مسجد ملک

یکی از قدیمیترین – بزرگترین مساجد ایران و کرمان است که سابقه تاریخی آن به قرن 5 میرسد – این مسجد با شبستانهای متعدد و صحن وسیع جاذبه تاریخی خود را حفظ کرده است وجود برج آجری و سه محراب گچ بری شده حکایت از قدمت و دیرینگی مسجد دارد.

موقعیت جغراقیائی مسجد:

این مسجد در بافت قدیم شهر کرمان در محله ای وم به شاه عادل بنا شده و از طرف شمال به خیابان امام از طرف جنوب به محله شاه عادل – از طرف شرق به حمام شیخ الاسلام و خانه های مسکونی و از طرف غرب به بازار مسجد ملک ( که تخریب شده ) و خانه های مسکونی متصل است.

تاریخچه مسجد امام باستناد تاریخ :

این مسجد در زمان تورانشاه سلجوقی ساخته شده است چنانچه در سمطالعلی آمده است :

ملک قاوردین جعفر بیگ داودبن میکائیل در ملک بروجحر کرمان و شیراز و عمان و ماهیانی در شبانکاره نافذ امر ونهی شد و بعد از انطوا بساط دولت او پسرش سلطانشاه وارث اعمار و اعمال او گشت و پس از آنکه ده سال از ملک و سلطنت مقرون باین و استقامت تمتع یافت جهان را وداع کرد و برادرش ملک نیکوکار معدلت شعار عماد و الدنیا و الدین ملک تورانشاه تاج و تخت را بزیور فرطلعتش آرایش داد و درست تمام عیار سلطنتش سکه و الهام ولایت داشت و محیای زیبای مملکتش بگلغونه کرامت و تایید مورد بود و جامع ظاهر شهر کرمان و رباط تورانشاهی و غیر هامن بقاع الخیر و ابواب الخیر افراشته و بنا کرده معمار در عدل گستری و رعایت پروری گذرانید به بهشت عدن خرامید سلاله مطعون و نتیجه ملعونش ایرانشاه که پدر چون خاکستر از آتش آمده حاکم شد در تذکره اولیاء آمده :

محمدبن ابراهیم در حکایات عدل ملک تورانشاه بن قرا ارسلان آورده«حالی فرمود تا مهندس ولایت و استادان بنا را حاضر کردند و در ربض بیرون شهر بنای سرای خویش فرمود و در جنب سرای مسجد جامع و مدرسه – خانقاه و بیمارستان و گرمابه و اوقاف شگرف بر آنها نهاد و فرمود تا امراء دولت و صدور حضرت و معارف ولایت همه در ربض منازل ساختند و چون مکالمه دروگروملک روز سه شنبه و همان روز بنا عمارت شد آن محله به محله سه شنبهی معروف گردید.

بر اساس مدارک تاریخی که در کتاب نسب نامه خلفا و شهرباران آمده است مسجدی که در دوران سلجوقی بنا گردید مسجدی بود چهار ایوانی که بیشترین مصالح بکارگرفته شده در آن آجر،خشت خام ،ملات گل و ملات گچ بوده است . شبستانها در حد فاصل ایوانها جای دارد بزرگترین شبستان در ضلع غربی و شمالی بوده است و ضلع جنوبی صرفا به صورت یک کله کار یا دو کله کار ودر امتداد ایوان جنوبی و شرقی جای داشته است که نمای بنا با طرحهای مختلف مرسوم دوران سلجوقی پوشانده شده بود در خاکبرداریها مشخص شد که در بعضی از بخشهای تزئینی نگین های کاشی نیز به ابعاد 5/1*1/5 یا 2*2 بکار رفته رنگ کاشی مذکور فیروزه ای بوده است که با تلفیق با آجر بسیار زیبا بوده است در دوران قاجاریه خانی کوف که از جهانگردان مشهور بوده در مورد مسجد ملک افزوده است : « زمانی که وارد بنای مسجد شدم آنرا کاملا مخروبه یافتم تنها چند قطعه گچ بری در وسط مسجد افتاده بود بدین ترتیب مسجد دوران سلجوقی که اولین مسجد جامع شهر بوده تا قرن هشتم موجودیت خود را به عنوان مسجد جامع شهر حفظ کرده»و بعدا با تاسیس مسجد جامع مظفری جامعیت به آن مسجد منتقل شده است و از رونق مسجد مذکور کاسته و روبه ویرانی گذاشته است

کرمان؛ شهر عبادتگاه هاى تاریخى

فهرست مطالب

مقدمه 1

فصل اول:مسجد

1-مسجد 2

1-1-نکاتی در باب مساجد 3

2-1- مساجد و عوامل مشترک در آنها و تزئینات وابسته به معماری آن ها 6

فصل دوم: مسجد جامع اصفهان

2-مسجد جامع اصفهان 18

منابع 30

مقدمه

مسجد میعادگاه و محل تجمع و نقطه شروع حرکت های انقلابی و از همه مهم تر مکانی مقدس برای شکر گذاری و سجده گاه مومنین است.

هر جا که سخن از معماری اسلامی در میان بوده است،مسجد به عنوان سمبل و معرف این معماری مطرح شده است.با توجه به این ویژگی ،همچنین به سبب توجه و علاقه ای که عموم طبقات مردم به آن داشته و دارند،سلاطین و حکمرانان هم در دوران حکومت خویش ،با ساخت مساجدی با شیوه های جدید(از نظر فرم ظاهری و گاهی با اضافه کردن فضای بدیع و همراه با نوآوری)سعی در تثبیت موقعیت خویش می نمودند.

درهر صورت معماری اسلامی تحت تاثیر ویژگی های هر دوره تحول یافت.در نتیجه انواع بناهای یک ایوانی ، دو ایوانی ، چها ایوانی و گنبدی به وجود آمد.

در این تحقیق ویژگی های مسجد جامع اصفهان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

مسجد

مسجد بنایی است بر پا شده بر محوری نامرئی که طراحی اصلی مسجد بر مبنای آن است.این محور نامرئی کعبه است. کعبه به لحاظ معنوی در قلب اسلام قرار دارد. محراب همه مساجد در جهت آن است و مسلمانان رو به سوی آن نماز می‌گذارند. از این رو دنیای اسلام را می‌توان چرخ عظیمی فرض کرد که مکه کانون آن و پره‌های این چرخ، همه مساجد سرتاسر جهان هستند و شاید به خاطر اهمیت مساجد است که در قلمرو اسلام، همه هنرها در خدمت مسجد بوده‌اند.

برای شناختن جایگاه مسجد در شهرهای بنا شده در دوره اسلامی بد نیست که به عناصر اصلی یک شهر اسلامی اشاره کنیم: بازار، کاروانسرا،حمام و مسجد.

در شهرهای دوره اسلامی بازار به عنوان ستون فقرات شهر به حساب می‌آمد که معمولا در کنار و یا در داخل آن کاروانسرایی هم وجود داشت.

با گشت زدن در بازار هر یک از شهرهای بنا شده در دوره اسلامی به حمام بر می‌خوریم، جایی که برای طهارت و پاکیزگی مسلمانان ضروری بود. در داخل همین بازار و یا در نزدیکی آن مسجدی قرار دارد که سیل مسلمانان و نمازگزاران را از محیط پر قیل و قال بازار، به محل امن و آرام خود فرا می‌خواند.

با این توصیف، مسجد مرکز ثقل بنای شهرها در دوره اسلامی بود و معماری آن متناسب با شرایط اقلیمی، مصالح در دسترس و تحت تاثیر سنن و خصوصات محلی ساکنان هر منطقه شکل می‌گرفت.مسجد به عنوان نهاد مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارای وظایف گوناگونی بود و در واقع هنوز هم هست. مسجد جایی بود که در آن به روی همه و در همه وقت باز بود و یکسان به همه مسلمانان تعلق داشت. رهگذران بدون سرپناه و یا امیران با جاه و مقام و یا کاروانیان می‌توانستند به مسجد بروند و حتی در آن استراحت کنند.

1-1-نکاتی در باب مساجد

پاورپوینت بررسی مسجد جامع اصفهان در 33 اسلاید زیبا و قابل ویرایش با فرمت pptx

سیر تحول مسجد جامع اصفهان

oمرحله اول ( قرن دوم – سال 156 هجری قمری )

بنیاد مسجد جامع اصفهان در محل فعلی ( محله سبزه میدان )

oمرحله دوم ( قرن سوم – 226هجری قمری )

به دلیل وسعت شهر فضای مسجد پاسخگوی جمعیت نبود در نتیجه مسجد تخریب شده و مسجد جدید بر روی آن ساخته شد.

oمرحله سوم ( قرن چهارم – سال 324 هجری قمری )

انتخاب اصفهان به عنوان مرکز فرمانروایی آل بویه و در نتیجه ایجاد تحولات دیگری در این مسجد از قبیل :

مرمت کلی بنا

کم کردن فضای صحن و ایجاد یک دهانه با ستونهای آجری دارای نقوش هندسی

oمرحله چهارم ( قرن قرن پنجم و ششم – سالهای 443 تا 590 هجری قمری )

تغییر طرح مسجد شبستانی به مسجد چهار ایوانی که مخصوص ایران زمین است.

با ساختن گنبد خواجه نظام الملک در جنوب و گنبد تاج الملوک در شمال و ایجاد چهار ایوان  مسجد از حالت شبستانی ساده در می آید.

گنبد خواجه نظام الملک

گنبد جنوبی مسجد گنبدی در پشت ایوان جنوبی است .

در زمان ملک شاه سلجوقی به دستور نظام الملک ساخته شد و در زمانی که مسجد به شکل دوره عباسیان بود به آن اضافه شد.

در پیرامون این فضا دهلیزی وجود داشته که آن را از مابقی بنا جدا کرده و احتمالا گنبد را به صورت مقصوره با نمازخانه ای برای حکام و امیران تبدیل کرده است.

گنبد تاج الملک

گنبد شمالی گنبدی در پشت ایوان شمالی است.

این گنبد به دستور ترکان خاتون همسر ملک شاه ساخته شد.

همه اجزای فضای زیر گنبد خانه در سوق دادن چشم بیننده به سوی گنبد هماهنگ است.

تزیینات فضای زیر این گنبد آجر کاری و گچ کاری است.