در آغاز حکومت عباسیان به دلیل آنکه دست‌اندرکاران حکومت اسلامی، بعد از دودمان نژادپرست بنی‌امیه روی کار آمدند و ملل مختلف با زبانها و فرهنگهای متفاوت وارد حوزه اسلامی شدند، مسائل اجتماعی و از آن جمله اطعمه و اشربه تحولی عظیم پیدا کرد.

موضوع تحقیق اطعمه و اشربه معمول و مرسوم مردم در دوره عباسیان از ابتدا تا سال 656(ه.ق) است و روش کار به صورت کتابخانه‌ای و بهره‌برداری از منابع موجود و استفاده از نظرات محققین بوده و پژوهش حاضر شامل معرفی باب فقهی و آداب دینی اطعمه و اشربه (حلال و حرام)، تجارت و بازرگانی و محصولات آن دوره، ادیان گوناگون و تأثیر آنها بر روی اعراب بخصوص در باب خوردنیها و آشامیدنیها، جشن‌ها و اعیاد اسلامی، رسوم دارالخلافه در این رابطه، غذای اعراب و انواع مختلف آن، وسایل و ظروف طبخ غذا و... می‌باشد.

در عصر جاهلیت و صدر اسلام، اغلب مردم عرب از غذاهای ساده‌ای استفاده می‌کردند اما پس از اسلام، سبک غذاها تغییر پیدا کرد. یکی از دلایل این تغییر ، تماس آنان با ملل دیگر بخصوص ایرانیان بود. مهمترین تأثیرگذاری از جانب ایرانیان بود که برخی خلفا حتی در رعایت آداب شاهانه از پادشاهان قدیم ایران مانند اردشیر و بهرام‌گور متابعت می‌کردند.

در باب شراب نیز یهودیان و بخصوص مسیحیان، اثرگذار بودند. مسیحیان در جشنهای خود از شراب استفاده می‌کردند و حتی در برخی دیرها آن را تهیه و به فروش می‌رساندند و مشترک بودن محل زندگی آنان با مسلمانان باعث استفاده از شراب در بین برخی مسلمانان شد.

نتیجه اینکه در پژوهش حاضر، انواع اطعمه و اشربه معمول و مرسوم در دوران عباسیان مورد بررسی و تحقیق قرار داده شد و مباحثی از جمله اغذیه حرام و حلال و انواع اشربه و اطعمه و تأثیر ملل مختلف مخصوصاً ایرانیان بر نوع و سبک غذاهای اعراب و تأثیر ادیان گوناگون بخصوص مسیحیان بر اشربه(مشروبات الکلی)، براساس منابع و مآخذ موجود نوشته شده است.

فهرست مطالب

چکیده .................................................. و

مقدمه .................................................. ک

هدف از پژوهش ........................................... م

فصل اول: کلیات

معرفی منابع ............................................ 2

فصل دوم: آراءاسلام در باب تغذیه ......................... 10

1- فلسفه غذا خوردن و آراءمعصومین علیهم السلام در این رابطه ... 12

زیان های ظاهری و باطنی پُرخوری .......................... 14

فایده‌های ظاهری و باطنی کم خوری ......................... 19

2- آداب سفره و غذا خوردن وآراء معصومین علیهم السلام در این رابطه 20

الف) آداب غذا خوردن .................................... 21

ب) آداب سفره ........................................... 24

3- آداب آشامیدن ........................................ 25

- آب ................................................... 25

- شیر .................................................. 26

- عسل .................................................. 27

- سرکه ................................................. 27

آداب آشامیدنی‌ها از نظر معصومین علیهم السلام ............ 28

4- غذاها و آشامیدنی های حرام ........................... 29

از محرماتی که در اینجا مورد بحث قرار می‌گیرد ............ 31

الف- خمر .............................................. 32

خمرازدیدگاه آیات و روایات .............................. 33

انواع خمر و حکم آنها ................................... 37

ب- خون ................................................. 38

ج- گوشتهای حلال و حرام .................................. 38

خوردن محرمات در وقت اضطرار ............................. 40

فصل سوم: اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی عصر عباسیان

1- پیشینه بازرگانی و تجارت در بین اعراب قبل از اسلام و در صدر اسلام 43

2- محصولات .............................................. 46

3- بغداد و بازارهای آن در عصر عباسیان .................. 55

شکل بازارها ............................................ 66

نقش زنان در بازارها .................................... 67

4- تأثیر ادیان بر تجارت اسلام ........................... 68

5- جشن ها .............................................. 80

جشنهای دینی اسلامی ...................................... 80

جشن های محلی ........................................... 84

فصل چهارم: آداب و رسوم معیشت در عصر عباسی

1- اطعمه و اشربه خلفا و وزراء دولت عباسی ............... 93

آداب المائده،آداب سفره ................................ 108

2-شرابخانه ها ......................................... 117

شربت خانه(خزانةالشراب) ................................ 120

شرابکده ها ............................................ 123

3- مجالس شراب ......................................... 126

استعمال حشیش .......................................... 135

تریاک .................................................. 136

فصل پنجم: تغذیه در عصر عباسی

ادویه و خوشبوکننده ها ................................. 138

اجزای خوشبوکننده ...................................... 140

ظروف و وسایل آشپزخانه ................................. 141

غذای اعراب ............................................ 154

خوراکهای گوشتی ........................................ 156

ماهی و خوراکهای آن .................................... 163

خوراکهای گیاهی ........................................ 165

خوراک تنگدستان ........................................ 170

خوراکهای مشترک توانگران و تنگدستان .................... 174

از غذاهایی که با استفاده از خرما درست می شد ........... 175

روغن وپیه ............................................. 176

نان ................................................... 177

برنج .................................................. 182

مشاغل مربوط به اغذیه .................................. 184

بهای خوراکی ........................................... 185

قیمتها در زمانهای عادی ................................ 187

بهای اجناس در آشوبهاوکمیابی ........................... 188

کارکنان آشپزخانه ...................................... 193

هزینه آشپزخانه سلطنتی ................................. 194

نوشیدنیها در این دوره ................................. 198

نوشیدنیهای حلال و حرام ................................. 199

شیر و محصولات آن ....................................... 202

آب .................................................... 204

شیرینیها و حلویات ..................................... 205

مواد شیرین‌کننده ....................................... 208

نقل ................................................... 210

ترشی‌ها و چاشنی‌ها ...................................... 211

میوه .................................................. 212

زمان‌بندی غذاها ........................................ 216

پرهیز و علوم غذایی .................................... 217

نگاهداری و حفاظت ...................................... 220

سوخت .................................................. 223

نتیجه‌گیری ............................................. 225

فهرست منابع ........................................... 227

چکیده انگلیسی ......................................... 239