مشخصات جغرافیایی (10)و(16)

استان بوشهر با مساحت 653/27 کیلومتر مربع بصورت نواری ساحلی بین خلیج فارس و کوهپایه های زاگرس قرار گرفته است گستره استان بوشهر بین تا عرض شمالی و تا طول شرقی در امتداد شمال غربی-جنوب شرقی واقع شده و بلحاظ کمی عرض جغرافیای در طوقه جنوبی و گرم منطقه معتدله شمالی قرار دارد. بخش مهمی از استان را جلگخ وسیعی تشکیل می دهد که ارتفاع آن از سطح دریا کمتر، از 300 متر است و در حقیقت ادامه جلگه وسیع خوزستان می باشد که عرض آن در امتداد نصف النهار، در برخی از نقاط مرکزی به 100 کیلومتر بالغ می گردد. این جلگه در قسمت جنوبی استان به باریکه ای تبدیل می گردد که عرض آن باریکتر از یک کیلومتر نیز کمتر است. در این قسمت کوهپایه های زاگرس عملاً به خلیج فارس می پیوندد. ارتفاعات منطقه، محدود و از دسترس قسمتهای مرتفع زاگرس بسیار دور است.

مرتفع ترین ناحیه استان را بخش کوهستانی شرق برازجان و شمال خورموج تشکیل می دهد. در منطقه اخیر بام استان بوشهر بصورت یک منطقه ارتفاعی به فراز 1950 متر قرار گرفته است. سایر مناطق مرتفع نظیر کوه سیاه(1691 متر) کوههای دشتستان(1341 متر) کوه مند(789 متر)، ارتفاعی کمتر دارند.

بخش کم ارتفاع استان بوشهر در حقیقت جلگه های آبرفتی رودخانه های مند و حلّه می باشند که از رشته کوههای زاگرس در فارس سرچشمه می گیرد.

استان بوشهر در حاشیه جنوب شرقی با استان هرمزگان، در شرق با استان فارس و در شمال و شمال غربی با استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد، مجاور می باشد.

بارندگی این استان، صرفنظر از قسمتهای شرقی آن، از سایر سواحل خلیج فارس بیشتر است، در نواحی ساحل مرکزی بین 250-200 میلیمتر دور نواحب مرتفع عموماً بین 250 تا 300 میلیمتر تغییر می کند. در نواحی محدودی از مناطق مرتفع میزان متوط بارندگی 500 میلیمتر در سال می رسد.

بخش اعظم استان بوشهر جزء اقالیم گرم محسوب می شود. نوار ساحلی استان در طبقه بندیهای کلاسیک جزء مناطق خشک گرم شدید، نواحی مجاور آن که بین ساحل و کوهپایه ها قرار گرفته است در دسته مناطق خشک گرم میانه و بالاخره بخشی از کوهپایه ها جزء مناطق گرم ضعیف قرار می گیرند. در مناطق مرتفع استان تیپ آب و هوای خشک معتدل و تیپ های فرعی با گسترة بسیار کوچک نیز تشخیص داده شده است.

1-2-آبهای سطحی

بر اساس نقشه خطوط همباران که طی مطالعات هواشناسی استان بوشهر تهیه شده است کل ریزشهای جوّی استان بطور متوسط حدود 6 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می گردد. حال بفرض اینکه 20 درصد از میزان مذکور به جریان سطحی تبدیل گردد، میتوان گفت که کل جریانهای سطحی سالانه استان بطور متوسط حدود 2/1 میلیارد متر مکعب خواهد بود. علاوه بر ان، تعدادی رود مهم و پرآب نیز از خارج محدوه جغرافیایی استان وارد استان بوشهر می گردد که مهمترین آنها عبارتند از رودخانه مند، شاهپور و دالکی.

میزان آبدهی متوسط سالانه رودهای مذکور بترتیب حدود 1370،420،410 میلیون متر مکعب بوده، جمعاً 2/2 میلیارد متر مکعب جریان سطحی استانهای مجاور را به جریانهای سطحی سالانه استان بوشهر بطور متوسط بترتیب به 6/3 میلیارد متر مکعب می باشد. رودخانه های استان را می توان به دو گروه دائمی و فصلی تقسیم نمود. ذیلاً به بررسی وضعیت مهمترین رودخانه های استان پرداخته می شود:

1-3-رودهای دائمی(21)

1-3-1-رودخانه مند:پرآبترین رود واقع در استان بوشهر رود مند می باشد که این رود از ارتفاعات شمال غربی شیراز سرچشمه گرفته پس از عبور از مجاورت دشتهای کوار، خفر، کازرین، شرف خلیل و لاغر، و همچنین تلاقی با رودخانه های شور جهرم و دارالمیزان وارد استان بوشهر می گردد. رودخانه های شور دهرم(ادامه رودخانه فیروزآباد) و رودخانه دشت پلنگ) و باغان نیز در داخل استان به این رودخانه پیوسته، پس از گذشتن از میان اراضی وسیع منطقه دشتی به خلیج فارس منتهی می گردد.

وسعت کل حوضه رودخانه مند در محل تخلیه به خلیج فارس حدود 58400 کیلومتر مربع است که بالغ بر 15 درصد آن مستمل بر زیر حوزه های دشت پلنگ، شنبه، باغان، سنا و رود شور، در استان بوشهر واقع شده است. آبدهی این رودخانه پس از تلاقی با رودخانه شور دهرم و قبل از اختلاط با جریان رودخانه باغان در محل ایستگاه اندازه گیری قنطره بر اساس آمار 17 ساله(61-1344) حدود 1.541 میلیون متر مکعب می‌باشد.

آب رودخانه مند در ابتداء دارای کیفیت مناسبی می باشد ولی پس از اختلاط با جریانهای شاخه های شور بتدریج از کیفیت آن کاسته می شود، بطوریکه در محل ورود به استان بوشهر کیفیت آن بحدی نازل است که جهت آبیاری نیز قابل استفاده نمی باشد. در حال حاضر طرحهای احداث سد مخزنی در دو محل بند بهمن و تنگ کارزین در بخشهای فوقانی این رودخانه که در استان فارس واقع است در دست مطالعه می باشد، ولی قدر مسلم آنکه احداث سدهای مخزنی مذکور نه تنها تأثیری در بهبود کیفیت رودخانه مند نخواهد داشت، بلکه باعث تنزل کیفیت آن در پایین دست محل سدها خواهد شد، زیرا شاخه های اصلی شور که مهمترین سهم را در تنزل کیفیت جریان رودخانه ند دارند. در پایین دست محل سدها به رودخانه می پیوندند و نتیجتاً احداث سدهای مذکور و ذخیره آب بالنسبه مناسب در بالا دست باعث تنزل بیشتر کیفیت رودخانه خواهد شد.

علیهذا با توجه به آبدهی بسیار زیاد و چشمگیر رودخانه مند و نیز وسعت بسیار زیاد اراضی حاشیه رودخانه که در استان بوشهر قرار دارند، پیشنهاد می شود مطالعات شناسایی کامل منابع شور کننده آب رودخانه مند و روشهای جلوگیری از شوری آن انجام پذیرد، تا چنانچه امکانات مناسبی جهت استفاده از این منبع عظیم وجود معلوم شود و بهره برداری مقتضی از ان آغاز گردد. لازم به یادآوریست که تاکنون مطالعات شناسایی در این زمینه صورت نگرفته است.