مقاله پوشش در شعر گویندگان پس از مشروطه در 19 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه و پیشگفتار.................................................................................................. 1

حجاب از دیدگاه قرآن و اسلام ............................................................................ 2

پدیدة کشف حجاب................................................................................................. 4

پوشش در شعر شعرای مدافع حجاب................................................................... 6

- اشرف الدین حسینی........................................................................................ 6

- وافی عراقی ..................................................................................................... 7

- دکتر محدود افشار.......................................................................................... 7

- سناد الاسلام.................................................................................................... 8

- طلوعی.............................................................................................................. 8

- غرای نجف آبادی ........................................................................................... 9

- نجفدری فیروزکوهی....................................................................................... 9

- امیدی فیروزکوهی........................................................................................... 10

- عصمت ایزدی.................................................................................................. 10

- اقبال لاهوری................................................................................................... 11

- آیه الله صافی.................................................................................................... 11

- نتیجه گیری...................................................................................................... 14

- پانوشت............................................................................................................ 16

- فهرست منابع و مآخذ ..................................................................................... 18




مقدمه و پیشگفتار

از دوران کهن، شخصیت و خلق و خوی زن توجه دانشمندان و فلاسفه هر عصری را همیشه به خود جلب کرده است. در فرهنگ اسلامی و شرقی ما، زن در اجتماع مقامی بس والا دارد. در تاریخ و فرهنگ ما، زنان بسیار ارجمند و عالیمقامی وجود دارند و شخصیت بزرگ آنان اصولاً در قالب فرهنگ غربی نمی گنجد و یکی از آن موارد که زن مسلمان را از زن غربی ممتاز می نماید حجاب و پوشش اسلامی اوست. حجابی که دین او آن را تائید می‌کند و کتاب آسمانیش بر آن صحه می گذارد.

نوع پوشش در کشور و فرهنگ ما از دیرباز به عنوان یک امر فقهی و تکلیف شرعی بر شمرده می شد و هیچگونه بحث و اظهار نظر خاصی در باب آن نمی شد و البته حدود پوشش مورد بحث فقها بود ولی اصل آن از طرف طوایف مسلمان مورد تائید و قبول بوده است.

ولی بحث از حجاب در کشور‌ما، همزمان با آشنایی ایران و ایرانی با عالم تجدد بوده است. احساس شکست در برابر غرب، روشنفکران ما را که ساده انگارانی بیش نبودند در باب نوع لباس و آرایش و زینت به فکر انداخت که شاید پیروزی غربی‌ها به علت همین تفاوت در ظواهر بوده است و نظریه‌ای بدنبال آن مطرح شد مبنی بر اینکه اگر به غربی‌ها تشبه جوییم می توانیم به پایه و مرتبة آنان برسیم.

این تفکر بر اقشار مختلف جامعه تأثیر خود را نهاد از جمله در جامعة ادبی کشور و نویسندگان و شعرا. حجاب در شعر شاعران پس از مشروطه به دو صورت مطرح گردید. یکی به حالت دفاع از پدیدة کشف حجاب و دیگر به صورت دفاع از حجاب و جواب به کسانی که پدیدة کشف حجاب را ستوده‌اند.

آنچه را باید بدان توجه داشت آن است که شعر گفتن دربارة زن، سابقه طولانی در ادب فارسی دارد. در دوره مشروطه نیز، اشعار فراوانی گفته شد که در برخی موارد به انتقاد کلی از برخوردی که بازن در طول تاریخ صورت گرفته، می پرداخت. از جمله مسائل مربوط به آموزش زنان، موقعیت اجتماعی آنان و …

از جمله مباحث مطرح در شعر پس از مشروطه مسأله حجاب و کشف حجاب است که در این مقاله سعی می‌شود تا به بررسی اشعار شاعران این دوره پرداخته گردد. شاعرانی که به دفاع از دین و دیانت به توصیف حجاب و پوشش و محسنات آن پرداخته‌اند و یا در پاسخ‌گویی بر اشعار گویندگان کشف حجاب پرداخته‌اند.
حجاب از دیدگاه قرآن و اسلام

انعکاس مسأله حجاب و پوشش در شعر شعرا و ادبیات معاصر ما ریشه در همان باور‌های دینی و مذهبی دارد. آنجا که گویندگان پس از مشروطیت به دفاع از حجاب پرداخته‌اند برخاسته از باور‌های دینی و تعالیم قرآنی دارد. بنابراین لازمست که با نگاهی گذرا حجاب را از دیدگاه قرآن و اسلام بررسی کنیم.

در باب محجوبیت معنوی و حفظ عفاف مردان و زنان آیه‌های سی‌ام و سی و یکم از سوره نور تعیین تکلیف کرده است.


ترجمة آیات چنین است:

«ای پیغمبر به مومنان بگوی چشمان خود را از دیدن نامحرم فروبندند و عفاف خود را حفظ کنند. ای پیغمبر به زنان مومنه بگو: تا چشمان خود را از دیدار نامحرمان بپوشند و عفاف خود را نگاهدارند و زینت خود یا مواضع زینت خود را جز برای محارم و زنان مسلمان، تابعان فاقد شهوت و اطفال غیر بالغ ظاهر نسازند و روسری‌های خود را برگریبان خویش استوار کنند و به قصد اظهار زینت و نشان دادن خلخال، پای بر زمین نکوبند و از آرایش‌های جاهلیت خودداری کنند.»

با توجه یه این آیات ارزش و مقام حجاب از دیدگاه قرآن ثابت می‌شود. (1)

در سخن بزرگان دین نیز مسأله پوشش و حجاب انعکاس یافته است:

پیامبر گرامی اسلام می فرمایند: از بهترین زنان شما آن زنی است که بسیار با محبت و با حجاب کامل و نزد خانواده‌اش محترم و با شخصیت باشد.

و نیز در جای دیگر می فرمایند: به زنان سورة نور را بیاموزید.(2)

و حضرت علی (ع) می فرمایند: حفظ (حجاب و عفت) زن به حال خودش سودمند تر و موجب پایداری بیشتر زیبایی اوست.

و امام باقر (ع) نیز فرمودند: همان‌گونه که مردان دوست دارند زینت و آراستگی را در زنانشان ببینند، زنان نیز دوست دارند زینت و آراستگی را در شوهرانشان ببینند.

امام صادق (ع) می فرمایند: پیامبر، مرد را نهی می کرد که شبیه زنان شود و زن را نهی می نمود که در لباس پوشیدن شبیه به مردان باشد. (3)

حال که با دیدگاه قرآن و بزرگان دین در باب حجاب آشنا شدیم می‌توان نتیجه گرفت که چرا در دورة مشروطیت در دفاع ازحجاب اینهمه شعر سروده شده است و شاعران ما زنان را به حفظ حجاب ترغیب می نمودند.
پدیدة کشف حجاب

اهمیت نوع «پوشش» همانند «رنگ و شکل» به عنوان یک نماد برای سنت‌های ملی و دینی، از دیرباز شناخته شده بود. براستی پوشش و شکل و ماهیت آن در آغاز فقط به عنوان یک ضرورت زندگی یا ضرورت مذهبی تلقی می شد. هرگاه پوشش به عنوان یک ضرورت مذهبی تلقی شود دیگر نمی توان به راحتی در نوع و شکل آن تغییر ایجاد کرد. بلکه هر نوع تغییر علامت نوعی تحول فرهنگی به حساب می آید.

گاه قضیة پوشش اینگونه اهمیت می یابد که ملتی با پوششی خاص، تقلید از فرهنگ و لباس ملتی دیگر را آغاز می‌کند. مسأله لباس، خود به تنهایی اهمیت ندارد، اما زمانی که تفاوت فرهنگی و میل به پیروی و تقلید کورکورانه و گاه متضاد با فرهنگ آن ملت پیش می آید حساسیت و اهمیت لباس را پدید می آورد.

در پاره‌ای از موارد پس از حادثة جنگ و رویارویی دو ملت با هم و مغلوب شدن یکی از دیگری سبب می‌گردد که قوم شکست خورده، به دنبال تقلید از آداب و رسوم و مذهب و فرهنگ و لباس قوم غالب برآید.(4)

این غلبه را در موارد دیگر جامعه نیز مشاهده می کنیم به ویژه در ادب فارسی. برای نمونه رشید یاسمی در این زمینه چند نمونه شعر دارد. (5) اشعاری که در واقع از شاعران کهن که تعابیر بدبینانه‌ای دربارة زنان دارند، انتقاد کرده است. اما پس از چندی این مسائل به حجاب و آزادی زنان کشیده شد. شاعران متجدد دورة مشروطه، مسائل مختلفی را در هم آمیختند، در حالی که با اندکی دقت، روشن می شد که هدف اساسی آنها برداشتن حجاب است. سه شاعر دورة میانی مشروطه تا رسمی شدن کشف حجاب، یعنی عارف، عشقی و ایرج میرزا، در این مسأله پیشگام بودند. اما در مقابل شاعران دیندار، کوشیدند تا افزون بر استفاده از تعابیر ادبی، شرعی بودن حجم حجاب و نیز فواید اجتماعی آن را در شعر خود گوشزد کنند. شیخ یوسف گیلانی با اشاره به آن که زن اردشیر تا چه اندازه به عفت و حجاب خویش پای بند بود،به شعر ایرج میرزا شاهزاده اشاره می‌کند که :«اما شاهزادگان امروزی، شعر می گویند و برخلاف دیانت افسانه می‌بافند.»

با بالا گرفتن نهضت مشروطه و رواج روزنامه نگاری به سبک غربی، حجاب مورد توجه قرار گرفته و کسانی به آن حمله آوردند اما بیست و پنج سال طول کشید تا رضا شاه که مجری طرح کشف حجاب بود آن را به صورت قانون درآورد. در مقابل شاعران دیندار به دفاع از مسئله حجاب پرداخته و بخشی از ادبیات فارسی آن دوره از ایران شامل این مبحث گردید.

نتیجه:

یکی از ابزار‌های مهم طرفداران حجاب در مقابل پدیدة کشف حجاب و ترویج بی حجابی، استفاده از ادبیات منظوم است. در این زمینه شاعران دیندار در مقابل شاعران نوگرا و متجدد، اشعار زیادی در ستایش حجاب سرودند و کوشیدند تا با زمینة ادبی، حجاب را جزئی از دین و قرآن در کلام منظوم نشان دهند. طبیعی است که دامنة نفوذ شعر و ادبیات می تواند تأثیر عمیقی بر تودة مردم و مخالفان حجاب باقی گذارد. در مقابل هجوم اشعار در نفی حجاب و همکاری مطبوعات و دولت کار بسیار سختی به نظر می رسید؛ اما همان طور که بررسی گردید جامعة ادبی ما به خوبی در آن دوران بحرانی از عهدة این مهم برآمد.

دشتی در سالگرد هفدهم دی در روزنامة اطلاعات خبر از «نظم و نثر» فراوانی می دهد که در ستایش از اقدام کشف حجاب نوشته و منتشر شده است. همین طور، شیخ ابوالفضل خراسانی که نمونه‌ای از اشعار حجاب و ضد حجاب را می آورد، به فعالیت متجددین در این باره اشاره کرده، می نویسد «اگر بدانید لا مذهبان ایران و شعرای بیدین از ایشان زمانی که برای کشف حجاب زنان بر میان بستند، چه شعر‌ها بهم بافتند و چه مقاله‌ها که نوشتند! خدادادِ مشتی از دوشیزگان و عفایف از زنان را به زودی بگیرد و زمین را از لوث وجود این قبیل جنایت کاران پاک نموده، و هر یک را به کیفر و جزای خود برساند.»(19)

اما با بررسی اشعار شعرای مدافع کشف حجاب به پاره‌ای از اعتقادات آنان می‌توان پی برد که آنان اغلب به مفهوم اسلامی و ملی پوشش و عفاف توجهی نداشتند و در مقابل گویندگان مدافع حجاب به حمایت از دستورات الهی و تعالیم قرآنی آن را ارج نهادند و در کلام خود انعکاس دادند.