فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده............................................................................................................................. 1

فصل اول

مقدمه.............................................................................................................................. 3

بیان مساله......................................................................................................................... 7

اهمیت و ضرورت تحقیق.................................................................................................... 8

اهداف تحقیق................................................................................................................... 9

سئوالات تحقیق................................................................................................................. 9

فرضیه ها......................................................................................................................... 10

تعاریف عملیاتی متغیرها.................................................................................................... 11

فصل دوم

تاریخچه فشار روانی......................................................................................................... 13

تعاریف و نظریه های فشار روانی........................................................................................ 16

علل استرس..................................................................................................................... 23

عوامل موثر در تشدید فشار روانی........................................................................................ 26

عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی......................................................................................... 37

ارزشیابی و آزمونهای پیشرفت تحصیلی............................................................................... 51

تحقیقات انجام در داخل و خارج....................................................................................... 53

فصل سوم

مقدمه............................................................................................................................. 59

جامعه............................................................................................................................. 59

نمونه و نمونه گیری.......................................................................................................... 60

ابزار جمع آوری اطلاعات................................................................................................. 60

روائی و اعتبار مقایس سنجش احساس فشار روانی................................................................ 61

روش تحقیق.................................................................................................................... 62

یافته های پژوهش............................................................................................................ 63

فصل چهارم

جداول............................................................................................................................ 62

فصل پنجم

نتیجه گیری..................................................................................................................... 74

پیشنهادات....................................................................................................................... 78

محددیت ها..................................................................................................................... 81

منابع............................................................................................................................... 83

چکیده تحقیق:

در این تحقیق به بررسی رابطة بین فشار روانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهرستان ابهر پرداخته‌ایم. نمونة تحقیق 372 نفر ( 191 نفر دختر و 181 پسر ) از دانش‌آموزان مذکور را شامل می‌شود، که در سال تحصیلی 87-86 مشغول به تحصیل بوده‌اند. روش این تحقیق توصیفی و از نوع میدانی بوده و ابزار جمع‌آوری اطلاعات،‌برای متغیر فشار روانی، پرسشنامة اورسولا مارکهام است که احساس فشار روانی را می‌سنجد. برای گردآوری اطلاعات متغیر پیشرفت تحصیلی، ضمن مراجعه به کارنامه‌های تحصیلی دانش‌آموزان درسال تحصیلی87-86 ، معدل آنان ثبت شده است. داده‌های به دست آمده با استفاده از روشهای آماری تجزیه و تحلیل گردیده و فرضیه‌های تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها حکایت از آن می‌کند که میزان فشار روانی دختران بیشتر از میزان فشار روانی پسران است. همچنین میزان پیشرفت تحصیلی دختران بیشتر از میزان پیشرفت تحصیلی پسران است. ولی رابطه‌ای بین میزان فشار روانی و میزان پیشرفت تحصیلی دختران دیده نشده، همچنین بین میزان فشار روانی و میزان پیشرفت تحصیلی پسران رابطة معناداری مشاهده نشده است. اثر متقابل جنس و پایه ‌های تحصیلی بر روی فشار روانی دانش‌آموزان نیز معنی‌دار نیست.

فصل اول :

ـ مقدمه

ـ بیان مسئله

ـ اهمیت و ضرورت تحقیق

ـ اهداف تحقیق

ـ سوالات تحقیق

ـ فرضیه ها

ـ تعاریف عملیاتی متغیرها

مقدمه:

« رهایی کامل از تنیدگی مرگ است. »

« هانس سلیه»

تمدن و تقدس هر جامعه‌ای مدیون آموزش و پرورش آن جامعه است. بدون داشتن یک نظام آموزشی و تربیتی صحیح، انتظار هیچگونه پیشرفت و تمدنی را نمی‌توان از جامعه داشت. با بررسی و تحقیق در اوضاع و احوال ملتها و شناخت عوامل پیدایش حیات و مرگ تمدنها در می‌یابیم که آن قوم و ملتی در مبارزه با جهل و نادانی به پیروزی رسیده و در پی‌ریزی و پیشبرد تمدن بشری نقش موثری داشته است که بیشترین تلاش و کوشش را صرف بهبود نظام تعلیم و تربیت آحاد جامعه خویش کرده است. هر کشوری که قصد دارد به پیشرفت و تکامل و ترقی در زمینه‌های فرهنگی، صنعتی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و .... دست یابد، باید از یکسری اصول و قوانین علمی و عملی بهره جوید. در این راستا بدون بهره‌گیری شایسته معلمان عزیز از روشهای صحیح تدریس و آشنایی با اصول مشاورة کودک و نوجوان، پیشرفتی در تحصیل دانش آموزان و در نتیجه پیشرفت جامعه حاصل نخواهد شد، چرا که همانگونه که اطلاع داریم اگر همه دانش آموزان را نگوئیم ولی اکثر دانش‌آموزان در طول تحصیل، مشکلات بخصوصی را دارند که در نهایت استرس و فشارهای روانی را به دنبال دارد.

این روزها موضوع فشار روانی ناشی از کار و زندگی در میان عامة مردم، متخصصان آموزشی، مددکاران اجتماعی،‌متخصصان بهداشت و سایر کسانی که مسؤلیت بهزیستی مردم را به عهده دارند، بسیار رایج بوده و در رأس امور قرار دارد. افراد جامعه کنونی بیش از پیش نسبت به استرس و پیامدهای آن هوشیار شده‌اند. بزرگسالان و نوجوانان و حتی کودکان از آلودگی محیط زیست، امکان وقوع یک جنگ هسته‌ای، به پایان رسیدن منابع طبیعی و خطرآزمایشهای هسته‌ای، وجود افزودنیهای غذایی و مواد سرطان‌زا سخنی می‌گویند و تمامی این مسائل بخشی از زندگی روزمره را تشکیل می دهند. والدین و فرزندان می‌دانندکه هستة خانوادگی دگرگون شده زندگی عصر ما چنان است که در اغلب خانواده‌ها پدر و مادر هر دو باید کار کنند تا بتوانند هزینه‌های روزافزون را تامین نمایند. طلاق افزایش یافته، ازدواج مجدد هم امری ناممکن نیست. افزون بر این رسانه‌های گروهی افراد را به مشاهده صحنه‌های جنگ، خشونت، تخریب و شقاوت و بی‌رحمی، مرگ و کشتار عادت داده‌اند. هشیاری فزاینده نسبت به رویدادهای ضربه آمیز زندگی لزوم توجه را به واکنشهای افراد‌و‌شیوه‌ای‌که در رویارویی با عناصر‌تنیدگی‌را اتخاذ‌می‌کنند، ضروری‌کرده‌است.

استرس می‌تواند پیامدهایی داشته باشد. یکی از عوارض آنی و شایع استرس، اضطراب است. و عمومیت آن در سطح بین المللی به حدی است که این قرن را قرن اضطراب نامیده‌اند و می‌گویند این قرن، قرن دلهره و نگرانی است، انسانها در هر سطح و شرایطی که باشند، به نحوی اسیر دلهره و اضطرابند و این امر ریشه و منشا بسیاری از بیماریهای روانی می‌تواند باشد

با وجود تمام مسائل مربوط به استرس و نتایج خطرناک آن، می‌توان گفت که مهمتر از وجود عوامل استرس‌زا در زندگی، روشهای مقابله با آن عوامل است و تحقیقاتی که در ارتباط با نحوه جلوگیری و رفع استرس برروی آنچه که روانشناسان، رفتار سازگاری یا مقاوم بودن می‌نامند، انجام گرفته است، نشان می‌دهد که بعضی از گروههای جامعه، سالم زندگی می‌کنند و طول عمرشان زیاد است و به این نتیجه رسیدند که پیشرفت و موفقیت در زندگی از عوامل اساسی زندگی سالم و طولانی بوده است. (شاملو، سعید ، بهداشت روانی ، انتشارات رشد ، تهران ، 1378)

بی‌شک پیشرفت در تعلیم وتربیت هم می‌تواند در وضعیت زندگی جوامع گوناگون نتیجه مثبت داشته باشد. بنابراین توجه به پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و اینکه چه عواملی می تواند در این مهم دخالت داشته باشد، می‌تواند در حل برخی از مشکلات انسانها مفید واقع شود. وقتی وجود استرس، پیامدهای منفی دارد و پیشرفت و کسب موفقیت نتایج مثبتی به دنبال دارد، ناگهان چگونگی رابطه استرس و پیشرفت تحصیلی در ذهن تداعی می شود. و به همین علت تحقیق حاضر تلاشی در جهت بررسی رابطه فشار روانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر دوره متوسطه شهرستان ابهر است.

بیان مسأله:

همه معلمین در طول زندگی حرفه‌ای خود همواره با دانش آموزانی مواجه شده‌اند که علیرغم شروع خوب و مناسب فعالیتهای تحصیلی و کسب مدارج ممتاز و عالی در پایه‌های تحصیلی با افت عملکرد تحصیلی مواجه شده‌اند. و برای کمک به این دسته از دانش‌آموزان، دنبال علت و راهکار می‌گردند. والدین آنها نیز برای جلوگیری از افت هرچه بیشتر آنها طالب راهکارهای عملی هستند. حتی گاهی خود دانش‌آموزان نیز با مراجعه به مشاورین از وضعیت تحصیلی خود رضایت نداشته و ابراز ترس و نگرانی می‌کنند و افت تحصیلی و شکست تحصیلی، مسائل فردی و شخصی زیادی برای یادگیرنده ایجاد می‌کند، مسائلی از قبیل مشکلات عاطفی، روانی مانند استرس. در تحقیق موجود، محقق سعی دارد بداند که آیا رابطه‌ای بین فشار روانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهرستان ابهر وجود دارد؟ و اگر رابطه‌ای وجود دارد، این رابطه تا چه حد و چگونه است؟

اهمیت و ضرورت تحقیق:

به طور قطع سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌اموزان برای متوّلیان تعلیم و تربیت و سیاستگذاران سلامت و بهزیستی ، قابل توجه و اهمیت است. همچنین والدین نیز، سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی فرزندان خود را خواهان می‌باشند. سالانه هزینه‌های هنگفتی صرف آموزش و پرورش فرزندان این آب و خاک می‌گردد و اگر مسئولین در جهت رشد و توسعة تعلیم و تربیت سرمایه‌های این مملکت ناتوان باشند، آیندة کشوربه مخاطره خواهد افتاد. بنابراین ضرورت دارد که با توجه به عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، در محقق ساختن اهداف آموزش و پرورش کوشا باشیم. لذا توجه به زندگی پراسترس جامعه کنونی و اینکه آیا رابطه‌ای بین فشارهای روانی و پیشرفت تحصیلی وجود دارد یا نه، می‌تواند کمکی در رسیدن به این هدف باشد.

اهداف تحقیق:

هدف کلی: محقق سعی دارد در این تحقیق به بررسی رابطه بین فشار روانی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهرستان ابهر بپردازد.

هدف کاربردی: با تشخیص رابطه فشار روانی و پیشرفت تحصیلی، می‌توان با استفاده از شیوه‌های درست تحصیلی و تربیتی در خانواده ها و نیز در مدارس به هرچه بیشتر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان کمک نمود.

سؤالات تحقیق:

الف- سؤال اصلی تحقیق:

1. آیا بین فشار روانی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانهای شهرستان ابهر رابطه‌ای وجود دارد؟

ب- سؤالات فرعی تحقیق:

1. آیا پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر متفاوت است؟
2. آیا فشار روانی بین دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه در شهرستان ابهر متفاوت است؟
3. آیا بین فشار روانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پسر رابطه وجود دارد؟
4. آیا بین فشار روانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر رابطه وجود دارد؟
5. آیا فشار روانی دانش‌آموزان در پایه‌های مختلف تحصیلی متفاوت است؟

فرضیه‌ها:

1. بین میزان فشار روانی دانش‌آموزان متوسطه دختر و پسر شهرستان ابهر تفاوت وجود دارد.
2. بین میزان فشار روانی و میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر دورة متوسطه رابطه وجود دارد.
3. بین میزان فشار روانی و میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر دورة متوسطه رابطه وجود دارد.
4. میزان فشار روانی دانش‌آموزان دختر و پسر در سطوح سه گانه تحصیلی متفاوت است.
5. میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر دوره متوسطه متفاوت است.

تعاریف عملیاتی متغیرها:

فشار روانی: فشار روانی عبارت است از واکنشهای جسمی و روانی که افراد در مقابل وقایع «محیطی ایجادکننده‌فشارهای عصبی و روانی» یا استرسور ازخود بروز‌می‌دهد.[1] (الوانی ، سید مهدی ، فشارهای عصبی و سازمان و راههای مقابله با آن ، مجله مدیریت دولتی)

در این تحقیق منظور از فشارروانی، نمره‌ای است که فرد از مقیاس سنجش فشار روانی اورسولا مارکهام[2]بدست می‌آورد.

پیشرفت تحصیلی: پیشرفت تحصیلی عبارتست از یادگیری و تغییری که به طور عمیق در اثر آموزش در فرد ایجاد می شود و برای مدت طولانی اثر آن باقی می‌ماند. پس پیشرفت تحصیلی تنها به حفظ کردن مطالب درسی اطلاق نمی‌شود و نتیجه پیشرفت تحصیلی همان افزایش معلومات و مهارت دانش‌آموزان است.[3] (گروسی ، اعظم ، بررسی رابطه بین اضطراب و پیشرفت تحصیلی ، 1387)

منظور محقق از پیشرفت تحصیلی در این تحقیق، معدل کل هر پایه دانش آموزان در پایان سال تحصیلی 87-86 است.

فصل دوم :

ـ تاریخچه فشار روانی

ـ تعاریف و نظریه های فشار روانی

ـ علل استرس

ـ عوامل موثر در تشدید فشار روانی

ـ عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی

ـ ارزشیابی و آزمونهای پیشرفت تحصیلی

ـ تحقیقات انجام در داخل و خارج

تاریخچه فشار روانی

واژة فشار روانی را اولین بار هانس سلیه1، روانپزشک و روانشناس اتریشی در سال 1936 در دانش پزشکی به کار برد. بعد از سلیه دانشمندان دیگر از جمله « کانن»2، «بن فین»3 و«دلی»4 آثار فشار روانی در حیوانات را نیز ثابت کردند، در حالی که هنوز هم شعور در حیوانات مسجل نشده بود. قبل از « کانن» ، « بن فین» و «دلی» ، هرچند که «فروید»5 و « بلولر»6 در اهمیت روان درمانی تأکید داشتند ولی تا آن زمان سبب همه بیماریها را ضایعات فیزیکی و جسمی می‌شناختند.

تحقیقات و بررسیهای «سلیه» این اصل را علمی تر و به زبان و بیان دانش امروزی بیان داشت. او ثابت کرد که ناراحتی‌های روانی و هیجانی نیز موّلد ضایعات جسمی و عضوی هستند. در سالهای بعد از جنگ جهانی اول به خصوص جنگ جهانی دوم مطالعاتی در خصوص فشارهای عصبی و روانی نیز صورت گرفته است، که اکثر این مطالعات در ارتباط با جنگ جهانی و اثرات آن بر روی افراد، صورت گرفت. اما در سالهای بعد از 1960 گرایش بیشتری به مطالعات فشار عصبی در محیط کار و محیط‌های صنعتی یافته است. محققی به نام فیلگی1 در سال 1987 در بررسی دقیق که درباره سیر تغییرات در واژه‌گذاری آسیبهای عصبی و روانی ناشی از جنگ انجام داده است، چنین اظهار می‌دارد:« مجروحان جنگی را قبل از جنگ جهانی اول که غالباً دچار ضعف و یا نداشتن نظم و یا هردو بود به عنوان « آسیب دیدگان روانی» می‌نامیدند». به دنبال جنگ جهانی اول علائم همراه با فشارهای عصبی در مجروحان جنگی را « اختلالات عصبی روانی ناشی از جنگ » یا « اختلالات عصبی روانی ناشی از ضربه » نامیدند. در جنگ جهانی دوم و بعد از آن عوارضی که در مورد مجروحان روانی ناشی از جنگ وجود داشت تحت عنوان « افسردگی و فروماندگی» و سپس « فروماندگی جنگی » نامیده شد، که بعد از جنگ کره به خستگی ناشی از جنگ تبدیل گردید.

سلیه و همکارانش در سال 1952 میلادی یک نظریه تفضیلی برای نشان دادن چگونگی واکنش موجود زنده به استرس[4] ارائه دادند. سلیه در این نظریه تشریح کرد که چگونه تعادل حیاتی از هم می‌پاشد و واکنش استرس[5] تحت شرایط شدیدآشکار می‌گردد که به آن واکنش کلی سازگاری (G.A.S) می‌گویند. در اوایل دهه 1950 میلادی، روانپزشکی به نام توماس هلمز[6]در پژوهشهای خود به این نتیجه رسید که تنها عامل مشترک در ایجاد هرنوع استرس، لزوم، ضرورت و اجبار در ایجاد تغییر و تحول مهم، در روند زندگی فرد است. به منظور نشان دادن تأثیر استرس ناشی از « تغییرات عمده زندگی» که گفتیم عامل مشترک بین تمام انواع استرسها است ، هلمز و ریهی در سالهای 1940 و 1950 میلادی از پنج هزار نفر پرسشهایی مبنی بر اولویت دادن به اتفاقات و تغییرات مهم زندگی پرسیدند، که بر اساس آن، مقیاس معروف هلمزـ ریهی برای اندازه گیری درجه اهمیت وقایع زندگی ساخته شد. که مرگ همسر بالاترین استرس (100) و خرید خانه، کمترین استرس (30) را به خود اختصاص داده بود. همچنین لئونارد سایم1 نیز به سال 1978 در پژوهشی که به عمل آورد اهمیت « حمایتهای اجتماعی» را در سلامت جسم و روان تأکید کرد. در سالهای اخیر پژوهشگران عامل روانی دیگری را که سبب افزایش شدید آسیب‌پذیری در برابر حملات قلبی و سایر بیماریهای مربوط به استرس می‌شود، کشف کرده‌اند. این عامل روانی را رفتار نوع A² نامیده‌اند. این پدیده را دو متخصص قلب به نام « می‌یر فریدمن »3و « روی روزمن»4. اولین وجه مشخصه این گونه رفتار این است که شخص سعی‌ می‌کند، در زمان بسیار محدود فعالیت زیاده از حد انجام دهد. دوم اینکه احساس خشم سیالی در وجود چنین فردی در جریان است. (شاملو، 1381)

تعاریف و نظریه های فشار روانی:

علیرغم تحقیقات وسیعی که در زمینة استرس انجام شده است و برخلاف استفاده گسترده‌ای که در مکالمات روزمره از این مفهوم می‌شود، هنوز هم استرس دقیقاً تعریف نشده است. بعضی اشخاص وقتی در مورد استرس صحبت می کنند در واقع به یک محرک محیطی اشاره می‌کنند. بعضی آنرا به عنوان پاسخی به محرک محیطی می‌بینند. عده‌ای هم آنرا در تعامل بین محرک محیطی و پاسخ جستجو می‌کنند. نظریه‌پردازان و محققان مختلف نیز هرکدام استرس را از زاویة متفاوتی تحلیل کرده‌اند و در این میان دیدگاههای سلیه و لازاروس نقطه عطفی برای تمام نظریات پیش از خود محسوب می شود.[7]

نظریه هانس سلیه:

هانس سلیه روانپزشک اطریشی‌الاصل مقیم کانادا که پایه‌گذار پژوهش‌های علمی دربارة پدیدة استرس بوده، از اولین کسانی است که رابطة بین استرس و بیماریها را دقیقاً توجیه کرده است، او استرس را به « درجة سوز و ساز بدن»[8] بر اثر فشارهای زندگی تعریف می‌کند. البته کلمه استرس تنها به روند این پدیده در بدن انسان اطلاق نمی‌شود بلکه محرکهای فشارآور [9]نیز تحت همین نام خوانده می‌شود.[10]

سلیه تحقیقات خود را از دهة 1930 آغاز کرد و تا زمان مرگ خود در سال 1982 مفهوم استرس را در سطح همگانی مطرح ساخت. او به بررسی تأثیرات استرس بر پاسخ های فیزیولوژیکی پرداخت و سعی کرد این واکنشها را به بروز بیماریها ربط دهد.[11] (توکلی ، مهین ، شیوه های مقابله با استرس و ارتباط آن با سلامت روانی ، تهران ، نشر قو، 1380)

سلیه در سال 1956 میلادی روند ارتباط بین استرس و بیماریها را تشریح کرد. به نظر او هر محرک فشارزای بیرونی مانند زخم بدن، مسمومیت، خستگی عضلانی، سرما، گرما و عوامل روانی، اگر فشار کافی داشته باشد ممکن است منجر به ایجاد واکنش شود که او آن را « نشانگان کلی سازگاری » یا «G.A.S» نامیده است.