تجربه سالیان دراز مدیران اجرایی کشور حکایت از آن دارد که در اجرای عملیات عظیم پیمانکاری مهمترین عاملی که می تواند به انتقال و ارتقاء فن آوری ملی منجر شود ، حمایت از ایجاد و تقویت شرکتهای پیمانکار[1] یا پیمانکار عمومی در کشور است . شرکتهایی که بتوانند اجرای یک طرح بزرگ را به طور کامل برعهده گیرند و همچنین در صورت لزوم به اجزای قابل تفکیک تقسیم کرده و با انتخاب پیمانکاران فرعی(پیمانکاران جزء[2]) نسبت به خرید تجهیزات و نصب و راه اندازی آنها همت گمارند ، در ضمن بتوانند هماهنگی لازم را بین پیمانکاران فرعی ایجاد کنند وبا نظارت مهندسی و کنترل پروژه ، مسئولیت کیفیت کار و عملکرد مناسب طرح و زمانبندی و هزینه نهایی آن را نیز بپذیرند .

ایجاد تحول اساسی در ساختار استراتژیک مدیریت عالی تصمیم گیری کشور ، علاوه بر تاسیس شرکتهای پیمانکاری توانمند ، اثرات و مزایای دیگری نیز به همراه داشته که از آن جمله می توان به انتقال فنآوری مربوط به انجام پروژه ها اشاره کرد که این امر از جهات مختلف منشا کسب منافع ملی گردیده است . خوشبختانه طی چند سال اخیر تلاش مضاعفی در همین راستا و به منظور تقویت شرکتهای پیمانکار جامع درجهت ارتقاء فنآوری ملی صورت گرفته است .

با رشد روز افزون تکنولوژی همواره خطرات و ریسک های ناشی از کار نیز افزایش پیدا می کند . کنترل این خطرات نیازمند نوعی سیستم مدیریتی است که منجر به کاهش این خطرات و حصول اطمینان از افزایش ایمنی ، رفاه کارکنان و همچنین حفاظت از محیط زیست می گردد .

فهرست مطالب

مقدمه ۰
فصل اول ۳
۱-۱)سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست پیمانکاران ۳
۲-۱) چرا یک سازمان و پیمانکاران آن به استراتژى مدیریت HSE نیازمند هستند؟ ۴
۳-۱)دو معیار سنجش ساده براى ارزیابى عملکرد جارى سیستم وجود دارد: ۶
۱-۳-۱)تعداد حوادث یا رویدادهاى مرتبط با:HSE ۶
شکل(۱-۱)هزینه هاى مستقیم و غیر مستقیم ۷
شکل(۳-۱)هزینه در قبال تلاش ۸
۴-۱) عملکرد سازمان یا پیمانکار در مقایسه با دیگران چگونه است؟ ۹
۵-۱) سازمان یا پیمانکار کدام سطح مدیریتHSE را باید در حرفه خویش بکار گیرد؟ ۱۰
شکل(۴-۱)گروه هاى ذینفع در HSE: ۱۰
۶-۱) این شبکه بکمک دو پارامتر تعریف مى شود: ۱۱
۱-۶-۱) رویکرد سازمان و پیمانکار نسبت به مدیریت HSE چگونه است؟ ۱۲
۲-۶-۱) میزان اتکاى سازمان بر سیستم هاى رسمى چقدر است؟ ۱۲
جدول(۱-۱)روند تکامل و تحول مدیریت HSE ۱۲
شکل(۵-۱)رویکرد به مدیریت HSE ۱۳
فصل دوم ۱۵
شکل(۱-۲)سیستم مدیریت HSE: ۱۵
بخش۱-۲) ۱۶
خط مشی ۱۶
۱-۱-۲)ایجاد یک خط مشی: ۱۶
چرا سازمان یا پیمانکار به یک خط مشی HSE نیاز دارد ؟ ۱۷
ایزو ۱۴۰۰۱و۱۸۰۰۱ OHSAS الزامات خاصی را برای خط مشی ها ایجاب می کنند. ۱۷
شکل(۳-۲)مراحل ساخت خط مشی ۱۹
شکل(۴-۲)بهترین عملکرد ۲۰
شکل(۵-۲)پیش نویس خط مشی ۲۰
۳-۱-۲) ابلاغ و اجرای خط مشی ۲۰
شکل(۶-۲) سطوح خط مشی واجرایی ۲۱
شکل(۷-۲)شیوه اجرای سیستم مدیریت HSE ۲۲
جدول(۲-۱)ماتریس مسئولیت، روش مفیدی برای تعیین مسئولیت ها ست ۲۳
منابع شامل موارد زیر است: ۲۴
شکل(۸-۲) ارتباطات داخلی و خارجی ۲۵
ارتباطا ت موثر داخلی: ۲۶
ارتباطات موثر خارجی ۲۶
کنترل مستندا ت ۲۷
عناصر کنترل مستندات ۲۸
شکل (۹-۲)سیستم مدیریت HSE ۲۸
روش های اجرایی عملیات چه فرقی با دستورالعمل دارند ؟ ۲۹
۶-۲-۲)برنامه ریزی اضطراری ۳۰
تدوین یک برنامه اضطراری دارای مزایای متعددی است : ۳۰
هدف کلا ن برنامه اضطراری چیست؟ ۳۱
تدوین برنامه شامل درک موارد زیر است : ۳۱
عناصر یک برنامه واکنش اضطراری چیست ؟ ۳۱
بخش۳-۲) ۳۲
برنامه ریزی ۳۲
۱-۳-۲)ارزیابی ریسک ۳۲
شکل(۱۱-۲)اجزاء ارزیابی ریسک ۳۲
شناسایی و ارزیابی جنبه ها و اثرات بارز زیست محیطی ۳۲
شکل (۱۲-۲) فرآیند تعیین اهمیت براساس معیارهاو الزامات ۳۳
نحوه ارزیابی جنبه های زیست محیطی و اثر ات بارز آنها: ۳۴
ارزیابی ریسک های مربوط به ایمنی ۳۴
کنترل یا کاستن از هزینه های مربوط به بیمه ۳۴
بهبود اثر بخش تلاش ها مدیریتی HSE ۳۵
۲-۳-۲) الزامات قانونی ۳۵
۳-۳-۲) اهداف کلان،اهداف خرد و برنامه ریزی بهبود ۳۵
شکل(۱۴-۲) ایجاد اهداف کلان و اهداف خرد ۳۵
بخش(۴-۲) ۳۸
اندازه گیری عملکرد ۳۸
۱-۴-۲) شاخص های عملکرد: ۳۸
شکل(۱۵-۲)فرآیند انتخاب شاخص ۳۸
شکل(۱۶-۲)انواع مختلفی از شاخص ها ۳۹
۲-۴-۲)تعیین عدم انطباق ها ۳۹
بخش(۵-۲) ۴۱
پایش ۴۱
۱-۵-۲) ممیزی HSE چیست ۴۱
بخش(۶-۲) ۴۲
بازنگری مدیریت ۴۲
برای افزایش اثر بخشی بازنگری مدیریت سازمان باید موارد ذیل را در نظر بگیرد: ۴۳
فصل سوم ۴۴
۱-۳)چگونه باید تغییراتی را که تمایل به انجام دادن آنها در سازمان وجود دارد ، به مرحله اجرا در آورد؟ ۴۴
تهیه گزینه هاى اجرائى ۴۴
۲-۳)چگونه باید بهترین گزینه را انتخاب کرد؟ ۴۴
آنالیزهزینه در مقابل منافع ۴۵
۳-۳)چگونه می توان با موفقیت تغییرات را انجام داد؟ ۴۵
مرحلۀ ۱: تعریف تغییرات مورد نظر در حوزه عملکرد ۴۶
مرحلة ٢: تشکیل کمیته بازنگرى که بعنوان ارباب رجوع نقش بازى کند ۴۶
مرحلة ٣: تشکیل گروه ویژه عملیاتى ۴۶
مرحلة ۴: آموزش گروه ویژه عملیاتى و کمیته بازنگرى ۴۶
مرحلة ۵: اجراى برنامه کارى توسط گروه ویژه و بازنگرى کار آنها و هدایت آن توسط کمیته بازنگرى ۴۷
مرحلة ۶: تدوین برنامه تفصیلى آنچه بایستى انجام شود، زمان اجزا و شخص مسئول اجرا در درون گروه ویژه ۴۷
مرحلة ٨: اجراى برنامه کارى توسط گروه ویژه و بازنگرى کار آنها و هدایت آن توسط کمیته بازنگرى ۴۷
مرحلة ٩: تهیه توصیه هاى لازم، بازنگرى آنها، اعمال تغییرات لازم و نهایى کردن آنها ۴۸
مرحلة ١٠ : تدوین برنامه اجرایى به شکل یک پروژه شامل فهرست فعالیتها، برنامه زمان بندى، توزیع مسئولیتها، منابع موردنیاز و … ۴۸
مرحلة ١١ : گزینش و آموزش گروه هاى اجرایى ۴۸
مرحلة ١٢ : اجرا، کنترل، نظارت و بررسى دقیق تغییرات ۴۸
مرحلة ١٣ : گرامیداشت حصول موفقیت ۴۸
فصل چهارم ۴۹
چگونه مى توان فرهنگ مثبت HSE را درک نموده و آن را ترویج کرد؟ ۴۹
۱-۴) فرهنگHSE چیست؟ ۴۹
خلاصه گزارش حادثه هسته اى چرنوبیل ۴۹
۱-۱-۴)تعریف فرهنگ ایمنی ۴۹
-رفتار ها و نگرش های مشترک، باورهای ارزشی و اقدامات مربوط به اهمیت بهداشت و ایمنی و لزوم کنترل مؤثر ۴۹
۲-۴)چرا فرهنگHSE مهم است؟ ۵۰
شکل ۲-۴) مثلث کنترل خسارت هنریش ۵۱
شکل ۳-۴) دلایل توجه به فرهنگ HSEبه عنوان یک راهکار ۵۲
۳-۴) چگونه فرهنگ HSEرا باید ایجاد و حفظ نمود؟ ۵۲
چگونه رفتار، برداشت هاى مختلف از فرهنگ را تحکیم مى کند؟ ۵۳
شکل ۴-۴) نحوه تحکیم برداشتها از فرهنگ تحکیم ۵۳
عرف فرهنگى ۵۳
عرف فرهنگى ۵۳
۴-۴) فرهنگ مطلوب HSE از چه مؤلفه هایى تشکیل مى شود؟ ۵۴
شکل۵-۴) مدل فرهنگ جاافتادهHSE ۵۴
۵-۴) مدل جا افتاده فرهنگ HSE ۵۵
مرحله ١: شروع ۵۵
مرحله ٢: مدیریت ۵۵
مرحله ٣: مشارکت ۵۶
مرحله ۴ : همکارى ۵۶
مرحله ۵: بهبود مستمر ۵۷
۶-۴) مدل پوست پیاز ۵۷
۷-۴) بهترین شیوه عملى در سطح فردى ۵۸
بهترین شیوه عملى در سطوح محل کار، سازمان و خارج از آن ۵۹
لایه محل کار ۵۹
لایه سازمان ۶۰
لایه خارجى/جامعه ۶۰
۸-۴)چطور مى توان فرهنگ HSE سازمان را ارزیابى کرد؟ ۶۱
۹-۴) شناخت قوانین نانوشته در سطوح مدیریت ۶۲
اقدامات غیر عمد- اشتباهات انسانى ۶۳
سه نوع خطاى انسانى رایج و پذیرفته شده وجود دارد که عبارتند از لغزش، سهل انگارى و اشتباه. ۱۰-۴)محرک ها ۶۳
۱-۱۰-۴)روال عرفى (روتین) ۶۳
۲-۱۰-۴)موقعیتى ۶۴
۳-۱۰-۴) استثنائى ۶۵
۴-۱۰-۴) منفعت شخصى ۶۵
۵-۱۰-۴) خرابکارى ۶۶
۱۱-۴) چگونه مى توان ارتقاى فرهنگHSE را برنامه ریزى و اجرا نمود؟ ۶۸
شکل۹-۴)رویکرد چهارP ۶۹
۱۲-۴)رویکرد چهارP ۶۹
فلسفه ۶۹
خط مشى ۶۹
دستورالعمل ها ۷۰
روش های کاربردی ۷۰
موارد زیر براى اداره و کنترل مقاومت در مقابل تغییر پیشنهاد مى شود: ۷۰
فصل پنجم ۷۲
۱-۵) چگونه می توان مدیریت HSE را به صورت یک استراتژی سازماندهی کرد؟ ۷۲
۲-۵)چرا باید مسئولیت هاى خاص در درون HSE ایجاد کرد؟ ۷۲
۳-۵)چه کسى باید مسئول امور HSEباشد؟ ۷۳
۴-۵) چگونه باید مسئولیت HSEرا بین افراد مختلف سازمان توزیع کرد؟ ۷۴
١ – تعیین مسئولیت هاى مشخص ۷۴
٢- مدیران سازمان به هرمحدوده مسئولیتى نقش هاى خاصى تخصیص دهند. ۷۴
۵-۵) تعریف مسئولیت هاى مختلف در HSE: ۷۵
شرح مسئولیت HSE ۷۵
۶-۵) کدام ساختار سازمانى، مؤثرترین عملکرد HSE را ارائه خواهد کرد؟ ۷۷
هدف از ایجاد سازمان HSE چیست؟ ۷۷
کدام نوع سازمان HSE با ساختار سازمان هماهنگ خواهد بود؟ ۷۷
دستاوردهاى کوتاه و بلند مدت یک سازمان HSE چه خواهد بود؟ ۷۷
چند نفر باید مشارکت داشته باشند؟ ۷۸
سازمان کدام کار را انجام خواهد داد؟ ۷۸
از سوى دیگر، ایجاد کمیته داخلى HSE مى تواند سودمند باشد چرا که: ۷۹
۷-۵) چگونه مى توان کارکنان را هم به لزوم پیروى از اصول HSEمجاب نمود؟ ۷۹
آگاه ساختن دیگران از اهداف خود ۷۹
۲٫ ابلاغ مسئولیت ها و ترتیبات گزارش دهى ۸۰
۳٫ بیان خط مشى مشخصHSE ۸۱
۴٫ تعیین اهداف و مقاصد HSE ۸۱
شکل۱-۵) دلایل تهیه بیانیه اهداف HSE ۸۱
۵٫آشکار بودن نحوه رهبرى و میزان تعهدات مدیریت ارشد سازمان ۸۲
۶٫ اجرای مسئولیتها ۸۲
فعالیت هاى مبتنى بر آموزش و آگاهى بخشى باید جامع و متنوع باشد، براى مثال: ۸۳
۷٫ پاسخگو دانستن کارکنان ۸۳
اهداف باید داراى ویژگى هاى زیر باشند: ۸۴
فصل ششم ۸۵
۱-۶) چگونه میتوان نحوه اجراى استراتژىHSE را مانیتور کرد؟ ۸۵
چرا باید عملکرد HSE را مانیتور کرد؟ ۸۵
شکل۱-۶) بازخورد سیستم مدیریتى ۸۵
مشکلات بالقوه ناشى از مانیتورینگ غیر مؤثر و بى فایده(وجود نداشتن مانیتورینگ) ۸۶
۲-۶) چه مواردى را باید مانیتور کرد؟ ۸۶
۱-۲-۶) مانیتورینگ انفعالى ۸۶
۲-۲-۶) مانیتورینگ از پیش برنامه ریزى شده ۸۶
مثالهایى از مانیتورینگ از پیش برنامه ریزى شده:بررسى اینکه آیا مدیران واحدها قبل از اینکه اقدام به پیاده کردن برنامه بازرسى مخاطرات نمایند آشنایى عملى با نحوه بازرسى مخاطرات دارند یا خیر؟ ۸۷
۳-۲-۶) دلایل انتخاب مانیتورینگ انفعالى توسط اغلب مدیران ۸۸
۳-۶) چگونه باید معیارهاى عملکرد را تعیین و اولویت بندى کرد؟ ۸۸
۴-۶) چگونه مى توان مطمئن شد که مانیتورینگ صورت گرفته، نتایج گزارش شده و اقدامات عملى شده اند؟ ۹۰
شکل ۳-۶) کنترل فرآیند آمارى ۹۱
۶-۶) انواع سیستم کنترلی ۹۲
سیستم کنترل تعاملى ۹۳
سیستم مرزبندی شده ۹۳
سیستم هاى باور مدار ۹۴
سیستم کنترل بر مبناى تشخیص ۹۴
فصل هفتم ۹۵
۱-۷) چگونه مى توان راهى را که براى اداره HSE بصورت استراتژى برگزیده شده، بهبود بخشید؟ ۹۵
۱-۱-۷) چرا مدیران باید در رویکرد خود به مدیریت HSE نوآورى داشته باشند؟ ۹۵
۲-۷) چرا باید ممیزى کرد؟ ۹۵
شکل ۱-۷) نقش ممیزىHSE ۹۶
۳-۷) بهترین روش براى اجراى برنامه ممیزى چیست؟ ۹۶
۱-۳-۷) شش جزء یک برنامه مؤثر ممیزى ۹۶
۴-۷) چه تکنیکهایى براى تشویق و ترغیب به ارائه ایده هاى نو وجود دارد؟ ۹۷
بارش افکار( brainstorming) ۹۷
تفکر جانبى(lateral) ۹۷
۵-۷) ایده هاى نو و بدیع را چگونه مى توان ارزیابى کرد؟ ۹۸
آیا ایده با ساختار مالى سازمان همخوانى دارد؟ ۹۸
عوامل سازگارى ۹۸
چگونه ایده جدید مى تواند با سیستم جارى مدیریتى هماهنگى پیدا کند؟ ۹۸
پیامدهاى قانونى ۹۹
ایده جدید تا چه حد با الزامات قانونى هماهنگى دارد؟ ۹۹
پیامدهاى ایده براى استانداردها و آیین نامه هاى شرکت ۹۹
آیا ایده مورد نظر بر استانداردهاى گروهى تأثیرى خواهد داشت؟ ۹۹
فصل هشتم ۹۹
۱-۸) ارزیابی ریسک ۹۹
۲-۸)چگونه سیستم هاى مدیریتى ریسک را کاهش مى دهند؟ ۱۰۰
جدول(۲-۸)مثالى از سطوح ریسک قابل قبول )از صنعت راه آهن بریتانیا) ۱۰۱
شکل (۲-۸)آنالیز هزینه در مقابل منافع در محدودهALARP ۱۰۲
۳-۸) سنجش چیست؟ ۱۰۳
۴-۸) چه عواملى در فرآیند سنجش مؤثرند؟ ۱۰۳
۱٫ تعیین اهداف و معیارهاى سنجش ۱۰۳
٢- شناسایى سازمان هاى تراز اول جهانى ۱۰۴
٣- جمع آورى داده هاى مربوطه. ۱۰۴
۴ – مقایسه با عملکرد سازمان هاى تراز اول جهانى ۱۰۵
۵ – تعیین موارد نیازمند به بهبود یافتن ۱۰۵
۶ – تهیه و اجراى برنامه کارى ۱۰۵
تحلیل نیازهاى گروهها و افراد ذینفع ۱۰۶
۵-۸) گروهاى ذینفع چه کسانى هستند؟ ۱۰۶
مزایاى پیشى گرفتن از سطح انتظارات گروههاى ذینفع ۱۰۶
مزایاى قابل لمس: ۱۰۶
مزایاى غیر قابل لمس: ۱۰۶
فصل نهم ۱۰۷
۱-۹) نگاه کلی بر مراحل مختلف پروژه : ۱۰۷
۱-۱-۹) مرحله اول : از برگزاری مناقصات تا انعقاد قرارداد : ۱۰۷
۲-۱-۹) مرحله دوم پروژه از انعقاد قرارداد تا تحویل پروژه می باشد که در چارت ذیل آورده شده است. ۱۰۸
فصل دهم ۱۱۰
نتیجه گیری و پیشنهادات: ۱۱۰
ضمیمهA) ارزیابی ماتریکس ریسک ۱۲۵
ضمیمه B) تعریف عواقب شدت ریسک ۱۲۶
منابع و ماخذ: ۱۲۸
منابع فارسی: ۱۲۸
منابع لاتین: ۱۳۲