سنگ‌های تزئینی ایران، غنای ذخایر و فقر صادرات

پیشگفتار

می‌توان گفت تاریخ استفاده بشر از سنگ به ابتدای خلقت او می‌رسد. انسان اولیه بروی سنگ متولد شده، به وقت خطر در آن پناه جسته، یا از ابزار ساده از آن سرپناه ساخته، وسایل و ابزار زندگی خود مانند ابزار شکار، زراعت، دفاع و زینت‌آلات خود را از سنگ تراشیده و گاه حتی آن را مورد پرستش خود نیز قرار داده است. که آثار باستانی و بقایای تاریخی موجود گواه این ادعا است. سنگ به لحاظ خصوصیات طبیعی دارای ویژگی‌هایی است که بعد از گذر قرن‌ها با حفظ زیبایی و ایجاد حس آرامش در بشر هنوز هم جزء کالاهای ارزشمند محسوب می‌گردد.

مقدمه:

استخراج و فرآوری سنگ‌ تزئینی در سراسر جهان گسترش یافته است به طوری که رشد آن در مقایسه با سیستم کلی اقتصادی تقریبا به دو برابر رسیده است که البته روند رشد در مناطق و کشورهای مختلف متفاوت است و هنوز هم بخش عمده‌ای از تولید جهانی در اروپا انجام می‌شود. تجارت سنگ تزئینی بر حسب کمیت، از یک طرف بیان کننده‌ی رشد فعالیتهای فرآوری در کشورهای وارد کننده و از طرف دیگر تمایل به خرید از خارج، در کشورهای مصرف‌کننده را نشان می‌دهد. همچنین در مورد مصرف سنگ تزئینی در جهان می‌توان به این مطلب اشاره کرد که مصرف و کاربرد سنگ تزئینی، فرهنگ خاص خود را دارد به طوری که تقریبا دو سوم از مصرف کل سنگ در دنیا عمدتا در 12 کشور انجام می‌شود. این کشورها به ترتیب عبارتند از: چین، ایتالیا، آمریکا، اسپانیا، آلمان، ژاپن، هند، فرانسه، کره‌ی جنوبی، تایوان، یونان، عربستان صعودی. هم چنین لازم به ذکر است که کاربرد سنگ در کشورهای مختلف به پیشینه‌ی تاریخی، سلیقه، طرز تلقی و نگرش مردم بستگی دارد و به دلیل تفاوت‌های فرهنگی، مصرف سنگ از یک نقطه‌ی دنیا به نقطه‌ی دیگر فرق می‌کند و در کشورهایی مانند ایتالیا و اسپانیا که امروزه در جمع بیشترین مصرف‌کنندگان سنگ قرار دارند، کاربرد سنگ نوعی حساسیت اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد به خصوص در پروژه‌های بزرگ سنتی، استفاده و انتخاب سنگ یک اجبار محسوب می‌شود.

سنگ‌های ساختمانی:

سنگ یکی از مصالح ساختمانی بسیار کهن است. تاکنون سنگ‌ها را به دسته‌های گوناگونی تقسیم کرده‌اند. در کل سنگ‌های ساختمانی به آن دسته از سنگ‌ها اطلاق می‌شود که به هر شکل و اندازه با تغاییر شکل فیزیکی یا بدون تغییر در یکی از قسمت‌های ساختمانی مثل، پی‌ها، کف، دیواره‌ها، نما، سنگ‌فرش جاده‌ها و محوطه‌ها، دیواره پل‌ها، دیواره‌های آب برگردان رودخانه‌های کنار شهرها، ساختمان‌های زیرزمینی و ... به کار می‌روند. این سنگ‌ها به دو دسته زیربنایی و تزئینی و نما تقسیم می‌شوند. در این تحقیق سنگ‌های تزئینی و نما موردنظر ماست. با وجود تنوع زیاد سنگ‌ها در طبیعت، تنها تعداد محدودی از آنها برای استفاده در نمای ساختمان مناسب می‌باشند. علاوه بر قابلیت دسترسی و استخراج آسان، سنگی که در ساختمان استفاده می‌شود باید از نظر قابلیت کار کردن روی آن، ظاهر، دوام، بافت و تخلخل مناسب و ایده‌آل باشد. منظور از قابلیت کار کردن روی یک سنگ این است که کار برش دادن، شکل‌دهی و صیقل دادن سنگ به راحتی انجام‌پذیر باشد.

سنگ‌های تزئینی و نما:

خارجی‌ترین قسمت ساختمان را نماسازی می‌گویند. با توجه به اینکه نمای ساختمان در مقابل عوامل جوی شدید قرار دارد، در انتخاب مصالح نماسازی باید دقت شود تا در مقابل عوامل جوی مقاوم بوده و در ثانی زیبایی لازم را داشته باشد. معمولا منظور از نصب سنگ‌های تزئینی در نما بیشتر جنبه‌ی زیباسازی و در کف ساختمان‌ها و محوطه‌ها و محل‌های عبور و مرور علاوه بر زیبایی، دوام آن در مقابل سایش و غیره می‌باشد. با توجه به اینکه سنگ‌ها پس از نصب علاوه بر فشارهای فیزیکی مختلف (با توجه به محل نصب)، تحت تأثیر عوامل آب و هوایی و محیطی قرار می‌گیرند، بنابراین در مقابل این عوامل و نیروها ناچار به تسلیم هستند و در صورتی که سنگ مناسب با شرایط محیطی انتخاب شود، علاوه بر طولانی شدن عمر سنگ، ازتخریب زودرس آن جلوگیری می‌کند و زیبایی آن حفظ می‌شود.

رایج‌ترین سنگ‌های مورد استفاده در ساختمان‌ها به عنوان سنگ نما عبارتند از گرانیت و سنگ‌های آذرین وابسته، سنگ آهک و مرمر و سنگ آهک دگرگون شده و همچنین ماسه‌سنگ و اسلیت که نوعی شیل دگرگون شده می‌باشد و به آسانی می‌توان آن را به ورقه‌های نازک، بزرگ و تخت تبدیل کرد. این گروه از سنگ‌های ساختمانی را به نام‌های مختلف از جمله سنگ‌های تزئینی، نما، روکار، صیقل‌پذیر، بعددار و ... می‌شناسند. در کل سنگ‌های تزئینی به سنگ‌هایی گفته می‌شود که استحکام لازم را داشته و بتوانند به اشکال و اندازه‌های مختلف بریده و تراشیده و شکل داده شوند و پس از ساب و صیقل در قسمت‌هایی از ساختمان و بناها که در معرض دید است (مانند پوشش داخلی و بیرونی، کف اتاق‌ها، سالن‌ها، راهروها، محوطه‌ها، پله‌ها، نرده‌ها و دیوارهای تونل‌های مترو و ...) به کار گرفته شوند. سنگ‌های تزئینی را می‌توان به 4 گروه تقسیم‌بندی نمود: - گروه سنگ‌های سخت و مقاوم (گروه گرانیت)- گروه سنگ‌های نسبتا سخت (گروه ماسه‌سنگ‌ها و کنگلومراها)- گروه سنگ‌های نیمه سخت و نسبتا مقاوم (گروه سنگ‌های آهکی) – گروه سنگ‌های نسبتا نرم (گروه سرپانتین، توف‌ها و شیل‌ها).

گروه گرانیت:

تعریف علمی: سنگی با دانه‌های مشخص و بلورین با دانه‌های هم اندازه یا متفاوت، معمولا دارای ترکیبی اساسی از دو فلدسپات (فلدسپات قلیایی به علاوه پلاژیوکلاز سدیمی یا دو فلدسپات قلیایی) و کوارتز. بعضی از گرانیت‌ها فقط یک نوع فلدسپات دارند. ممکن است 10 تا 60 درصد سازاهای فلیسک (روشن رنگ) را کوارتز تشکیل دهد و فلدسپات‌های قلیایی ممکن است 35 تا 100 درصد مجموع فلدسپات‌ها را شامل شوند.

فلدسپات‌ها ممکن است به صورت دانه‌های مجزا حضور داشته باشند. علاوه بر کوارتز و فلدسپاتها، گرانیت نوعا حاوی کانی‌های مختلف و معمولا میکا یا هورنبلند یا هر دو و ندرتا پیروکسن است.

تعریف تجاری: سنگی آذرین با دانه‌های مشخص، معمولا با رنگی از صورتی گرفته تا خاکستری روشن یا تیره و عمدتا متشکل از کوارتز و فلدسپات، همراه با یک یا چند کانی تیره که بافت آن نوعا همگن است اما ممکن است گنایسی یا پرفیری باشد. هم‌چنین بعضی از سنگ‌های آذرین تیره با آنکه گرانیت به معنی خاص آن نیستند، در این تعریف جای دارند.