مقاله بررسی سیاسی منطقه جنوب آسیا در 63 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه.....................................................................................................................

فصل اول: معرفی منطقه جنوب آسیا...................................................................

مسائل و منازعات منطقه‌های.................................................................................

فصل دوم: پاکستان..............................................................................................

1- ویژگیهای پاکستان...........................................................................................

الف: جغرافیای طبیعی و انسانی پاکستان..............................................................

ب: جغرافیای سیاسی پاکستان..............................................................................

ج: جغرافیای اقتصادی پاکستان.............................................................................

2- حکومت و سیاست در پاکستان.......................................................................

3- روابط پاکستان با جمهوری اسلامی ایران......................................................

4- منازعات هند و پاکستان..................................................................................

الف: علل منازعه دو کشور و جایگاه کشمیر در آن..............................................

ب: صف‌آرایی هند و پاکستان................................................................................

ج: علل اتمی شدن هند و پاکستان..........................................................................

فصل سوم: هند.....................................................................................................

1- ویژگیهای هند..................................................................................................

الف: جغرافیای طبیعی و انسانی.............................................................................

ب: جغرافیای سیاسی.............................................................................................

ج: جغرافیای اقتصادی...........................................................................................

2- حکومت و سیاست در هند...............................................................................

3- روند اتمی شدن هند........................................................................................

4- سیاست خارجی هند........................................................................................

5- روابط با جمهوری اسلامی ایران....................................................................

6- همکاری‌های نفت و گاز و پتروشیمی ایران و هند.........................................

فصل چهارم: همکاری‌های منطقه‌ای در جنوب آسیا............................................

1- اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا (سارک)........................................

2- جنوب آسیا و نظام بین‌الملل............................................................................

الف: چین................................................................................................................

ب: روسیه..............................................................................................................

ج: آمریکا................................................................................................................

نتیجه گیری............................................................................................................

فهرست منابع.........................................................................................................






مقدمه

از بعد دیرینه‌شناسی پیشینه منطقه‌گرایی به سالهای دهة 1960 و 1970 بر می‌گردد که توجه دانشمندان را به خود جلب کرد. اوج روی آوری به منطقه‌گرایی در دهه 1980 و به خصوص در زمینه اقتصادی می‌باشد که با فروپاشی شوروی این روند از سرعت بیشتری برخوردار گردیده و کشورها سعی در حل مشکلات و مسائل خود در چارچوب مناطق جغرافیایی می‌نمایند. از همین روی منطقه جنوب آسیا به عنوان یکی از مناطق مهمی که در چارچوب نظام بین‌الملل با توجه به ویژگیهای استراتژیکی و جمعیتی که دارد از اهمیت زیادی برخودار گردد.

در این پژوهش ما سعی در شناخت و بررسی ویژگیهای این منطقه خواهیم نمود و به لحاظ اهمیت دو کشور هند و پاکستان، این دو را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

تحقیق حاضر از چهارفصل تشکیل گردیده‌است که در فصل اول به معرفی منطقه جنوب آسیا پرداخته می‌شود. در فصل دوم به معرفی کشور پاکستان پرداخته و ویژگیهای آن از نظر جغرافیای طبیعی، انسانی، سیاسی، اقتصادی، مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس سیاست و حکومت در پاکستان و روابط خارجی آن با جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد و به منازعات هند و پاکستان در انتهای این فصل پرداخته خواهد شد. در فصل سوم به معرفی کشور هندوستان پرداخته می‌شود و جغرافیای طبیعی، انسانی، سیاسی و اقتصادی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس بحث سیاست و حکومت در هند، روند اتمی‌شدن هند و سیاست خارجی و روابط ایران و هند مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل چهارم به مسئله همکاری در منطقه جنوب آسیا پرداخته می‌شود و عوامل واگرایی و همگرایی در اتحادیه همکاری‌های جنوب آسیا (سارک) مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به بحث جنوب آسیا و نظام بین‌الملل پرداخته می‌شود و روابط این منطقه با چین، روسیه و آمریکا مورد بررسی قرار می‌گیرد.


فصل اول: معرفی منطقه جنوب آسیا

منطقه جنوب آسیا شامل کشورهای پاکستان، هند، بنگلادش، سریلانکا، نپال، بوتان و مالدیو است. خرده سیستم جنوب آسیا نزدیک به 3/3 درصد خشکی‌های جهان را به همراه دارد. در میان کشورهای جنوب آسیا بوتان و نپال محصور در خشکی و سریلانکا و مالدیو جزیره هستند. مهمترین منابع طبیعی منطقه رودخانه‌های پرآب آن می‌باشد که به کشاورزی منطقه کمک فراوانی می‌کند ولی عدم استفاده صحیح از آنها و سیلهای فراوان در طول سال موجب شده که این منبع طبیعی خسارتهایی را همراه داشته باشد.(1) از جمله منابع مهم درآمد ارزی منطقه منابع ماهیگیری و نیز محصولات کشاورزی بخصوص چای و برنج است. به دلیل جمعیت زیاد منطقه جنوب آسیا نیروی انسانی نیز یکی از منابع اصلی درآمد ارزی برای این کشورها است.

مساحت و جمعیت کشورهای منطقه عبارتند از: پاکستان 943/803 کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود 000/000/150 نفر هند، با 263/287/3 کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود 000/000/100/1 نفر، بنگلادش با 998/143 کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود 000/000/120 نفر، نپال 800/140 کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود 000/000/23، بوتان 620/46 کیلومتر و 000/000/2 نفر جمعیت، سریلانکا با 610/65 کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود 000/000/18 نفر و بالاخره مالدیو 298 کیلومربع و جمعیتی در حدود 000/330 نفر، که مساحت جنوب آسیا تقریباً 532/488/4 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 000/000/500/1 نفر است.

جنوب آسیا از حیث نژادی دو نژاد سفید پوست و سیاه پوست را در بر می‌گیرد. نژاد سفید پوست به دو دسته اسلاوها و آریایی‌ها تقسیم می شود. مردم جنوب آسیا از نژاد آریایی‌ها هستند. نژاد سیاه پوست که به آنها دراویدی می‌گویند به نسبت دو نژاد سفید پوست و زرد پوست کمتر هستند و تنها در جزیره سیلان و جنوب هند زندگی می‌کنند.(2)

از کشور‌های منطقه گاهی تحت عنوان بازیگران جهان سوم یاد می‌کنند و گاه از دو قدرت هسته‌ای هند و پاکستان به عنوان دو قدرت ژمونیک منطقه که دیگر بازیگران تحت‌الشعاع سیاستهای آنها می باشند نام برده می‌شود. فضای حاکم بر محیط منطقه بگونه‌ای است که کشورهای منطقه‌ از بی‌ثباتی و ناامنی حاصل از گسترش تروریسم و تسلیحات واهمه دارند چرا که هزینه‌های زیادی را به جهت فضای جنگ سرد صرف امور دفاعی کردند که خود این امر گسترش دهنده هرچه بیشتر فقر و نداری در جنوب آسیا است.

درگیر شدن هندو پاکستان در سه جنگ در سالهای 48-1947، 1965، 1971 و احتمال بروز جنگ در سالهای 1984، 1987، 1990، 1999 و 2001 مؤید بی‌ثباتی این منطقه و داشتن آثار منفی بر صلح و امنیت جهانی است. (3)

هندوستان در شکل‌دهی جنبش عدم تعهد و پاکستان در شکل‌‌دهی سازمان آر. سی‌. دی نقش داشتند.

در پایان قرن بیستم آزمایشات هسته‌ای هند و پاکستان کشورهای 8- G را وادار به اعمال تحریمهای اقتصادی علیه این دو کشور کرد اما تمام محاسبات استراتژیک و ارزیابی‌های متعارف سیاسی در مورد منطقه به هم ریخت و محیط امنیتی جدیدی بوجود آمد که این منطقه را به خطرناک ترین محل در جهان تبدیل ساخت.(4)

مسائل و منازعات منطقه‌ای

مهمترین مسئله در روابط دو قدرت کلیدی منطقه یعنی هند و پاکستان مسئله کشمیر است. این سرزمین که بین هند و پاکستان و چین و افغانستان قرار دارد پس از استقلال هند و جدایی پاکستان همواره مورد منازعه این دو کشور بوده‌است. کشمیر پس از فروپاشی شوروی مورد توجه آمریکا هم واقع شد‌ه‌است. زیرا هم از نظر اقتصادی و هم از نظر استراتژیک دارای اهمیت خاصی است چرا که هم با هند، پاکستان، چین و افغانستان هم مرز است و هم دروازه آسیای مرکزی و ماوراء آن محسوب می‌شود.(5) منطقه دیگری که بین هند و چین حایل است و از موقعیت استراتژیک بهره می‌برد منطقه تبت است. مشکلاتی که هند و پاکستان با آن درگیر هستند و در نتیجه فضای امنیتی نامساعدی را در منطقه ایجاد کرده‌است عمدتاً شامل فقدان توسعه انسانی، فقدان نهادینگی ملت‌سازی و عدم امنیت ملی به جهت تمایز دکترین‌های نظامی است.

دستیابی هند و پاکستان به تکنولوژی هسته‌ای و بویژه‌ سلاحهای اتمی باعث شده که حفظ صلح در این منطقه اهمیت حیاتی بیابد و اکنون دو کشور با تکیه بر بازدارندگی هسته‌ای که محور حفظ امنیت میان هند و پاکستان است به همزیستی هسته‌ای تن در داده‌اند. بیش از سه چهارم فقرای جهان در جنوب آسیا زندگی می‌کنند که قسمت اعظم آنها در هند و پاکستان سکونت دارند.

پی ‌نوشت‌های فصل اول

1- فریبا فرزین‌نیا، کتاب سبز پاکستا، (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1376) صص 4-3

2- سمیه قنبری، سارک و همگرایی در جنوب آسیا، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی، 1383) صص 21-20

3- فرزین‌نیا، پیشین، صص 179-177

4- همان، ص 178

5- حسین ابراهیم‌خانی، هند و پاکستان و کشمیر (پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم‌سیاسی، 1375) صص 33-32


فصل دوم: پاکستان

1- ویژگیهای پاکستان
الف: جغرافیای طبیعی و انسانی پاکستان

آب و هوای آن صحرایی، موسمی، نیمه صحرایی و کوهستانی است که بیشتر مناطق آن برای کشاورزی مناسب نیست. (1) 74 درصد مردم بیسواد هستند، 30 درصد جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند و 46 درصد جمعیت آن زیر 15 سال هستند. هر سال 60 هزار پاکستانی از این کشور مهاجرت می‌کنند. در این کشور 4 گروه عمدی نژادی وجود دارند: پنجابی، سندی، بلوچی و پشتو که به لحاظ دین مشترک اسلام گرد هم آمده‌اند. 95 درصد مردم این کشور مسلمان (تشیع و تسنن) هستند که بیشتر درگیریهای داخلی پاکستان پیرامون همین اختلافات مذهبی است. (2)

زبان رسمی کشور پاکستان اردو و انگلیسی است هرچند زبانهای پنجابی، بلوچی و پشتو نیز وجود دارد. (3)

منابع طبیعی کشور عبارتند از: برنج، گندم، شکر، پنبه، ذرت و منابع معدنی آن هم شامل ذغال سنگ، گاز طبیعی، نفت خام، سنگ مرمر، سنگ آهن، منگنز، خاک‌رس، چینی، کرومیت و سلفون می‌باشند. اکثر مردم کشاورز هستند و بیشترین محصول آن برنج است. (4)
ب: جغرافیای سیاسی پاکستان

این کشور راهی برای دستیابی کشورای تازه استقلال یافته به دریای آزاد است. از تنگه هرمز خیلی دور نبوده و پایگاههای هوایی و دریایی آن در سواحل دریای عرب و دریای عمان می‌تواند نقش مهمی در منطقه داشته باشد. به علت دارا بودن انبوه جمعیت مسلمان و وجود جریانهای افراطی مذهبی می‌تواند کانون بنیادگرایی اسلامی و اشاعه آن به دیگر نقاط اسلامی باشد و لذا توجه کشورهای مسلمان بسیاری را به خود جلب کرده‌است.(5)

بافت اجتماعی و ساختار سیاسی در پاکستان آن چنان بحران زده‌است که چیزی به جز بی‌ثباتی مزمن و مداوم را نشان نمی‌دهد. انتخابات پارلمان 342 نفری پاکستان نشان می‌دهد که هیچ حزبی قادر به تشکیل یک اکثریت ساده نمی‌باشد. برخلاف ناتوانی احزاب سنتی و عرفی، گروهها و احزاب دارای گرایش اسلامی توانسته‌اند موقعیت خود را محکم و استوار سازند. ناتوانی ساختاری و ارزشی احزابی که در طی سی سال گذشته در قلمرو سیاست پاکستان تعیین کننده بوده‌اند و افزایش قدرت احزاب و گروههایی که هویت ارزشی آنان وجه مشخصه فعالیتهایشان می‌باشد، در فضایی به وقوع پیوسته است که ارتش نقش وسیعتری را نسبت به گذشته دارا می‌باشد. (6)

فصل چهارم: همکاری‌های منطقه‌ای در جنوب آسیا

ا- اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا (سارک)

گامهای نخست تشکیل این اتحادیه از طرف ضیاء‌الرحمن رئیس‌جمهور بنگلادش در نوامبر 1980 برداشته شد. وی از رهبران کشورهای جنوب آسیا خواست برای همکاری در قابل یک سازمان با هم تلاش کنند. بعد از نشست‌هایی در این زمینه، در نهایت در نشست داکا در دسامبر 1984 سران کشورهای عضو سند تشکیل اتحادیه (سارک) را امضاء کردند و فعالیتهای رسمی سازمان آغاز گردید. (1)

عوامل موثر در شکل‌گیری سارک عمدتاً‌ اقتصادی و اجتماعی است، مسائلی نظیر فقر و بیکاری، بدهی گسترده خارجی، تراکم جمعیت، در‌آمد سرانه پایین، قاچاق و تروریسم از مهمترین موانع توسعه و رشد این منطقه است که کشورها برای مقابله با آنها نیازمند همکاری در سطح منطقه هستند. علاوه بر آن کشورهای ضعیف منطقه‌ برای مقابله با هژمونی قدرتهای برتر یعنی هند و پاکستان روبه منطقه‌گرایی آورند تا از طریق درگیر کردن آنها در اتحادیه از تسلط تمام عیار آنها بکاهند. (2)

تشکیلات سارک عبارت است از: 1- شورای وزیران؛ متشکل از وزرای خارجه کشورهای عضو که در هر سال یک بار همدیگر را ملاقات می‌کنند و وظیفه تنظیم سیاستها، ارزیابی برنامه‌ها و تصمیم‌گیری روی موضوعات را دارد. 2- کمیته ایستا؛ که متشکل از معاونین وزرای خارجه دولتهای عضو می‌باشد. هرسال دوبار تشکیل جلسه می دهد و گزارشات کار خود را تقدیم شورای وزیران می‌نماید. 3- کمیته تکنیکی 4- دبیرخانه؛ جهت هماهنگ کردن و نظارت برفعالیتهای سارک در 1987 تاسیس گردید. دبیرکل از سوی شورای وزیران پس از معرفی دولتهای عضو منسوب می‌گردد. دبیرکل برای دو تا سه سال منصوب می‌گردد. (3)

زمینه‌هایی همگرایی در سارک در واقع همان مشکلات و موانع رشدی بود که بر سر راه کشورهای منطقه‌ وجوددارد و برای رفع آنها، این کشورها نیاز به همکاری با هم دارند، اما موانعی نیز بر سر راه همکاری کشورهای عضو سارک وجود دارد که از آن جمله می‌توان به شرایط نابسامان اقتصادی، عدم برابری در توان اقتصادی، وابستگی‌های خارجی، عدم مکملیت اقتصادی، مسائل قومی و مذهبی، مسائل امنیتی اشاره کرد. (4)

کشورهای جنوب آسیا، در مراحل مختلفی از توسعه و رشد اقتصادی هستند، هند جزء 10 کشور صنعتی بزرگ جهان است و پاکستان در سطح متوسط و بقیه کشورها از توسعه نیافته ترین کشورهای جهان هستند. این منطقه یک پنجم جمعیت جهان را در خود جای داده‌است. توزیع منابع منطقه یکسان نیست، هند بیشترین منابع منطقه را دارد. 77 درصد جمعیت، 72 درصد کل مساحت، 84 درصد کل زمین‌های قابل کشت، 81 درصد زمینهای جنگلی و 78 درصد تولید ناخالص ملی منطقه در اختیار هند است. سه چهارم فقرای جهان در این منطقه زندگی می‌کنند. رشد جمعیت بالا است که فشار زیادی بر روی منابع و رشد اقتصادی کشورها می‌گذارد.

در حال حاضر کشورهای سریلانکا، هند، بنگلادش و پاکستان با اختلاف قومی – مذهبی جدی مواجه هستند که نشان‌دهنده عجز سیستم‌های سیاسی این کشورها برای ایجاد یک نظام نمایندگی سیاسی موثر برای کلیه طبقات اجتماعی است. کشورهای منطقه یکدیگر را متهم به حمایت از گروه‌های مخالف داخل کشور دیگر قلمداد می‌کنند و این موضوع یکی از موانع بر سر راه همگرایی منطقه‌ای می‌باشد. جنوب آسیا از لحاظ طبیعی با مرکزیت هند است یعنی تمام کشورها همسایه هند هستند، به همین دلیل هیچ طرحی در منطقه درباره همکاری متقابل نمی‌تواند بدون مرکزیت هند صورت پذیرد، که این خود مانعی برای مشارکت برابر ایجاد می‌کند.

اما مهمترین مشکل امنیتی در جنوب آسیا تداوم تضاد و کشمکش حل نشده میان هند و پاکستان است. همچنین تفاوت‌ در نظامهای سیاسی و نحوة نگرش رهبران سیاسی نیز مشکلی بر سر راه همگرایی منطقه می‌باشد. اما وجود مشکلات مشترک به ویژه در عرصه اقتصادی و اجتماعی می‌تواند کشورها منطقه را وادار به همکاری و تلاش در راه‌حل‌ معضلات نماید.