*مقاله شعر فارسی دری در سه دهه پیشین افغانستان*

شعر فارسی دری از آغاز تا هنوز گرویده ء سه آخشیج درخشان ( قرآن ـ عشق ـ آزادی), بوده است و شاعران این پهنه با شگردها و شیوه های گونه گون در کاربرد آنها پرداخته اند .

از دوران حنظلهء بادغیسی تا سخنوران امروزی , همه گان به گونه یی گراینده و گرویدهء همین آخشیجان گوهرین بوده وبر روی همینها پنجرهء اندیشه را برگشوده و ترانه و قصیده و غزل تا نیمایی و سپید , بسیار و بیشمار سروده اند .

رویکرد چشمگیر شاعران و سخنوران سه دههء پسین افغانستان به :قرآن ـ عشق ـ آزادی , هرچند شالودهء شعرکهن فارسی را باخود دارد , مگر رخدادها و دیگرگونیهای سالهای پسین درکشور , انگیزه های بنیادین را برای این گرایش فراهم آورده است .

کودتای 7 ثور 1357 خورشیدی و به دنبال آن یورش ارتش سرخ به افغانستان , فروپاشی رژیم کمونیستی در 8 ثور 1371 و داغ شدن درگیریهای گروهی مجاهدین , یورش از جنوب و چیره گشتن طالبان بربیشترین بخشهای کشور, تافرودآمدن چتربازان امریکا و انگلیس و سربازان نیروی آرامش جهانی , همه و همه گان در گرایش سخنوران به قرآن و عشق و آزادی , انگیزه های بنیادین بوده اند .

شعر دوران جنگ افغانستان درچندین دیار دور از هم جان گرفت و به بالنده گی رسید که حوزه های آنرا میتوان به گونهء زیرین بخشبندی نمود .

1 ـ حوزهء درون کشور:

الف ـ در پهنهء فرمانروایی رژیم

ب ـ بیرون از پهنهء فرمانروایی رژیم ( سنگرها )

2 ـ حوزه های بیرون از کشور :

الف ـ حوزهء ایران

ب ـ حوزهء پاکستان

ج ـ حوزهء باخترزمین ( غرب )

برای شناختن و پی بردن به چند وچون این پندار , اینک رازمندیها و انگیزه های آنها را تک تک به بررسی میگیریم :

قرآن , پرورشگاه پندار و اندیشه

شعر فارسی دری همانگونه که در پار و پرار, نمودار داستانها و اسطوره های قرآنی بوده و بربنیاد گفته یی ( قرآن در زبان پهلوی ) سروده شده است ,در روزگار امروزین نیز این درونمایه را در خود سرشته دارد و فروغ سپهرینهء آن در سروده های سخنوران بیشمار , درخشش یافته است .

قرآنگرایی در سرود وسخن سه دههء پسین افغانستان , بیشترینه به دوگونهء زیرین بوده است:

ـ جهانبینی قرآنی :

برمسند اجلال کسانی که نشستند

پیمان تو و عهد خاوند شکستند

میثثاق به اهل ستم و کفر ببستند

با غیر ببستند و ز احباب گسستند

ازیار بریدند و ببستند به اغیار

ـ پیوستن به داستانها و اسطوره های قرآنی :

پایانهء راه دورم اینجاست

موسایم و کوه طورم اینجاست

عشقخدا یاخدایی عشق

عشقخدایی یکی از ویژه گیهای شعر سه دهء پسین افغانستان را میسازد . این یادگار همیشه ماندگار براین گنبد دوار , همچنان بردل و جان عاشقان امروزگار فرمانروایی داشته است و هرکشش و کوشش دیگر دربرابر آن فروکشته مانده و هرگرفتاریی دیگر درکنار آن رنگ باخته است.

پیدایش عشق در فرهنگ فارسی دری از همان نخست ها به دورشته پیوند داشته است :

1ـ عرفان و عشقخدایی

چون: ای عشق مقدس الهی ـ ای نور حضور ماه و ماهی

ای حکمروای ملک دلها ـ ای رونق تاج و تخت شاهی

درپیشگهء تو نیست ای عشق ـ جز داغ , چراغ عذرخواهی

ازعشق گریز نیست مارا ـ این است گناه بیگناهی

2 ـ بشرگرایی یا عشق زمینی

چون :

چون موج شط عشق چه بیتاب آمدی

با آیه های نور , سحرتاب آمدی

درچشمها شکوفهء ناز بهار عشق

دردستهات سورهء مهتاب آمدی

آزادی , حنجرهء کبود نه ! گفتنها

از آن پس که کششهای اهریمنی ستیزه خویا ن , و کشورکشایان و جهانسوزان اوج میگیرد مردمان ناتوان درسرزمینهایشان زیر هجوم جهانخواران می افتند , آزادی در پهنهء گستردهء گروهی رخ مینماید و کشورها برای رهایی از ستم جهانخواران , به نبرد میپردازند و آزادی درجای آرمان بزرگ میهنی درمی آید .

سخنوران آزادهء افغانستان ـ پس ازچیره گشتن لشکر سرخ برسرزمین شان ـ آزادی را خواستار میشوند و در راه به دست آوردن آن میرزمند و آنرا به نام آرمان بزرگ میهنی میستایند :

گردآوارهء خورشیدسوار , آزادی

تپش خون به رگ روح رهار , آزادی

بال پرواز غروری , سفر معراجی

برفراز فلقی آینه دار ,آزادی

سرانجام سخن اینکه ( قرآن و عشق وآزادی ) سه آخشیج گوهرین شعر سه دههء پسین افغانستان را میسازند , و دیوانهای سخنوران پارسی گوی این دوره انباشته از اینهاست .

1ـ جهانبینی قرآنی

سخنوران دارای جهانبینی قرآنی , نه تنها در سرودپردازی , که در همه زمینه های زنده گی قرآن را پشتوانهء اندیشه ء خود داشته اند و به فرمان ها و پرهیزها و رهنمودهای آن باور استوار داشته اند . این گروه از سخنوران بیشترینه در بیرون از قلمرو رژیم کمونیستی به سر میبردند , یا در سنگرهای جهاد ومقاومت جایگزین بودند , و یا هم با اندیشه های دولتمردان کمونیست و یاران یورشگر آنان ناسازگار بودند .

این گروه از شاعران که از سخنوران به نام رسیده و نوخاسته در حوزه های فرهنگی چند گانه پدید آمده اند , ویژه گیهای فرهنگ حوزه یی در سروده شایشان خیلی روشن نمودار است .

درپیشاپیش شاعران مقاومت سخنور فرزانه روانشاد خلیل الله خلیلی جای دارد که از آغاز جهاد با جنبش آزادیبخش مردم افغانستان همگام بوده است . گزینه های شعری ( ماتمسرا , درسایه های خیبر و اشکها وخونها ) او در بسا جایها با جهانبینی قرآنی آذین گردیده است :

برمسند اجلال کسانی که نشستند

پیمان تو و عهد خداوند شکستند

میثاق به اهل ستم و کر ببستند

باغیر ببستند و زاحباب گسستند

از یار بریدند و ببستند به اغیار

( 1 )

که اندیشهء این سرودهء خلیلی یادآور آیه (144) سوره (النسا ) وآیهء ( 28) سورهء ( آل عمران ) است .

به همینگونه هنگامی که خلیلی را داغ ودریغ سرزمینش درتهء ساتور ستمباره گان , به ستوه می آورد , سازمانهای جهانی را غوغاگران بیهودهء غارتگران میپندارد و گلایه های خود را اینگونه رنگ و بوی قرآنی میبخشد :

بردر آن نقش , به ارقام زر

خانهء تامین حقوق بشر

حامی پیمان شکنان گشت حیف

مدفن آمال جهان گشت حیف

اصل مساوات دروغی دگر

قصهءبی فرو فروغی دگر

اصل مساوات اگر هست راست

پس سخن شرقی و غربی چراست

نسبت انسان به جنوب وشمال

نیست نمایانگر نقص و کمال

داشتن رنگ سپید و سیاه

کار خدایست , نباشد گناه

یتیم شدن برای آدمی اتفاقی است که غالباً غیر قابل پیش بینی و پیشگیری می باشد و ممکن است هر لحظه و در هر کجا ، هر فردی با واقعه فوت و از دست دادن پدر و مادرش مواجه شود و این رخداد رویه و روال زندگی او را تغییر دهد.

اما خداوند متعال که بنابر مصلحت عالیه خویش ، بعضی از بندگانش را در چنین شرایطی قرار می دهد ، علاوه بر توجه و عنایت خاص خودش نسبت به آنها ، دستورات و سفارش هایی برای سایر مردم نسبت به رفتار خردمندانه با ایتام فرموده است. امید آنکه در این تحقیق ، گوشه ای از وظایف ما مسلمانان نسبت به یتیمان با استناد به آیات شریفه قرآن بررسی و بازگو شود.

فهرست مطالب

فصل اول

کلیات

1- تعریف و تبیین موضوع

2- چکیده

3- فواید تحقیق

4- پیشینه موضوع

5- روش گردآوری اطلاعات

6- اهداف تحقیق

7- واژگان کلیدی

فصل دوم

یتیم از دیدگاه اسلام

بخش 1: اسلام ، دین همه جانبه و کامل

بخش 2: توجه به یتیم قبل از اسلام.

بخش 3: اسلام و نقش خانواده در تربیت کودک.

بخش 4: نقش یتیمی در بالندگی و شکوفایی.

فصل سوم:

حمایت تربیتی و اجتماعی از یتیم در دین اسلام

بخش 1: وظایف فردی مسلمانان نسبت به یتیم

بخش 2: وظایف اجتماعی مسلمانان نسبت به یتیم

بخش 3: وظایف حکومت اسلامی در قبال ایتام

فصل چهارم :

حمایت مالی و حقوقی از یتیمان در قرآن

بخش 1- سرپرستی یتیمان

بخش 2- ارث از دیدگاه اسلام

بخش 3- ضرورت حفظ و مراقبت از اموال یتیمان

بخش 4- احکام فقهی «حجر» در قرآن

منابع