با توجه به رشد روز افزون جامعه بشری و محدودیت منابع تولید و تغییر درزندگی انسان نیازهای بشر نیز دست خوش تغییر قرار گرفته است،این تغییرات شیوه های سنتی تولید را هم تحت الشعاع خود قرار داده است تا بشر بتواند پاسخگوی انبوه نیازهای روز افزون خود باشد.با توصیه سازمان بهداشت جهانی ((WHO و سازمان بین المللی خوارو بار کشاورزی FAO)) ،در کشورهای در حال توسعه برای تامین نیازهای غذایی و بالا بردن سطح اشتغال،کشت محصولات کشاورزی به روش گلخانه ای مورد حمایت این سازمان قرار گرفته است در این میان پرورش قارچ خوراکی با توجه به انواع روش های کشت آن در شرایط متفاوت ، کوتاه بودن دوره پرورش آن و ارزش های غذایی این محصول و فرآورده های آن پرداختن به آن از

صرفه اقتصادی نیز برخوردار می باشد.

تقسیم بندی قارچ:

1.قارچ ها را بر اساس ارزش مصرفی آن ها به سه گروه تقسیم می کنند

1-قارچ خوراکی 2-قارچ سمی 3-قارچ دارویی

1-قارچ های خوراکی:

از دیر باز خوردن قارچ بین ملل مختلف مرسوم بوده است هر منطقه ای یک یا چند نوع قارچ خوراکی ر ا که به صورت خودرو تنها در ایام محدودی از سال در آن منطقه رشد می یافته شناختند و مورد استفاده قرار می دادند. اما با گذشت زمان انسان ها توانسته اند قارچ ها را پرورش دهند و از آن به عنوان یک ماده غذایی ارزشمند در طول سال استفاده کنند. امروزه گونه های مختلفی از قارچ های خوراکی توسط انسان شناخته شده و به پرورش آنها می پردازند.مانند:قارچ صدفی،دکمه ای،کوپرینوس،گوش چوب،شی تاکد و قارچ جنگل،...

امروزه انسان برای استفاده بیشتر از قارچ خوراکی با موفق شده است که گونه های مختلف آن را در محیط های مصنوعی (گلخانه ای)پرورش دهد.

2-قارچ های دارویی:

بعضی از انواع قارچها به واسطه خاصیت دارویی ای که دارند در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می گیرند.

رتین retine) ) یکی از ترکیبات ضدسرطانی است که در این ماده در گونه ای از قارچ وجود دارد و از آن برای ساخت داروهای ضر سرطانی استفاده می شود. برای تولید پنی سیلین که برای مبارزه با بیماریهای عفونی مورد استفاده قرار می گیرد از گونه های از قارچ ها که دارای مواد آنتی بیوتیک هستند استفاده می شود.

3-قارچ های سمی:گروهی از قارچ ها دارای سم همولیتیک می باشند که در صورت مصرف کردن آن ها مسمومیت های خطرناک را ایجاد می کند تاثیر این سموم د رانسان به سه صورت می باشد.

1-قارچ هایی که بر روی سیستم عصبی انسان اثر می گذارند:

قارچ آمانیتا موسکاریکا قرمز یا زرد از جمله قارچ های مخدر می باشند که برسیستم عصبی انسان اثر می گذارند و توهم زا می باشند. گونه ی دیگری از قارچ ها که در انسان حساسیت به الکل ایجاد می کنند که اگر همراه با الکل مصرف شوند کشنده می باشند مانند قارچ کوپرینوس ((coperinus و مورچلا (morchellu)

2-قارچ هایی که باعث از بین رفتن سلولها می شوند:

این قارچ به گلبولهای قرمز خون آسیب می رسانند مانندقارچ آمانیتا فالوئید.

3-قارچ هایی که بر روی دستگاه گوارش انسان اثر می گذارند.

قارچ صدفی«pelurotus ostreatus»

تاریخچه کشت قارچ صدفی در ایران و جهان:

قارچ صدفی پلوروتوس استراتوس برای اولین بار در سال 1900 میلادی در جهان توسط انسان مورد کشت وپرورش قرار گرفت. کشت و پرورش این قارچ د رایران برای اولین بار توسط دکتر مصطفوی یکی از کارشناسان دفع آفات و زراعت کشاورزی در سازمان تحقیقات کشاورزی در اوین کشت و پرورش داده شد.

قارچ خوراکی صدفی Oyster mushroom) )

× محل رشد در طبیعت : بر روی چوبهای پوسیده یا در حال پوسیدن و سطح درختان .

× دارای قدرت تجزیه بالاو براحتی مواد سلولزی راکلونیزه می سازد .

× دارای رنگهای مختلف کلاهک از قبیل سفید ، آبی ، خاکستری ، طلایی ، قهوه ای و …

× قارچ صدفی درختی Pleurotus osteratus در جنگهای درختان سخت چوب گسترش فراوانی دارد .

گونه های زراعی معروف : P,cittinopileatus/ p.Cystidiosus /P.Florida /P.eryngii p.osteratus

ارزش تغذیه ای : دارای اسیدهای آمینه آزاد ،ویتامینهای C (gr 144-30 در 100 گرم قارچ ) و B و نیاسین ، پتاسیم بالا .

Pleurotus osteratus : (گونه تیپ جنس Pleurotus )

خصوصیات عمومی : روی بستری از مواد سلولزی براحتی رشد می کند. کلاهک ابتدا محدب ولی سپس پهن و صاف می شود . قطر کلاهک از 5 تا 20 سانتی متر متغیر است . رنگ از سفید تا قهوه ای تغیر پیدا می کند. ساقه بصورت نامتقارن و غیرمرکزی به کلاهک متصل می شود.

بستر کشت : کاه گندم ، چاودار ، جو وحشی ، برنج ، ساقه ذرت ، نیشکر ، تفاله پنبه دانه ، خاک اره ، کاغذ زاید .

راندمان بیولوژیک : بسیار بالا و از 60 تا 130 درصد گزارش شده است .

برداشت : در هنگام جوانی باید کلاهک ها برداشت شوند، برداشت بصورت خوشه ای بهتر است . کارگران در هنگام برداشت باید از ماسک استفاده نمایند. قارچ ها پس از برداشت باید بلافاصله درحرارت یک یا دو درجه سرد شوند و سپس در ظرف مناسب بسته بندی شوند.

خواص دارویی : این گونه و دیگر گونه های صدفی تولید Lovastatin می کند که دارویی مؤثر جهت کنترل کلسترول خون است . این قارچ در درمان بیماریهای کبد و کلیه و بیماریهای روده ای نیز موثر است .

قارچ شاه صدفی:( Pleurotus eryngii )

شاه صدف ، بابافت محکم و سفت ،بزرگترین بازدهی را دارا است . این قارچ دارای ساقه بلند بطول 3 تا 10 سانتی متر وکلاهک 2 تا 10 سانتی متر می باشد . این قارچ خاکستری و بر روی ریشه های دفن شده درختان چوبی رشد می کند. انگل اختیاری (Eryngium campester )‌ می باشد .

بستر کشت : چوبهای درختان جنگلی ، کاه گندم ،کنجاله پنبه دانه ، از کاه گندم و 10 درصد کنجد پنبه دانه نیز استفاده می شود.

راندمان : از 5 کیلوگرم خاک اره ، یا خرده چوب حدود kg 1 قارچ برداشت می شود.

برداشت : زمان برداشت این قارچ قبل از انحنا پیدا کردن کلاهک ها می باشد و کل دوره پرورش حدود 45 روز طول می کشد .

قارچ شی‌تا‌که (قارچ جنگل ) Lentinula edodes

این قارچ بخصوص در کشورهای چین ،ژاپن و کره کشت می شود. در منابع قدیمی چین روشهای کشت و پرورش این قارچ بخوبی مورد بررسی قرار گرفته است . این قارچ هم بر روی کمپوست و هم بر روی قطعات چوبی درختان کشت می شود . کلاهک قارچ شی تا که پهن و بین 5 تا 25 سانتی متر می باشد . دارای سویه های مختلف به طول دوره بازدهی و زمان تشکیل اندام بازدهی مختلف می باشد.

بستر و روش کشت : این قارچ روی چوبهای خشک درختان مختلف بویژه بلوط ، توسکا، راش ، بید و اکثر درختان پهن برگ رشد می کند. نکته جالب اینست که چوب درختان جنگلی با یک بار تلقیح تا 6 سال محصول می دهند. دراین باره قطعات چوب تهیه شده به اندازه های مناسب بریده شده و سپس بر روی تنه آن سوراخهایی ایجاد می گردد. سپس بذر تهیه شده که به اندازه حبه های قند است در این سوراخها گذاشته می شود. سپس تنه های چوب در اتاقها یا سالن های کشت قرار داده می شوند. طول دوره پنجه دوانی بذر معمولا 30 تا 70 روز می باشد. توصیه می شود برای تشکیل گره های اولیه قطعات چوب در استخر آب که درجه حرارت آن حدود می باشد غوطه ور گردد. بعد از حدود 10 روز کلاهک ها بر روی قطعات چوب تشکیل می شود. برای تشکیل اندام بارده به نور نیاز دارد.

روش دیگر استفاده از خاک اره چوبهای سخت همراه با منابع ازت دار مثل سبوس برنج، گندم می باشد . مخلوط حاصل رطوبت داده شده و در کیسه‌ ریخته می شود. سپس بستر ضدعفونی شده بابذر قارچ تلقیح می شود.

معمولا حدود 70- 35 روز برای پنجه روانی میسلیوم لازم است ، معمولا در چین اول اجازه رشد بیش از 12-10 کلاهک دریک بلوک داده نمی شود. به این منظور می توان بلوک ها را از پلاستیک خارج و در معرض هوا قرار داد . در نتیجه این عمل مسیلیوم ها در معرض هوا خشک و کلاهک های بیشتری ایجاد نخواهد شد . بعد از این می توان رطوبت محیط را برای رشد کلاهک های باقی مانده بالا برد . در این مرحله معمولا از بلوک های 3 کیلویی حدود 500 گرم قارچ برداشت می شود. پس از چین اول رطوبت بسترها کاهش داده می شود و بعد از 10-7 روز بلوکها برای مدت 24 تا 48 ساعت در آب شناور می شوند . آبیاری روزانه تا قبل از برداشت ضروری است ، تکرار مراحل اولیه تولید تا چند بار صورت می پذیرد . معمولا از بلوکهای 7-6 کیلویی حدود 3 کیلوگرم محصول برداشت می شود.

راندمان : 5/1 – 1 کیلوگرم قارچ از حدود 4-3 کیلوگرم خارک اره و …

برداشت : 1 روزقبل از برداشت میزان رطوبت اتاق کشت کم می شود تا بافت کلاهک سفت شود ، کل دوره پرورش این قارچ تاهنگام برداشت محصول حدود 90 روز به طول می انجامد.

خواص دارویی : لنتینان (Lentinan ) از پلی ساکاریدهای محلول در آب است که از این قارچ استخراج شده و خاصیت ضد سرطانی دارد . این قارچ دارای ترکیبات پروتئینی ضد سرطانی نیز می باشد.

بر روی مطالعات بیماری ایدز نیز از عصاره این قارچ استفاده شده است . در کاهش فشار خون و پایین آوردن میزان کلسترول نیز تاثیر دارد .