طبق آمار منتشره در سال 1377میزان مصرف مستقیم روغن 43 گرم در روز بوده است که با در نظر گرفتن سایر منابع تأمین چربی این رقم کمتر از 600 گرم خواهد بود . که هنوز اختلاف زیادی با استاندارد سازمان بهداشت جهانی دارد . و البته به دلیل پایین بودن قدرت خرید مردم و نبود فرهنگ درست مصرف و توزیع مناسب کالا ستاد بسیج اقتصادی برای هر فرد سالانه 14 کیلوگرم ( 35 / 38 گرم در روز ) روغن در نظر گرفته شده است . که این مقدار با احتساب 20 گرم چربی و روغن از سایر منابع برابر 80 گرم خواهد بود .

همچنین ماده 106 قانون برنامه سوم توسعه کشور در جهت توسعه و ایجاد ظرفیت های جدید روغن کشی ، دولت را مکلف به واردات دانه های روغنی به منظور ایجاد اشتغال و تکمیل ظرفیت های کارخانجات نموده و در این راستا وزارت محترم صنایع و معادن اقدام به صدور مجوز تأسیس کارخانجات نموده است .

بدین ترتیب ظرفیت کارخانه جات روغن کشی با سیستم اکستراکسیون نزدیک به 8 / 1 میلیون تن دانه در سال 82 ( معادل 324 هزار تن کنجاله ) شد که با توجه به ظرفیت های جدید تا پایان سال 87 ظرفیت واحدهای مذکور به 6 / 3 میلیون تن دانه در سال ( معادل 648 هزار تن روغن خام و 2772 هزار تن کنجاله ) خواهد رسید . همچنین کنجاله روغن به عنوان محصول جانبی در صنعت روغن کشی محسوب می شود که 77% وزنی تولیدات این صنعت است و برای خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد .



2-4- کالاهای جانشین

از روغن گیاهی مایع ، روغن حیوانی و مارگارین می توان به عنوان جانشین این محصول نام برد ولی خواصی مثل جامد بودن ، ارزانتر و خواص خاص دیگر منحصر به روغن جامد است .

2-5- اهمیت محصول و نیاز جامعه

این محصول را می توان به نوعی به عنوان یک محصول استراتژیک نام برد چرا که منهای صادرات با توجه به جمعیت 69360 میلیون نفری کشور ، تولید سرانه همه انواع روغن گیاهی به ازای هر نفر 22 گرم در سال می باشد که همین میزان مصرف نسبت به مصرف جهانی مطابق با پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی حدود 46 % کمتر می باشد و هم اکنون بیش از 80 % نیاز کشور توسط واردات تأمین می شود .

2-6- مبانی اقتصادی

با در نظر گرفتن نیاز جامعه و وابستگی شدید کشور به واردات این محصول صرف نظر از بحث اشتغال زایی و کمک به توسعه صنایع وابسته اجرای این طرح بسیار لازم و اقتصادی به نظر می رسد .

2-7- سیاست دولت

با توجه به وضعیت این صنعت و همچنین جایگاه آن در برنامه سوم توسعه و از آنجا که این صنعت جزو صنایع میانی و مصرفی به حساب می آید چشم انداز خوبی در وزارت محترم صنایع برای آن تصویر گردیده است و دولت محترم نیز در جهت رشد و توسعه این صنعت اهتمام ویژه ای را با وضع و پی گیری قوانینی مثل آزاد سازی واردات پنبه دانه بعد از 36 سال ممنوعیت واردات و تحت پوشش بیمه قرار دادن بیش از 296 هزار هکتار از زمینهای کشاورزی که دانه های روغنی کشت می کنند و نیز بستن تعرفه 16%‌به کنجاله وارداتی ( با توجه به این که 77%‌تولیدات کارخانه جات کنجاله است و حمایت 12% را برای صنعت به دنبال داشته است ) نموده است .



2-8- تحلیل قیمت در بازار

طبق آخرین نتایج آماری که در مجله روغن نباتی شماره 16 و 17 به چاپ رسیده قیمت این محصول برای سال 83 در حلب های 5 کیلویی 39.167 ریال ( رشد 17% نسبت به سال 82 ) و در حلب های 16 کیلویی 112.667 ریال (رشد 13% نسبت به سال 82 ) است . لازم به ذکر است که قیمت فوق بر اساس قیمت عمده فروشی در بازار مولوی تهران تعیین شده است .

2-9- مشخصات اقتصادی محل اجرای طرح

به جهت پتانسیل موجود در کارخانه فعلی شاد گل نیشابور و امکانات بالقوه مطلوبی که در شهرک صنعتی خیام موجود می باشد و بنا به دلایل ذیل محل اجرای طرح در جوار کارخانه فعلی انتخاب گردیده است :

1 ) نزدیکی به شهر مشهد به عنوان بازار بزرگ مصرف خانوار و صنایع غذایی

2 ) نزدیکی به کشورهای همسایه از جمله افغانستان و آسیای میانه به منظور صادرات محصول تولید شده

3 ) وجود راههای ارتباطی مطلوب به منظور ارسال محصولات تولیدی

4 ) شرایط جغرافیایی منطقه اجرای طرح ( شهرک صنعتی خیام نیشابور ) بدلیل آب و هوای خشک یکی از مزیت های نسبی انتخاب بوده که این امر سبب کاهش هزینه های استهلاک ماشین آلات و تجهیزات و مخازن ذخیره روغن می گردد .

5 ) برخوردار بودن از منابع آب کافی از دیگر مزایای انتخاب محل به منظور اجرای این پروسه می باشد .

6 ) دارا بودن سیستم تصفیه فاضلاب که در آینده به بهره برداری خواهد رسید .

8 ) اتصال به سیستم انتقال و توزیع گاز که در آینده نزدیک در شهرک برقرار خواهد شد که این می تواند نقش بسزایی در کاهش هزینه های انرژی داشته باشد .

9 ) وجود نیروی انسانی و کارگاههای مجهز در شهرک یکی از گزینش محل اجرای طرح می باشد .

10 ) دسترسی به مواد اولیه و دانه های روغنی بخصوص دانه پنبه در منطقه

2-10- پیش بینی بازار محصول

به منظور پیش بینی وضعیت بازار محصول برای دوره ی مورد بررسی ، ابتدا می بایست پیش بینی تقاضا برای این دوره به عمل آمده و سپس پیش بینی عرضه انجام پذیرد ، و در نهایت از مقایسه آنها ، وضعیت بازار محصول در آینده مشخص خواهد شد که آیا کمبودی وجود دارد یا خیر ؟ بنابراین برای پیش بینی بازار محصول به طریق زیر عمل می شود .

از سایر مواد اولیه خاک رنگبر ، کاتالیست نیکل ، بتا کارون و ورق حلب محل تامین خارجی داشته و بقیه از داخل کشور تامین میشود .

3-4- بررسی فرایند های تولیدی و انتخاب تکنولوژی بهینه

تصفیه فرآیندی برای جداسازی ناخالصی ها از روغن های خام می باشد . در جریان تولید روغن های خام توسط هر یک از روش های استخراج معمول صنعتی مقداری از مواد غیرگلیسیریدی به روغن واردمی شود . این ناخالصی ها طی یک سلسله عملیات که به طور کلی تصفیه نامیده می شود از روغن خارج می شوند .

وجود ناخالصی های نامطلوب در روغن سبب تیرگی / کف کردن / دود کردن تشکیل رسوب در هنگام حرارت دادن روغن / کاهش پایداری روغن در مقابل اکسیداسیون و سایر واکنش های می شود که در جریان فرایند روغن مشکلاتی را به وجود آورده و از کیفیت محصول نهایی می کاهد . این ناخالصی ها شامل اسیدهای چرب آزاد / فسفاتید ها / و سایر مواد صمغی / مومها / رنگدانه ها / پر اکسید ها و مواد معطر فلزات کمیاب و غیره هستند .

هدف از تصفیه روغن زدودن ناخالصی های نامطلوب از روغن است به نحوی که کمترین آسیب به گلیسیرید ها رسیده و افت روغن به حداقل ممکن برسد . تصفیه روغن شامل صمغ گیری (Degumming ) / تصفیه قلیایی ( Alkali Refining ) / بی رنگ کردن ( Bleaching / بی بوکردن (Deodorizati ) است.موم گیری( Dewaxing)/ و زمستانه کردن(Winterization ) فرایندخاص برای بعضی روغنهای مایع است.که درسرما(حرارت یخچال) ه دلیل رسوب مومها وتری گلیسیرید ها ی دارای نقطه ذوب بالا ( نظیر استئارین ) شفافیت خود را از دست می دهند . همچنین از آنجا که در گذشته مردم به استفاده از روغن جامد عادت داشته و به دلیل استفاده فراوان این روغن در صنایع غذایی مختلف یکی دیگر از فرایند های متداول علاوه بر مراحل تصفیه فرایند هیدروژناسیون روغن به منظور تولید روغن جامد می باشد .

مساحت سالن تولید

فضای مربوط به هر یک از بخش های تولیدی با حجم عملکرد ، میزان تردد انجام شده و فضای اشغال شده توسط دستگاههای موجود در آنها برآورد می گردد . بخش های مختلف تولید عبارتند از سالن های تصفیه خانه و هیدروژناسیون مجموعاً دارای زیر بنای 720 متر مربع بوده و در دو طبقه میباشد . این بخش از سوله با دهانه 24 متر و ارتفاع 8 متر ساخته می شود . همچنین از بخش های دیگر تولیدی می توان از بسته بندی (324 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر مربع ) و الکترو لایزر ( 216 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر مربع ) نام برد .

انبار مواد اولیه :

بدلیل اینکه مهمترین ماده اولیه تشکیل دهنده روغن های خوراکی ، روغن خام بوده و آن نیز در مخازن فلزی ذخیره می گردد . لذا این انبار بیشتر برای دپوی دیگر مواد مورد نیاز تولید از قبیل خاک رنگبر / سود سوز آور / اسید فسفریک و کاتالیست نیکل و غیره و نیز مواد اولیه بسته بندی شامل انواع ظروف PET / حلبی / کارتن / لیبل و . . . است . فضای مورد نیاز این انبار 500 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر مربع می باشد .

انبار محصول :

در این انبار محصول نهایی که به صورت کارتن های بسته بندی شده و حلب های روغن نگهداری میشود ، یک سردخانه کوچک قرار داده میشود . ( زیرا کریستالهای جامد در داخل روغن به تدریج و به آرامی تشکیل میشود ) بنابراین مساحت در نظر گرفته برای این انبار 648 متر مربع و به شکل سوله ( با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر ) در نظر گرفته شده است .





ساختمان تأسیسات :

این ساختمان ها عبارتند از سالن دیگ بخار ( 324 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر ) / اتاق برق (100 متر مربع ساختمان آجری ) / تعمیر گاه مکانیک و برق ( 30 متر مربع ساختمان آجری )

ساختمان آزمایشگاه :

بدلیل ضرورت وجود ارتباط نزدیک بین آزمایشگاه و تولید ، گوشه ای از طبقه ی دوم سالن تولید با مساحت حدود 100 متر مربع در نظر گرفته شده است .

ساختمان اداری و رفاهی :

با توجه به ضوابط موجود و همچنین کار پرسنل فعال در این بخش ها ، مجموعاً 10 متر مربع به ازای هر نفرکارمند،فضای اداری منظور می گردد . بدین ترتیب ساختمان اداری دارای مساحت 150 متر مربع می باشد . همچنین ساختمان اداری شامل سرویس های بهداشتی و آشپزخانه / نماز خانه / غذا خوری / سالن رختکن است که بر طبق استانداردهای موجود به ازای هر نفر در هر شیفت 5/1 متر مربع لحاظ می شود . بنابراین حداکثر مساحت 1200 متر مربع می بایستی در نظر گرفته شود . ( یاد آوری می شود که به ازای هر 12 نفر در هر شیفت می بایستی یک توالت ساخته شود یعنی تعداد 5 دستگاه ) .

ساختمان نگهبانی :

این ساختمان شامل ساختمان اصلی نگهبانی و بازرسی ورود و خروج کالا و همچنین دفتر کابل است که مساحت 50 متر مربع برای آن کافی است .

استخرها

استخرهای تولیدی در فضای باز ساخته شده که شامل :

استخر آب صاف (3×10×10 متر ) + استخر آب چرب ( 3×15×10 متر ) + پمپ خانه ( 3×4×6 متر )که مجموعاً برابر ( متر مکعب ) 822 = 3 × 274 خواهد بود . و استخر فاضلاب شامل حوضچه های چربی گیری و سیستم هوازی و سیستم ته نشینی و سیستم بستر خشک کننده ی لجن مجموعاً (متر مکعب ) 1800 = ( میانگین عمق 3 × 600 ) است .

فونداسیون مخازن ذخیره :

بدلیل سنگینی زیاد وزن روغن خام موجود در مخازن ذخیره ی روغن نیاز به فونداسیون مسلح با مساحت 300 متر مربع و بتن ریزی به حجم 300 متر مکعب می باشد .



محوطه کارخانه :

این مساحت معمولاً 3 برابر مساحت کل زیر بنای ساختمان ها خواهد بود . که در نهایت 1200 متر مربع فضا مورد نیاز است . از این میزان 10 % آن معادل 1200 متر مربع به امر خیابان کشی و پارکینگ اختصاص یافته است . و مقدار 15 %‌ آن معادل 1800 متر مربع آن تبدیل به فضا سبز خواهد شد . و مقدار 9000 متر مربع هم جهت طرح توسعه و اجرای فاز دوم کارخانه یعنی احداث واحد روغن کشی باقی خواهد ماند .

دیوار کشی :

دیوار کشی بر اساس ارتفاع دو متر محاسبه می گردد . مساحت دیواردور کارخانه تقریباً معادل ) متر مربع ) 1600 = 2 × m 800 برآورد شده است .

مساحت کل زمین :

مجموع مساحت زیر بنای ساختمانها (4182 متر مربع) و مساحت کل محوطه کارخانه ( 12000 متر مربع )مساحت کل زمین می باشد . که با کسر 1200 متر مربع خیابان کشی 1800 متر فضای محوطه کارخانه در نتیجه ی مقدار 9600 متر مربع باقی خواهد ماند . که برای ایجاد واحدهای روغن کشی و قوطی سازی در آینده ی مناسب می باشد .

توضیح اینکه کل بنای مورد نیاز به شکل ( سوله ) 2500 متر مربع و ساختمان آجری 1280 متر مربع در نظر گرفته شده است .

خدمات مورد نیاز و تأسیسات عمومی دستگاهها ، تجهیزات و ماشین آلات آزمایشگاه ، تعمیرگاه ، سیستم ترابری ، گرمایش ، سوخت رسانی ، سرمایش ، آب رسانی ، تهویه و هوای فشرده ، سیستم دفع آلودگی ، محیط زیست ، اطفاء حریق ، باسکول و برق و . . .

این واحد تولیدی همچون دیگر واحدهای صنعتی برای انجام فعالیت های خود نیازمند مجموعه ای از تأسیسات و تجهیزات جانبی بوده که همراه ماشین آلات خط تولید قادر به تولید باشند . تمام تجهیزات خط تولید احتیاج به امکانات پشتیبانی مانند آب ، برق ، وسایل نقلیه ، و حمل و نقل گرمایش ، سرمایش ، اطفاء حریق ، آزمایشگاه ، تعمیرگاه ، اثاثیه و لوازم اداری ، سوخت و . . . دارد .





3-9- برق رسانی

با توجه به این که ماشین آلات این واحد تولیدی متکی بر انرژی الکتریکی می باشند و با کمک نیروی برق کار می کنند ، تأمین برق مورد نیاز واحد از مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد .

برق مورد نیاز خط تولید با توجه به مشخصات فنی دستگاهها و توان مصرفی آنها محاسبه می گردد اضافه مصرف برق خط تولید برای حداکثر بار مصرفی در هنگام راه اندازی دستگاهها 30 % در نظر گرفته شده است .

توان برقی مصرفی ماشین آلات خط تولید در جدول ماشین آلات محاسبه می شود .

برق مورد نیاز ساختمانها به ازای هر متر مربع w 15 و انبار محوطه w 10 می باشد که با توجه به مساحتهای برآورد شده برق مورد نیاز تأسیسات با توجه به میزان بر مصرفی کولرها ، پمپهای انتقال آب ، سیستم شوفاژ ، . . . و kw 20 و آزمایشگاه و تعمیرگاه kw 30 محاسبه می شود .



3-10- تأسیسات آب

برآورد آب مورد نیاز کارخانه :

کلیه فعل و انفعالات که در قسمت های مختلف کارخانه بر روی روغن در حال تصفیه انجام می گیرد . به وسیله گرم کردن در مرحله دوم به وسیله آب معمولی عملی خواهد شد . علاوه بر آن جهت مصارف آشامیدنی و فضای سبز آب از ضروریات اولیه می باشد . بنابراین آب مورد نیاز کارخانه به چهار بخش اساسی تقسیم می گردد :

1 ) مصارف صنعتی

2 ) مصارف آشامیدنی و بهداشتی

3 ) مصارف اضطراری

4 ) مصارف متفرقه و فضای سبز