جمع‌آوری گیاهان دارویی در طبیعت

جمع‌آوری گیاهان دارویی در رویشگاه طبیعی آنها جهت بدست آوردن مواد اولیه به نظر کاری آسان می‌آید اما در واقع این کار نیاز به شناخت و تجربه دارد. اگر شخصی که می خواهد این نوع گیاهان را جمع‌آوری کند تجربه‌ای در این کار نداشته باشد خیلی آسان دو نوع گیاه شبیه به هم را با هم اشتباه نموده و نوعی را که اصولاً ربطی به گیاه دارویی مورد نظر ندارد به خانه آورده که می‌تواند مضر یا حتی سمی باشد. بنابراین نه تنها شناسایی دقیق گیاهی که در جستجوی آن هستیم لازم است بلکه آشنا یی با محل رویش، نیازها، و شرایط اکولوژیک آن هم از ضروریات به شمار می‌رود. بعضی از گیاهان در مناطق بسیار خاصی می‌رویند و بعضی به گیاهان دیگر متکی هستند و بعضی در خاک به خصوصی رشد می‌کنند. بعضی در اطراف روستاها، و یا حتی در اماکن شروع به رشد می‌کنند. حضور و وجود یک گیاه در طبیعت بستگی به شرایط و عوامل خاص از نقطه نظر حرارت، نزولات، نور ارتفاع از سطح دریا، مواد غذایی، آب و . . . . دارد. و دخالت انسان در طبیعت از قبیل کودپاشی، زراعت، سموم و . . . . رشد این گیاهان را محدود می کند. بنابراین برداشت و چیدن گیاهان دارویی در طبیعت نیازمند به داشتن اطلاعات کافی برای شناخت گیاهان، رویشگاه، بیولوژی آنها که مشخص کننده بهترین وقت برداشت آنهاست می باشد. در مورد جمع‌آوری گیاهان دارویی باید دقت کرد که:

1) به غیر از گیاه سالم نباید گیاه دیگری چید

2) گیاه نباید هیچگونه خرابی یا بریدگی داشته باشد.

3) باید گیاه به خوبی رشد کند و در آغاز فصل خشک شدن چیده شود.

4) جمع‌آوری باید گونه به گونه صورت پذیرد و هر گونه در ظرف جداگانه باشد.

سپس آنها را عمل آورد و هر چه سریعتر قبل از پلاسیده شدن خشک شوند.

خشک کردن:

خشک کردن به معنای گرفتن تدریجی رطوبت است. اغلب قبل از خشک کردن برای از بین بردن گرد و خاک و آشغالها و خاک چسبیده به گیاه لازم است گیاه در مدت کوتاهی در جریان آب شستشو شود. خشک کردن روشهای مختلفی دارد. در اکثر موارد از خشک کردن گیاه زیر نور مستقیم خورشید استفاده نمی‌شود چون نور خورشید باعث از بین رفتن تا مواد اولیه شده و باعث زرد و قهوه‌ای شدن گیاه می‌شود. فقط استثنائاً در بعضی موارد قرار دادن در نور خورشید به مدت کوتاه توصیه می‌شود در محلی که سرپوشیده باشد و دارای جریان هوا باشد و یک هواکش نیز داشته باشد.

عمل خشک کردن باید آنقدر ادامه یابد تا بتوان گیاه را کوبیده و پودر نمود و قسمتهای سخت نیز باید در اثر خم شدن به آسانی بشکنند. بیش از حد هم نباید گیاه را خشک نمود چون ضمن جذب گرد و غبار مقداری از مواد فعاله موجود در آن نیز از بین می‌رود و اگر هم به مقدار کافی خشک نشود و کمی مرطوب بماند باعث می‌شود تا در مدت نگه‌داری گندیده و خراب شود.

در تابستان: در یک محل سرپوشیده معمولاً گلها در مدت 3 تا 8 روز و برگها در مدت 4 تا 6 روز خشک می‌شوند. در پاییز و بهار باید وقت بیشتری صرف شود. در زمستان باید گیاهان را در اتاقی گرم قرار داد. (گیاهان در انبار در سایه در محلی که هوا جریان داشته باشد نگهداری می‌شوند.) برخی گیاهان دارویی به خاطر استفاده از میوه‌شان کشت می‌شوند مثل رازیانه و زیره، بعضی برای سرشاخه هایشان کشت می‌شوند مثل آویشن و مرز نگوش که اینها را ابتدا برای مدتی به حال خودروهای کنیم به شرطی که زیر باران و نور آفتاب قرار نداشته باشد. در کارخانجات صنعتی از خشک کن‌هایی استفاده می‌شود که دارای حرارت سنج و رطوبت سنج قابل تنظیم بوده و سیستم جریان هوا داشته باشد. اما بهترین نتیجه را گرمای طبیعی می دهد.

قسمتهای گیاه را به صورت قشری نازک روی یک بسته چوبی که قبلاً میوه و سبزیجات در آن بوده قرار می‌دهیم. چون ته بسته‌ها مشبک است هوا در آن جریان دارد که یک امتیاز است و هم چنین می‌تون این سبدها را روی هم قرار داد.

خشک کردن گیاهان روی زمین به هیچ وجه مناسب نیست و زیر آنها نباید روزنامه پهن کرد بلکه باید از کاغذ سفید کاملاً تمیز استفاده کرد.

گیاهان کامل را می توان به شکل دسته آویزان کرد طوریکه گل به طرف پایین باشد و در هوای آزاد مثلاً کنار یک پنجره قرار بگیرد که از این روش در گلهای تزئینی برای درست کردن دسته‌های خشک استفاده می‌شود.

هر نوع از گیاهان باید جداگانه خشک شود تا در شناسایی آنها اشکالی ایجاد شود و بعد از خشک کردن نیز باید توجه زیادی در رابطه با انبار کردن آنها نمود.

نگهداری گیاهان:

بستگی به نوع مواد مؤثره موجود در گیاه دارد. همه داروها باید به صورت خشک در تاریک و در ظروف بسته و یا در جعبه‌های مقوایی و یا بسته کاغذی به صورت موقت نگهداری شوند و در صورتیکه مقدار آنها زیاد باشد از کیسه‌های کتانی که دور از نور و رطوبت قرار داشته باشد استفاده می گردد. به هیچ وجه نباید از مواد پلاستیکی بری بسته‌بندی استفاده شود.

در انبارهای بزرگ معمولاً گیاهان در کیسه‌های کاغذی یا کنفی در صندوقچه‌های چوبی که ورقه‌های کاغذ سولفوریزه پوشاینده شده است یا در جعبه‌های فلزی بر حسب نوع دارو نگه‌داری می‌شوند.

برخی داروها در بربر رطوبت هوا بسیار حساس هستند و به همین دلیل هم باید منحصراً در ظرف شیشه‌ای قهوه‌ای با در پوشهای محتوی سنگ سمباده نگه‌درای شوند. هر سال باید این داروها را عوض کرد حتی اگر تماماً مورد استفاده قرار نگرفته باشد.

بعضی قسمتهای گیاهان به وجود نور حساسند مثل ریشه ریوند، دانه گل حضرتی، غده‌های رازک، گیاهان را که دارای اسانسهای روغنی هستند باید به طور خاصی عمل آورد. قسمتهای بیرون از خاک این گیاهان را نه در زمان خشک کردن و نه پس از آن برای اینکه اسانس آن از بین نرود قطع نمی کنند این نوع گیاهان را هم نباید بیش از 1 سال نگه داشت.

یکسری گیاهان به عنوان مواد اولیه داروها هستند که باید توجه خاصی به آنها داشت مثل شاه بلوط. با توجه به ظرافت زیاد آنها اغلب باید وضعیت این گیاهان نگه‌داری شده به دقت مورد بررسی قرار بگیرد تا رطوبت، کپک و حشرات که باعث از بین رفتن ارزش دارویی می‌شوند گیاه را از بین نبرند.

ریشه و ریزوم:

در دوره خواب گیاه یعنی زمانیکه بیشترین مواد مؤثره در آن موجود است جمع‌آوری می‌شود. گاهی در بهار انجام می‌دهند. بهترین هنگام برای گیاهان دائمی حدود سالهای دوم و سوم و برای گیاهان دو ساله پاییز سال اول است. هنگام جمع‌آوری گیاهان کمیاب یک قسمت از ریشه را در خاک رهای می‌کنیم تا شاید دوباره سبز شود. ریشه و ریزوم را قبل از خشک کردن باید سریع و به مدت کوتاهی با آب جاری شست تا گرد و غبار شسته شود. با برس و وسایل دیگر این کار انجام نمی شود مثلاً سنبل الطیب در سلولهای سطحی سرشار از اسانس است.

ریشه‌های نازک با حرارت طبیعی خشک می‌شوند طولی بریده و به عنوان مکمل از خشک کن برای جذب رطوبت و خشکاندن استفاده می‌شود.

سرشاخه:

منظور قسمت انتهایی ساقه است که دارای برگ یا برگ و گل است و یا به وسیله چاقو و یا قیچی باغبانی چیده می‌شود. (به هیچ وجه نباید با دست چید.) در گیاهانی که بزرگ هستند فقط قسمت بالایی شاخه به طول cm 30-20 مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیرا قسمتهای پایین کاملاً چوبی شده و دارای برگهای زردتری هستند.