نوجوانی دوره ای بین کودکی و بزرگسالی است که او را با زنجیره ای از موانع تحولی و چالش های عدیده ای روبرو می‌سازد. درابتدا تکالیف طبیعی همچون تحول هویت و دستیابی به استقلال و سازگاری با همسالان وجود دارد. مرحله دوم گذر از کودکی به بزرگسالی است که باتغییرات فیزیولوژیکی در بدن و تحول شناختی مشخص می‌شود. این مرحله زمانی است که فرد نیازمند انجام نقش های اجتماعی در رابطه با همسالان و افرادی از جنس مخالف، انجام تکالیف مدرسه وتصمیم گیریهایی در رابطه با شغل می‌باشد (فرایدنبرگ[1]،1997). از آنجا که تغییرات و وجود تکالیف متفاوت نوجوان رادر معرض استرس عدیده ای قرار می دهد، لزوم واهمیت سازگاری و کنار آمدن با این استرس ها در این دوره نمایان می‌گردد. با توجه به این مقدمه اندکی به راهبردها و مهارتهای کنار آیی می پردازیم. کنار آمدن، متشکل از پاسخهایی (افکار، احساسات واعمالی ) است که فرد در برخورد با موقعیت های مشکل داری که درزندگی روزمره و در شرایط خاص با آنها مواجه می‌شود، بکار می‌گیرد. گاهی اوقات مشکلات حل می شوند و گاه در تلاش فردی برای برخورد با محیط مورد اغماض قرار می‌گیرند (فرایدنبرگ، 1997).

لازاروس[2] (1984) کنار آمدن را شامل کوششهایی به منظور سازگاری و انطباق با شرایط استرس آور در تلاش در جهت کاهش پیامدهای منفی ناشی از منبع استرس می داند.

در زمینه کنار آمدن با استرس[3] ،دو شیوه اصلی کنار آیی وجود دارد. شیوه اول روش متمرکز بر مسئله است یعنی فرد به استرس به عنوان موضوعی حل شدنی و هدف اصلی می‌نگرد و شیوه دوم روش متمرکز بر هیجان است. یعنی فرد مشکل را حل نمی‌کند بل سعی در کاهش پیامدهای هیجانی مشکل دارد. شماری از محققین، افرادی را که بوسیله کاهش دادن یا اجتناب کردن با استرس کنار آمده اند را با افرادی که از راهکارهای بیشتر مقابله ای و یا هوشیارانه نظیر جمع آوری اطلاعات و اقدام به عمل استفاده نموده اند، مقایسه کردند (هولاهان[4] و موس[5]، 1987) . در مجموع تحقیقات نشان می دهد که شیوه مقابله نسبت به اجتناب راهکار موفق تری است. افرادی که مستقیما با مشکل مواجه می‌شوند نه تنها با احتمال بیشتری آن را حل می‌کنند بلکه برای تحت کنترل درآوردن استرس در آینده بهتر آماده می‌شوند. در واقع برخی پژوهشها معتقدند، اجتناب مزمن از مشکلات، افراد را در معرض خطر استرس افزوده و شاید مسائل مرتبط با سلامتی قرار دهد (گین[6]، 1995).

مطالعه رود[7]، لونیسون[8] ، تیلسون[9] و سیلی[10] (1990) نشان داد که کنار آیی مسئله مدار[11] (در جهت حل مسئله) با افسردگی ارتباطی نداشت، اما شیوه ناکار آمد گریز رابطه مثبتی با افسردگی همزمان داشته و نیز با سطوح بالاتر افسردگی در آینده بدنبال رویدادهای پراسترس که در طی دو سال بعد رخ داد، همراه بود (گین، 1995).

تفاوتهای فردی نقش مهمی را در فرایندهای استرس و کنار آمدن بازی می‌کنند یکی از این متغیرها خوش بینی است. خوش بینی[12] رابطه منفی با انکار و فاصله گرفتن از مسئله دارد. خوش‌بینی تمایل به استفاده از کنار آمدن مسئله مدار و پذیرش استرس زندگی به شیوه ای واقعی دارد (کاسیدی[13]، 1999). به عبارت دیگر عامل کلیدی که افرادی که بطو موثری با مشکلات کنار می آیند را نسبت به کسانی که ممکن است چنین نباشند متمایز میکند، سبک اسنادی[14] آنهاست (آبرامسون[15] و همکاران 1978به نقل از کانینگهام[16]، 2001).

اسنادها، نگرش ها ، باورها و ارزیابی‌هایی هستند که مردم برای توصیف حوادثی که برایشان اتفاق می افتد، بکار می برند. سبک اسنادی که برای اولین بار در دهه1970 مطرح شد در حقیقت بر مدل درماندگی آموخته شده[17] افسردگی استوار است. اسناد کردن فرایندی منطقی و نظامدار است که طی آن شخص با ارزیابی دقیق از یکسری اطلاعات ودلایل رفتار دیگران را تفسیر می‌کند. در بعضی موارد ممکن است اسناد صحیح باشد، اما واقعیت این است که در بسیاری موارد این ارزیابی ها، با سوگیریهایی همراه است.

در موارد عدیده ای، افراد اسنادهای اشتباه غیرواقعی، دررابطه با حوادث زندگی شان درنظر می‌گیرند و این اسنادهای اشتباه به نوبه خود استرس افزوده ومشکلات روانشناختی متعددی را ایجاد نموده و تداوم می بخشند. به عنوان مثال فردی که از پایین بودن عزت نفس رنج می برد، مشکلات و موقعیت های منفی را بطور گسترده ای به دلایل درونی مثل عدم تلاش یاعدم توانایی و حوادث مثبت را به دلایل بیرونی مثل خوش شانسی و ساده بودن تکلیف نسبت می‌‌دهد، در حالی که واقعیت چنین نیست. در حقیقت عزت نفس آنها به یک اسناد اشتباه آغشته شده است. بعبارتی عزت نفس آنها پایین است و هیج چیز حتی موفقیت های بزرگ هم نمی‌تواند آنرا بالا ببرد (بارون[18]،1992،به نقل از هیبت الهی, 1373).

معمولا اسنادهای سببی در سه بخش طبقه بندی می شوند:

1-درونی بودن در برابر بیرونی بودن

2- پایداری در برابر ناپایداری

3- کلی بودن در مقابل خاص بودن

برخی مطالعات نشان داده که افراده افسرده در مقایسه با افرادعادی بیشتر از اسنادهای کلی، پایدار و درونی برای رویدادهای منفی و از اسنادهای خاص، ناپایدار و بیرونی برای رویدادهای مثبت زندگی شان استفاده می‌کنند. (ریکلمن[19] و هافمن[20]،1995).

مدل درماندگی آموخته شده اصلاح شده، چنین می پندارد که اینگونه افراد برای رویدادهای بد، عادت به پاسخ دادن با اسنادهای درونی ، ثابت و فراگیر و برای رویدادهای خوب، اسنادهای بیرونی، موقتی و خاص آن رویداد را دارند.

از بعد نظری بنظر می رسد که اسناد علی مقدم برانتخاب راهکارهای کنار آیی است. در این صورت انتظار می رود تغییر سبک اسنادی باید تغییراتی در شیوة کنار آمدن اثر بگذارد (کانینگهام و همکاران 2002).

بر طبق مدل شی یر[21] و کارور[22] خوش بینی و بدبینی بعنوان انتظار پیامدهای تعمیم یافته مثبت و منفی تعریف می شوند و باور دارند که این دو تعیین کننده های مهم سازگاری اند (شی‌یروکارور، 1985). به عبارتی خوش بینی با پیامدهای روانشناختی مثبت تر و در مقابل بدبینی با پیامدهای روانشناختی منفی تر رابطه دارد.

در رابطه با سبک های کنار آیی نیز شواهد متقاعد کنندهای وجود دارد که نشان می‌دهد سبک های کنار آیی پیش بینی کننده های مهم روانی هستند. مطالعات روی نوجوانان بطور ثابتی به این نتیجه رسیده که حتی در موقعیت های غیر قابل تغییر ، افسردگی با سبک کنارآیی سازنده یا مسئله مدار رابطه ای معکوس و با سبک کنار آیی اجتنابی یا غیر سازنده رابطه مثبتی دارد (گلای شاو[23] و همکاران 1989، اباتا[24] وموس، 1991، سیفگ و کرنک[25]، 1993، گارمزی[26]، 1993، گانینگهام و واکر[27]، 1999 به نقل از کانینگهام 2002). آنها پیشنهاد کردند که مداخلات پیشگیرانه آینده باید با تمرکز بیشتر بر کاهش راهکارهای کنارایی غیر انطباقی در مقایسه با هدف معمول تر افزایش کنار آیی مسئله مدار باشد.

فهرست مطالب

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف بررسی مشکلات روانشناختی نوجوانان پسر در خانواده های تک والد صورت گرفت.

روش پژوهش کیفی است و از مدل نظریه زمینه ای استفاده شد. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانش آموزان پسر خانواده های تک والد مدارس راهنمایی دولتی و غیردولتی شهر کوهدشت در سال تحصیلی 94-93 تشکیل دادند. ابزار اصلی پژوهش مصاحبه ی نیمه ساخت یافته بود. به روش نمونه گیری هدفمند 18 نفر از دانش آموزان انتخاب شدند و با آنها مصاحبه صورت گرفت. پس از اجرای پژوهش و کدگذاری مصاحبه های انجام شده، تجزیه و تحلیل آنها صورت گرفت. مشکلات روانشناختی مورد بررسی در این پژوهش که با توجه به پژوهش های پیشین مد نظر قرار گرفتند عبارتند از: اضطراب، افسردگی، بزهکاری، پرخاشگری، عدم سازگاری، فقدان عزت نفس و کاهش عملکرد تحصیلی. پس از تحلیل محتوای مصاحبه ها و کدگذاری آنها، مولفه های موثر بر هریک از مشکلات روانشناختی مد نظر بدست آمد. یافته ها نشان دادند مسائل و مشکلاتی که خانواده های تک والد با آنها روبرو هستند ممکن است به مشکلات روانشناختی نوجوانان پسر این خانواده ها بیانجامد. به نظر می رسد حمایت های اقتصادی و اجتماعی بیشتری نسبت به خانواده های تک والد لازم است تا از بروز مشکلات روانشناختی در اعضای این نوع خانواده ها (نوجوانان پسر) جلوگیری شود.

کلیدواژه ­ها: خانواده تک والد، نوجوان، مشکلات روانشناختی، اضطراب، افسردگی، بزهکاری، پرخاشگری، عدم سازگاری، فقدان عزت نفس و کاهش عملکرد تحصیلی.

فهرست

عنوان صفحه

فصل اول: چارچوب پژوهش

مقدمه: 2

بیان مسأله: 3

اهمیت و ضرورت پژوهش: 6

هدف پژوهش: 7

سوال‌ پژوهش: 7

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها: 7

تعاریف نظری: 7

تعاریف عملیاتی... 8

فصل دوم: ادبیات پژوهش

مقدمه: 12

قسمت اول: خانواده و خانواده تک والد.. 12

خانواده. 12

خانواده تک والد.. 13

انواع خانواده های تک والد.. 14

خانواده تک والد ناشی از طلاق... 14

خانواده تک والد ناشی از مرگ یکی از والدین... 15

خانواده های پدر تک والدی... 17

خانواده های مادر تک والدی... 17

توانمندی های خانواده های تک والد.. 18

محدودیت های خانواده های تک والدی... 19

خلاصه قسمت اول: 20

قسمت دوم : نوجوانی... 20

تعریف نوجوانی: 20

برخی از نظریه های موجود درباره نوجوانی... 22

نظریه روانی- اجتماعی... 22

نظریه یادگیری اجتماعی... 22

خلاصه قسمت دوم: 23

قسمت سوم: مشکلات روانشناختی... 24

تعریف مشکلات روانشناختی: 24

اضطراب.... 24

علائم اضطراب.... 25

انواع اضطراب.... 25

برخی از نظریه های اضطراب.... 26

نظریه انسان گرایان.. 26

نظریه های شناختی... 27

افسردگی... 28

برخی از نظریه های موجود در مورد افسردگی... 29

نظریه درماندگی آموخته شده. 29

نظریه انسان گرایی... 29

نظریه شناختی بک...... 30

بزهکاری... 31

نظریه یادگیری اجتماعی و بزهکاری... 32

وضعیت اقتصادی و بزهکاری... 33

پرخاشگری... 34

انواع پرخاشگری: 34

نظریه شخصیت هورنای و پرخاشگری... 35

عوامل شناختی و پرخاشگری... 35

عوامل خانوادگی و پرخاشگری... 36

عدم سازگاری... 37

برخی از دیدگاه های سازگاری... 38

دیدگاه روان شناختی... 38

دیدگاه یادگیری اجتماعی... 38

نظریه روانی- اجتماعی... 39

عوامل موثر بر سازگاری... 40

ویژگی های فردی: 40

عوامل خانوادگی: 40

فقدان عزت نفس..... 41

برخی از نظریه های عزت نفس..... 42

نظریه عزت نفس ویلیام جیمز.. 42

نظریه عزت نفس کوپراسمیت.... 43

کاهش(افت) عملکرد تحصیلی... 44

تعریف عملکرد تحصیلی: 44

عوامل موثر در عملکرد تحصیلی... 45

عوامل فردی یا درونی... 45

شرایط خانوادگی... 46

وضعیت اقتصادی... 46

خلاصه فصل دوم: 47

فصل سوم: روش انجام پژوهش

مقدمه: 51

نوع و روش پژوهش: 51

ابزار پژوهش..... 51

جامعه آماری و نمونه پژوهش..... 53

روش های آماری و تحلیل داده ها. 53

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه: 56

یافته ها: 56

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه: 76

برخی از محدودیت های پژوهش: 87

پیشنهادها. 87

پیشنهادهای کاربردی: 87

پیشنهادهای پژوهشی: 88

منابع فارسی: 90

منابع لاتین: 95

پیوست.... 98