مقاله بررسی تربیت دینی در نوجوانان در 27 صفحه ورد قابل ویرایش

مقدمه:

از آنجائیکه نظام مقدس جمهوری اسلامی فقط و فقط از طریق اعتماد عمیق اقشار ملت به اسلام عزیز متداوم و پایدار می‌ماند و نظام جمهوری اسلامی چیزی جز ظهور حیات اسلامی در عرصة فعالیتهای فردی و اجتماعی نیست بنابراین لازم است که بیش از پیش در این راستا همت گمارده شود. و به گونه‌ای عمل کرد که در نسل جدید ما و نسلهای بعدی دچار اضطراب و نگرانی و بیم و هرای نشوند و چه بسا یک عملکرد غلط در این زمان از طرف تربیت‌کنندگان از پدر و مادر گرفته تا مربیان مقاطع مختلف تحصیلی یأس و ناامیدی را در روحیة این عزیزان ایجاد کند و روح دین باور و وجدان پاک نوجوانان را پدران و مادران آیندة این مرز و بوم سست و بی‌حاصل نماید پس توجه داشته‌باشیم که وظیفة خطیری بر دوش نهاده شده‌است که با اندکی لغزش در انجام آن در پیشگاه خداوند متعال پاسخگو نخواهیم بود و چه زیباست که در صورت پاسخگویی سربلند و سرافراز بیرون آئیم. پس بیائید عاقلانه عمل کنیم و از خود ستائیهای بی‌مورد دست برداریم و تربیت نسل سالم و صالح را داشته باشیم که این جز در سایة باوراندن باورهای مذهبی در نوجوانان و جوانان و نسل نو نیست البته به طور عاقلانه و استفاده از تکنیک‌های دین‌ باروانه که اگر مربیان ما خود را مجهز به این هنر نباشند و خود را با خواسته‌های پاک جوانان و نوجوانان آشنا نکند و آنرا در جهت صحیح هدایت ننمایند جفای بزرگی به جامعة بشریت از جمله مذهب تشیع نموده‌اند که البته وظیفه‌ای بسیار سنگین است و چه بسا از پیامبراکرم (ص) نقل شده‌است که معلمی شغل انبیاء است پس از این‌جا به ظرافت و مسئولیت خطیر خود با دقت بنگریم و از زیر این مسئولیت با بهانه‌های واهی شانه خالی نکنیم که اگر چنین کنیم لایق انسانیت نیستیم و اگر پدران و مادران در این یعنی در جهت دین‌باوری و تقویت مذهب در فرزندانشان کوتاهی کنند باید این را بدانند که لایق پدر و مادری نیستند و باید خودشان را مواخذه نمایند در پیشگاه خداوند بسی سنگین تر و سخت‌تر است.

و باید همة این سخنان چنین برداشت کرد که:

مسلمانان مسلمانی زسر گیرد که کفر از شرم یار بد مسلمان‌وار می‌آید.

موضوع: راههای مؤثر در تربیت دینی نوجوانان

مسئله: بررسی عوامل مؤثر در تقویت در نوجوانان

بیان مسئله: بسیار مشاهده می‌شود که اولیاء و مربیان از تربیت دینی نوجوانان گله و شکایت می‌کنند و آنها را افرادی لامذهب و فراری از دین می‌پندارند و به هر نحوی در صددند که این وصلة ناهمرنگ را به نوجوانان بچسبانند و به هر طریقی شده خود را از زیر بار مسئولیت بزرگ و خطیر مذهبی بار‌آوردن فرزندان‌شان شانه خالی نمایند که البته شاید بتوان تا اندازه‌ای این مسائل را به نوجوانان نسبت داد ولی اگر ما خود در کار خود دقیق شویم مشاهده می‌کنیم که نوجوان در ابتدای راه است اگر به او جهت داده شود و صحیح برنامه‌ریزی شود او به خوبی می‌تواند خود را دریابد و آنچه را روح پاک و بی‌آلایش او طلب می‌کند به آن دست پیدا کند که در این تحقیق محقق سعی برآن دارد که عوامل مؤثر در تربیت دینی نوجوانان را مورد بررسی قرار داده و سطح عملکرد تقویت‌کننده‌هایی مثل خانواده و مدرسه و وسایل ارتباط جمعی را شناسایی و معرفی نماید و تا حد امکان برای رفع موانع و نواقص گام بردارد.

تعریف تئوری تربیت دینی

تربیت بدنی مجموعه‌ای از اقدامات و تلاشها و زمینه‌سازیها برای ایجاد دگرگونی در فکر و عمل است که منطبق با آن فکر و عمل دارای جنبه‌های موضع‌گیرانه براساس آن باشد.

اهمیت و ضرورت تحقیق

چون در جامعة فعلی با جمعیت جوانان و نوجوانان بیش از جمعیت کودکان و بزرگسالان می‌باشد و این نگرانی برای اولیاء و مربیان ایجاد شده که آیا نسل جوان ما می‌تواند همانند نسلهای قبل دین‌باوری عمیق داشته‌باشد و چگونه می‌توان این گرایش به مذهب را در روحیه نوجوانان بیش از پیش ایجاد کرد بر آن شدیم که در این جهت قدمهایی را برداریم و به آنچه حقیقت است دست یابیم باید نسل امروز را شناخت و منطبق با مبنای روحی او دین را به عرضه داشت آنچه در زمان حال از وضعیت دین‌باوری در نسل جدید پیداست این است که باید قبول کرد این نسل قبل از این که با مذهب به جنبه‌های ظاهری آن بنگرد بیشتر با مبنای حکمت و استدلال انس و الفت دارد گویا که نوجوان با نمونه‌ای از مردم آخرالزمان هستند که در حدیث اما سجاد (ع) می‌باشد که می‌فرمایند (خداوند می‌دانست که در آخرالزمان مردم متعمقی می‌آیند و لذا خداوند شش آیه اول سورة حدید و قل هو الله احد را برایشان آورد و از طرفی نیز باید متوجه بود که علم کلام قدیم برای توجه این نسل کافی نیست و غذای این نسل در تفسیر قیم‌المیزان قرار دارد که باید معلمین دینی ما با انس طولانی با آن کتاب شریف خود را آمادة جوابگویی به سؤالاتی کنند که علامه طباطبائی‌ (ره) از قبل پیش‌بینی کرده‌است. پس در واقع ایجاد دین‌باوری چنین نسلیکه زمینه‌ساز ظهور ولی‌عصر (ارواحنا له الفداه) می‌باشد نیاز به تعمق و تدبر و بینشی نو و جدید دارد که محقق را بر آن داشت در این جهت مطالعاتی را داشته و اطلاعاتی را در جهت تقویت دین‌باوری و مذهب در نوجوانان کسب کند چرا که برداشت نادرست از دین و مذهب خسارات جبران‌ناپذیری را به بار خواهد آورد.

امروزه غالباً می‌بینیم معانی و مفاهیمی که ما از اسلام داریم خاصیت حیات‌بخشی و ایجاد زندگی ندارد پس ناچار باید تجدیدنظری در این معانی و مفاهیم بکنیم ما باید تصور خودمان را تصحیح کنیم و این است معنی احیاء تفکر اسلامی در نسل جدید.

(مطهری مرتضی – حق و باطل صفحة 136)

غالب مفاهیم اخلاقی و تربیتی اسلام اگر نگوئیم تمام آنها به شکل وارونه الان در افکار مسلمانان وجود دارد.

(حق و باطل 123 آیت الله مطهری ره)

برای ما لازم و ضروری است که تفکر اسلامی خودمان را به شکل زنده‌ای در آوریم تلقی خودمان را از اسلام عوض کنیم نگاهی کنیم شاید مثل کسی که قبایی یا کتی را وارونه پوشیده ما هم لباس اسلام را وارونه پوشیده‌ایم واقعاً ما باید تجدیدنظری در مسلمانی خودمان بکنیم.

(مطهری مرتضی – حق و باطل صفحة 85)

همچنین باید اهمیت و ضرورت این تحقیق را در این بدانیم که

تربیت دینی در عصر ما می‌تواند به دلایل زیر باشد

1- گسترش و توسعة جرائم مختلف که طبق آمار رسمی به شدت روبه افزایش است.

2- توسعة خطر اعتیاد به همه صورتهایش از استعمال هروئین، مرفین و مشروبات الکلی و کنترل در کشورها و حتی در ممالک ما خطر که همچنان خطر رو به افزایش است.

3- توسعة تبلیغات دشمن در عرصة جهانی برای فاسد نمودن اخلاق جوانان با امکاناتی مثل اینترنت و ماهواره و …

4- سوء استفاده از مذهب‌پذیری مردم و القائات وارونه از طریق مکتبها و فلسفه‌های خطر‌آفرین

5- وجود دو راهیها و شک و تردید در زمینة مذهب که از خصایص دوران نوجوانی است.

6- وجود زمینه‌های برای دستیابی به بی‌قیدی‌ها و احساس رهایی در نوجوانان که می‌توانند وسیله‌ای برای سودجویی دشمنان باشند.

7- نیاز به پناهگاهی امن و مطمئن که در تنگناها نوجوان بتواند به آن رجوع کند و در پناه آن قرار گیرد.

(تربیت آذر 86)

هدف کلی

آنچه در این تحقیق به عنوان موضوع اصلی مورد توجه قرار گرفته است بررسی عوامل مؤثر در تربیت دینی نوجوانان می‌باشد که در آن متغیرهایی از قبیل:

1) بررسی عوامل مؤثر خانوادگی در تربیت دینی نوجوانان

2) بررسی عوامل مؤثر مدرسه‌ای در تربیت دینی نوجوانان

3) بررسی عوامل مؤثر وسایل ارتباط جمعی در تربیت دینی نوجوانان

سؤالات تحقیق

1) تا چه میزان عوامل خانوادگی در تربیت دینی نوجوانان مؤثر است.

2) تا چه میزان عوامل مدرسه‌ای در تربیت دینی نوجوانان مؤثر است.

3) تا چه میزان عوامل وسایل ارتباط جمعی در تربیت دینی نوجوانان مؤثر است.

در این تحقیق

متغیر مستقل: عوامل (خانوادگی، مدرسه‌ای، ارتباط جمعی)

متغیر وابسته: تربیت دینی می‌باشد.

تاریخچه:

با نگاهی به گذشته می‌توان چنین دریافت که انسان از همان ابتدای خلقت به گونه‌ای علاقه‌مند بوده‌است که خود را ایجاد شده از منبع خاصی که مافوق توان و قدرت خودش می‌باشد بداند برای همین به این موضوع توجه خاصی داشته‌است چرا که انسان از همان اوایل احساس وابستگی به وجود نامتناهی را داشته که عقده‌ها و نگرشهایش را با او بازگو کند و مشکل گشایش او باشد پس با نگاه اجمالی به گذشته‌های دور و تاکنون به این نکته می‌رسیم که کتبه‌ها و مقابر نشانگر و بیانگر همین موضوع‌اند که انسان از زمانهای بسیار دور به چیزهایی مثل سنگ، خورشید، ماه، ستارگان، باد و غیره اسناد خدایی بسته و نسل خود را به عنوان اینکه به این منشاء‌های قدرت احترام بگذارد تربیت می‌کرده و فرزندان خود را نیز نسل به نسل به این قدرتها وابسته می‌نموده است. تا اینکه وسیلة هدایتی بنام انبیاء الهی برای جهت دادن به این نوع تربیت دینی فرستاده شد و ایسان با بیدار کردن ازهان و افکار به انسان جاهل نمودار کردند که آن قدرت مافوقی که به دنبال آن هستند خداست و قابل دیدن نیست پس با این مختصر نگارش به سخنی کلی‌تر در زمینة تاریخچة تربیت دینی می‌پردازیم.

انسان از همان ابتدا با آثاری که از خود به جای گذاشته به مقوله‌هایی چون خدا، روح، غیب، زندگی، مرگ و زندگی پس از آن توجه خاصی داشته.

این احساس تعلق هرچه و به هر دلیلی بوده در انسان پدید می‌آمده و اشتیاق و آرزوهای خود را در آن می‌جسته با آن احساس امنیت می‌کرد و کمال‌جویی و بی‌نهایت طلبی خود را با آن پاسخ می‌گفته در فرد راز هستی را در آن می‌دیده‌است و پیش از اینکه پدیدار هستی را بتواند به گونه‌ای فلسفی و آنگاه علمی و تجربی برای خود تبیین کند انسان با همین اعتقادات دینی عطش ذهنی خود را فرو نشانیده است.

روانشناس، پزشک و فیلسوف سویسی دین را قدیمی‌ترین تظاهرات روحی انسان عنوان کرده‌است که نه تنها یک پدیدة اجتماعی و تاریخی است بلکه یک مسئله روانشناختی است.

«فراستخواه 1373»

سوال اول

بررسی عوامل موثر خانوادگی در تربیت دینی نوجوانان

از سخنان پیامبر اکرم (ص) می‌باشد که تا 21 سالگی سه دوره 7 ساله را قائل شده‌اند که دوره دوم یا 7 سال دوم مرحله پذیرش است که نوجوان به مرحله تصمیم‌گیری نرسیده و زمینه فکری انضمامی دارد و به شکل دادن و کنترل و هدایت محتاج است. از این رو اطلاعت از مربیان و والدین برای وی به طور جدی مطرح می‌شود.

(اخلاق و تربیت اسلامی – رهبر، محمدتقی ص146)

نوجوان عضو لاینفک خانواده است. همانطور که عضو سالم برای بدن مفید و سازنده است نوجوان نیز که عضوی از اعضای خانواده به شمار می‌آید، در صورت سلامت خانواده از منافع از سود می‌برد و در صورت فاسد و آلوده‌بودن نوجوان، خواه و ناخواه خانواده آسیب خواهد دید. همان‌طور که حفظ سلامت اعضاء بدن برای هر انسان لازم و ضروری است هدایت و ارشاد نوجوان نیز برای پدران و مادران امری اجتناب‌ناپذیر است.

نوجوان دوره کودکی را پشت سر گذاشته و هنوز به مرحله بزرگسالی نرسیده است. نه می‌تواند همانند کودک مطیع و فرمانبردار باشد و نه همانند بزرگسالان از قدرت تصمیم‌گیری برخوردار است. لذا در مرحله دشوار شک و تردید و ابهام به سر می‌برد و از همه دشوارتر اینکه در حال شکل‌گیری است. در این سن هر نوجوانی می‌کوشد به رفتار و کردار خود شکل بدهد و کمترین بی‌توجهی و بی‌دقتی موجب می‌شود که شامکه گزیده شده نامطلوب و نازیبا باشد و در نتیجه پسر نوح آبروی خانواده خود را بر باد دهد و باز روشن است که بازسازی نوجوان به این امکان‌پذیر نیست و به این آسانی‌ها نمی‌توان نوجوان را به کمالات فطری اولیه دعوت کرد زیرا ترک عادت موجب مرض است. از این گذشته نوجوان یک امانت الهی است.

(خانواده و فرزندان – استادان طرح جامع آموزش خانواده ص 41)

اما زین‌العابدین (ع) در «رساله حقوقیه» می‌فرمایند:

«فرزندت را به سوی پروردگارت رهنمون ساز»

دقت و اهتمام در این جمله این واقعیت را آشکار می‌کند که رسالت پدران و مادران در دوره نوجوانی و جوانی بسیار دشوار است زیرا ایجاد روحیه خداشناسی کاری بسیار دشوار و دقیق است و شاید یتوان ادعا کرد که اگر پدری توفیق یابد و به انجام این رسالت عظیم بپردازد بسیاری از خواستهای نوجوان و جوان خود به خود برآورده می‌شود. زیرا وقتی نوجوانی خدا را بشناسد همه استعدادهای درونی او یکی پس از دیگری شکوفا خواهد شد.

در سوره لقمان: حضرت لقمان به فرزندش سفارش می‌کند: «پسرم از شرک به خدا پرهیز کن زیرا شرک ستمی بس بزرگ است.»

همچنین باید توجه داست که انتقال حق خداشناسی بسیار دشوار است زیرا تا پدر و مادر الگوی عملی برای جوان نباشند هرگز این انتقال صورت نخواهد گرفت.

(خانواده و فرزندان – استادان طرح جامع آموزش خانواده ص 44)

ناگفته نماند که هر قدر پدران و مادران قویتر و راسخ‌تر نقش الگویی را عهده‌دار باشند تأثیر و جذب فرزندان آنان سریعتر خواهند بود.

براساس این اصل همه پدران و مادران باید تلاش کنند در امور دینی و اخلاقی برای فرزندان خود مدل و الگو باشند.

امام جعفر صادق (ع) می‌فرمایند: «مردم را به اعمال و کردار نیکوی خود به خوبیها راهنمایی کنید زیرا در این نوع دعوتها افراد مجذوب انسانهای شایسته می‌گردند و ناخودآگاه به همانندی و همسانی می‌پردازند.

(خانواده و فرزندان – استادان طرح جامع آموزش خانواده ص 58و59)

نتیجه‌گیری:

خانواده مهم‌ترین کانون در الگودهی و تربیت دینی نوجوان می‌باشد. لذا پدر و مادر و فرزندان بزرگتر خود باید نمونه درستی از یک فرد مذهبی باشند تا نوجوان سر در گم و شکاک، دچار سردرگمی بیشتر نشود و حقیقت را به وضوح دریابد و در جهت تربیت دینی صحیح با خانواده قدم بردارد.

سوال دوم

بررسی عوامل موثر مدرسه‌ای در تربیت دینی نوجوانان

مدرسه بعد از خانواده دومین نقش را ایفا می‌کند. نهاد مدرسه به عنوان فرایندی است که در آن تجارب آموزشی، نگرشها و موافقتها یا شکستها شکل می‌گیرد.

معلم در ساختن خصال و شخصیت کودکان و نوجوانان نقش مهم و موثری دارد.

اکر اهداف اتخاذ شده در نهادهای مدرسه و خانواده از نظر تربیت مذهبی منطبق بر یکدیگر باشند مهمترین عامل در تکوین شخصیت مذهبی دانش‌آموزان به شمار می‌روند. آنچه امروزه به حسب عادت در تکوین شخصیت مذهبی دانش‌آموزان به شمار می‌روند. آنچه امروزه به حسب عادت دیرینه تمامی هم و غم متولیان مدارس را بیش از هرچیز دیگر به خود اختصاص می‌دهد توجه صرف به برنامه‌های آموزشی است. در حالی که مدرسه تنها مسئول اجرای برنامه‌های آموزشی و دعوت از معلمان و دانش‌آموزان برای آموزش و گرفتن امتحان و اعلام نتیجه نمی‌باشد.

بلکه مدرسه نهاد تعلیم و تربیت است و باید برنامه‌های جامعی برای رشد علمی، اخلاقی، مذهبی، عقلی، عاطفی، سیاسی و اجتماعی دانش‌آموزان داشته و همه عوامل موجود در مدرسه را برای تحقیق همه جانبه این برنامه‌ها بسیج کرد.

خطوط مرزهایی که فقط تربیت دینی فرزندان را در محدوده مربی پرورشی مشخص کرده‌است را باید شکست و تمامی دست‌اندکاران مداری با هم در این راه قدم بر‌دارند. چرا که سوابق نشان‌داده که نوجوان از هر فردی به گونه‌ای خاص تاثیر می‌پذیرد و الگو می‌گیرد و چه زیباست که الگوگیری نوجوان در مسائل و تربیت دینی از دبیران و معلمان دلسوز و متعهد و مذهبی (به معنی واقعی) الگو بپذیرد.

نتیجه‌گیری:

نتیجه اینکه همه اولیاء و مربیان مدرسه باید هماهنگ عمل نمایند و خود نمونه خوبی از یک الگوی مذهبی و دینی باشند و با رفتار و اعمال خود نوجوانان را در این جهت راهنما باشند چرا که فقط مربی پرورشی مسئول تربیت دینی فرزندان این مرز و بوم نیست، همه در این امر شریکند و باید هماهنگ عمل کنند.