مقدمه‌ای برسفال :

سفال یکی از خلاقیتهای ماندگار انسان از دورة نوسنگی تا دورة معاصر است. با طلوع دین اسلام، هنرهای مختلف به ویژه هنر سفالگری از اهمیت خاصی برخوردار گردید، و سفالگران با ابتکارات جدید، پیروی از شیوه‌های هنری گذشته و سنتهای محلی و الهام از آئین نو، صنعت سفالسازی را در بسیاری از مناطق این سرزمین پهناور به حداعلای شکوفایی رسانیدند.

تکامل هنر سفالگری اسلامی سالهای متمادی به طول انجامید، دراین رهگذر مراکز سفالسازی متعدد هریک با برخورداری از ویژگیهای خاص در اکثر شهرهای ایران پدید آمد. سفالینه های اسلامی متعلق به سده‌های سوم تا هفتم ه . ق غالباً در مراکزی چون کاشان، ری، سلطانیه، جرجان و نیشابور ساخته شد.

خلق الانسان من صلصال کالفخّار

خداوند انسان را از گل کوزه گری آفرید

تاریخچه‌ای از هنر ایران پیش از سلجوقی

ذوق هنری و مایه های نخستین هنردوستی در سرزمین ایران از زمان هخامنشیان و پیش از آن وجود داشته است. حجاریهای غنی و با عظمت و پرشکوه که قبله گاه خاور باستان است و صنعتگران ماهر احساس زیبائی و نبوغ خود را در بسیاری از هنرها، خاصه ظروف فلزی و گلی نشان داده‌اند.

حجاریهای عظیم که در سینة کوهها، لحظه‌های طلائی در هنر معماری، پارچه‌های ظریف با نقوش رنگ آمیز، ظروف فلزی برای مجالس، از ویژگیهای هنر ساسانی است.

ظهور اسلام، ارزشهای تازه و حدودی نو بوجود آورد و نبوغ تزئینی ایرانی راه تازه‌ای برای ابراز یافت. گچ بریها و تذهیبهای رنگارنگ پدیدار گشتند، هر خطاطی باعث بوجود آمدن احترام آمیزترین کتابها شد. خط بدوی عرب به ظرافت گرائید و توسعه یافت و اولین پیشرفتهای هنر خط در شهر کوفه انجام گرفت و خط کوفی نامیده شد. در فلزکاری و نقش روی فلز که سابقة ایران به فلزکاری لرستان می‌رسد، در هر زمانی سبکی نو و حیرت انگیز به وجود آوردند و هنر سفالگری را به کمک نبوغ خود و تجاربی که از آزمون سبکهای دیگران کسب کردند رونق بخشیدند.

(نظری به هنر ایران. پوپ) ص 26 تا 29)

A.A. POP

تاریخچه‌ای از سلجوقیان

ایران در قرن 5 هجری درخشنده‌ترین عهد تاریخ خود را با سلجوقیان بست. اینان قبایل ترک چادرنشینی بودند که از جلگه‌های قرقیزستان آمده و با سرعت بسیار جذب فرهنگ و هنر ایران گردیده و بسیاری از عناصر آن را فرا گرفتند. (نظری به هنر ایران پوپ).

آنها نخست در خراسان حکومتی تشکیل دادند (430 هـ . ق) و اندکی بعد با گسترش قلمرو خود، نواحی مرکزی ایران را نیز به تصرف در آورد، اصفهان را به پایتختی برگزیدند و از آن زمان، در مقابل خلاقت فاطمیان مصر که نفوذشان تا بغداد ادامه داشت، به خلق اندیشه و تشکیلات منظمی در عالم اسلام پرداختند. (سفال ایرانی، لیلی رفیعی)

سه پادشاه این دوره، یعنی طغرل بیگ، آلپ ارسلان و ملکشاه سلجوقی دهقانی از طوس، خواجه نظام‌الملک طوسی، طراح بزرگ دولت سلجوقی یاری جستند و نه تنها در تاریخ ایران بلکه در تاریخ جهان اسلام و در سطح وسیعتری در تاریخ آسیا تأثیر بس گسترده‌ای نهادند.

این سلسله بر ایران، عراق، سوریه و آسیای صغیر با دولتهای وابسته به مدت 2 قرن حکمرانی نمودند. (نظری به هنر ایران، پوپ)

در قلمرو ایران زبان پارسی به عنوان زبان ملی و مظهر تمدن درخشان ایرانی، توسط سامانیان احیاء شده بود، به حیات و نفوذ خود ادامه داد. (سنال ایرانی، لیلی رفیعی)

دورة سلجوقی را می‌توان از درخشان ترین دوره‌های هنر اسلامی دانست. چهخ دراین عصر هنرهای مختلف مانند بافندگی فلزکاری، سالفسازی، گچبری و بالاتر از همه معماری به حد اعلای شکوفایی خود رسید.

سلجوقیان به تدریج علاقه مند به هنرهای مختلف گردیده، حمایت آنان، هنرمندان را قادر ساخت که به توسعه هنر سفالسازی و فلزکاری با شیوه و سبک جدید بپردازند.

تاریخچه‌ای از سلجوقیان

عناصر عمده طرحهای تزئینی گچبرهای دوران سلجوقی، خطوط بی‌انتها و گردش اسلیمی و حروف کوفی، در زمینه ترکیبات نباتی است. این نوع زینتها گذشته از گچبری‌ها در مقبرة سلطان سنجر (سدة ششم هجری) در مرو با آجر نیز انجام شده است. در خردگرد خراسان یکی از زیباترین کتیبه‌های کوفی دوره سلجوقی که نام نظام‌الملک، وزیر اعظم سلطان آلپ ارسلان را دارد و به سالهای 455 تا 485 هجری قمری تعلق دارد در بقایای مدرسه‌ای پیدا شده است.

استعمال دو یا سه سطح مختلف تزئینی، از مختصات برجسته کاری دورة سلجوقی است.

طغرل پادشاه سلجوقی خط نویسی را نزدیکی از مسنوبین راوندی تحصیل کرد و سپس به نوشتن قرآن درسی جزو پرداخت که صد دینار مغری صرف هر جزو آن شد. چون طغرل خود دراین راه می‌کوشید، مردم را نیز تشویق به خط نویسی می‌کرد. بیشتر خط نویسان این عهد به نوشتن قرآن یا تزئین طاق‌ها و رواق‌های مکانهای مذهبی پرداخته یا بر روی سفال و کاشی عمل می‌کرده‌اند. (سیف الله کامبخش فرد، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر).

تاریخچة سلجوقی :

سلجوقیان ساختمانهای خود را با طرحهای برجسته و گچبری‌ها تزئین می‌کردند و دیوارهای اتاقها را با کاشیهای رنگین درخشان می‌پوشاندند.

در ایران رنگ آمیزی از ضروریات است. زیرا که بیشتر آن سرزمین، بیابان است و گلها و گیاهان در بهار دوران کوتاهی دارند و با فرارسیدن فصل گرما تنها زمین تشنه لب برجای می‌ماند. پس دیوارهای رنگین کاخها و محرابهای مسجدها می توانند جبران بیرنگی‌ها، طبیعت را بکنند و در هر فصلی یادگاری از بهار باشند.[1]

تاریخچه‌ای از سلجوقیان

مهمترین تحول در صنعت سفالسازی در عصر سلجوقی ابداع نوعی خمیر سفید شیشه برای ساخت ظروف سفالین است که تقریباً شبیه خاک چینی دورة سونگ (Sung) چین بوده که شهرت فراوانی در سفالسازی کشورهای خاور نزدیک داشته است.

ظروف ساخته شده از این ماده خمیر شیشه بسیار نازک بوده با پوشش لعاب قلیائی، رنگ شفافی به خود گرفته است.

ساخت ظروف یاد شده در شهرهای معروف چوی ری، کاشان جرجان و نیشابور متداول بوده است. (سفال ایرانی، محمد یوسف کیانی).

سفالسازات عهد سلجوقی و جانشین آنها خوارزمشاهیان ظروفی می‌ساختند که در زمرة بهترین و زیباترین کارهای این صنعت بشمار می‌آیند. بسیاری از طرحها و شیوه‌های دوره‌های قبل را هنرمندان این دوره تکمیل کردند. طرق جدید تزئین از قبیل طرح مشبک، لعاب جلادار، حکاکی و برش و قالبگیری در مراکز مختلف ساخت سفال به کار می‌رفت. ری یکی از مراکز مهم این صنعت است.

پاره سفالهایی از نیشابور به دست آمده است که بدنة سفید، نازک و سخت، بوم آماده و مناسبی را برای نوشته‌های کوفی و نسخ به طریق مشبک شده است. گاه این ظروف رنگ آبی تند یافته و برجسته کاریهایی در آنها شده است.

تصاویر مرغ و نوشته‌های ساده کوفی در صدراسلام نیز متداول بوده است. نقوش مسلط بر روی ظروف سفالین این دوره، تصاویر ما هم از مینیاتور بوده است. این نقوش، عموماً صحنه‌های مجلس پادشاهان را تصویر کرده است، گاهی هم مضنونهای مشخصی از وقایع مهم تاریخی، بزمها، زندگی عادی مردم و بویژه داستانهای شاهنامه فردوسی منعکس شده است. علاوه براین سفالگران مجالس شکار و سوارکاری را به نشانة دلیری نقش می‌کردند. سفالسازی دراین دوره به نهایت پیشرفت از نظر ساخت و طرح رسید که با حملة مغول اوایل قرن هفتم ه . ق نمونه‌هایی از آن از بین رفت.

مراکز سفالسازی سلجوقی

باید دانست که امروزه مورخین برای تقسیم بندی سفالهای ایران از روشهای فنی گوناگون استفاده نموده‌اند. یعنی آن را برحسب دوره تقسیم کرده‌اند.

دستة دیگر آن را برحسب مراکز فنی که احتمال می‌دهند در آنجا ساخته شده‌اند تقسیم نموده‌اند و دسته‌ای دیگر آن را برحسب نوع ساخت طبقه بندی کرده‌اند.

دراین مجال به قصد بررسی نقوش، که هریک گویای روش خاصی بنابه منطقه ساخت و یا پیدایش خود هستند و این مناطق به شیوة نقش اندازی سبب تقسیمات ما شده‌اند که شامل مناطقی چون :

- آذربایجان

- کردستان

- مازندران

- ری

- کاشان

- ساوه می باشند.

A Survey of Pershian Art 1

A.A PoP

نقوش و ظروف سفالهای آذربایجان

سفالهای آذربایجان از نظر منطقه پیدایش و شیوة طراحی به دو گروه مستقل تقسیم شده‌اند :

گروه اول :

به عقیدة آرتور آپهام پوپ، محل ساخت این نوع ظروف کاملاً مشخص نیست، عده‌ای می‌گویند که در زنجان ساخته شده است. به علت آنکه اولین نمونه از این نوع در آنجا به فروش رسیده و عده‌ای دیگر براین عقیده‌اند که اشیاء یا نشانهایی که در کوزه به عنوان گنج پنهان بوده، در آق کند ساخته شده که دهی است در آذربایجان، ما بین زنجان و میانه، که این نوع ظروف را بدانجا نسبت داده‌اند.

ظروف آق کند، به شیوة لکآبی مرسوم است، که طراحی‌ها با شجاعت خاص ابداع گردیده است و با اقتباس از شیوة ساسانیان به شیوه‌ای نوین با سبکی استادانه انجامیده است.

دراین شیوه هماهنگی والرها و تازگی و لطافت آنها به کلی طرح حالتی شاعرانه با کیفیتی مهیج می‌دهد که گاه بر اثر فزونی عقاید دچار ضعفهائی شده‌اند.

نقوش این شیوه فقط شامل پرنده و حیوانات در زمینه‌ای از نقوش اسلیمی، روش خاص خود است و ویژگی‌ آن در ابداع ترکیب دونقش زمینه و موضوع اصلی آن با درجة اهمیت مساوی هستند و هر با حرکتهای آزاد قلم، به طریقة بزرگنمایی کار شده است و از حیواناتی مثل خروس، خرگوش، مرغ، مرغابی و گوزن و گاهی روبروی هم و گاه به صورت بالا و پائین و گاه به صورت مجرد مطرح شده، که دراین حالت با نقش زمینه خود ترکیب گردیده است، که گاه به صورت تکیه گاهی برای ایستایی

سفال‌های آذربایجان

خرگوش و یا درختی برای بلبلی یا بر بال خروسی با پیچش زیبا نشسته است. نقوش حاشیه این ظروف کاملاً ساده به صورت هندسی ترسیم گشته است. رنگ مسلط براین شیوه دورنگ سبز حنایی و قرمز آجری است و گاهی از ترکیبات رنگ فیروزه‌ای، از آبی تا سبز فیروزه‌ای با نقوش سیاه طراحی شده است.

گروه دوم :

محل ساخت گروه دوم از سفالهای آذربایجان را به شیخ تپه اورمیه نسبت داده‌اند که عموماً دارای ظروفی به شکل کاسه است که قسمت خارج آن ساده و بدون نقش و قسمت داخل دارای نقش است.

دراین ظروف اغلب از رنگ زرد روشن در زمینه قهوه‌ای برای رنگ آمیزی استفاده شده است.

تصاویر این شیوه نشانگر سبکی خاص است که شامل نقوشی عموماً انسانی و گاه حیوان است که نسبتاً از طراحی ناپخته‌ای برخوردار هستند.

در تصاویری که شامل نقوش انسانی است احتمالاً از داستانهای فردوسی اقتباس شده که به عنوان مثال ظرفی است با طرح انسانی نشسته، در حالی که دو حیوان با دو مار و بدن پرونده در دو طرف شانه وی قراردارند که گویا منظور سفالگرنشان دادن ضحاک باشد و در طرح دیگری سه انسان نشسته در سه قسمت ظرف که به ترتیب هریک جامی و خنجر و پرنده‌ای در دست دارند.

به اقتباس از نقوش فلزکاری ساسانیان دو انسان ایستاده در شاخ و برگی با حاشیه‌ای که از تکرار یک حرف در کنار هم تزئین یافته است. و از ظروفی که با نقش حیوانات تزئین شده، ظرفی است که حملة شیری را به بزکوهی نشان می‌دهد و یا دوحیوان به حال جنگ روبروی هم در زمینه‌ای کاملاً ساده نمایانده شده‌اند.

نقوش و ظروف سفالهای کردستان

منبع ظروف سفالین کردستان در گروس کردستان است که از پانزده ده در شمال شرقی بیجار تشکیل شده است و از مهمترین اینها، یازتکند است که در روی تپه‌ای قرار دارد. مبدأ اصلی این نوع ظروف در ری و کاشان بوده است ولی بعد در کردستان و آذربایجان با الهام گرفتن از این نقشها، با دیدی کاملاً نو و روحیه‌ای مستقل ایجاد نقشهائی قوی به عنوان یک شیوة نوین در سفالگری آغاز گردیده است.

طراحی این ظروف با نقش آفرینی به مثابه یک رقابت جدی در بوجود آوردن سبکی خاص با نقوشی رمزآمیز انجامید که بس حیرت انگیز و خلاصه ایرانی است.

در یازتکند، بهترین کوزه ها، که پر از سکه در باغها یافته شده اند و بدون تاریخ هستند و اغلب خیلی بزرگ و به شکل کوزه و کاسه با جنسی خشن که نشان دهندة خشک شدن در آفتاب هستند. این نوع ظروف را «گپری» نام نهاده‌اند که گفته می‌شود از قدیمی‌ترین شیوه‌ها در اولین دوره از این هنر در ایران بوده است.

درایران، مهرپرستان را گبر می‌نامیدند و انتساب به این نام به علت ویژگی نقوش این سفالهاست، که خاص زرتشتیان بوده، که بالطبع برای جاوید نگهداشتن آئین خود از این نام استفاده کرده‌اند. این نوع ظروف برای عامة مردن ساخته شده و با سفالهایی که برای دربار و امرا ساخته می‌شده اختلاف دارد.

اغلب ظروف این شیوه از دو رنگ سبز زیتونی یا کرم با ماده‌ای زجاجی شفاف ترکیب شده و به شکل خط و نقطه‌هائی که ترکیبی رنگ آمیزی گردیده است.

از نظر موضوع به دو دسته تقسیم می‌شود، که نقشی از شاخ و برگ اسلیمی به صورت نقش ثابت در زمینه و یا به صورت ترکیب در هر دو موضوع استفاده شده است.

دستة اول :

از شیوة گبری را می‌توان استفاده از خط کوفی ترکیب شده با شیوة اسلیمی خود که شاید بتوان به عنوان نقاشی خط مطرح نمود که به بستگی مشخص در ظروف گبری مطرح گردیده که گاه یکطرف با ترکیبی از این شاخ و برگ نقش اصلی ظرفی گشته است.

گزارش کاراموزی بررسی سفال و سفال گری در 28 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان

صفحه

مقدمه ای بر سفال و سفالگری


1

فصل اول (معرفی سفالگری به روش قالبگیری)




کارگاه سفالگری و وسایل آن


6

طرز تهیه دوغاب


7

قالبگیری


9

خط گیری و پولیش کاری


10

پخت در کوره های سنتی و الکتریکی


10

نقاشی و لعاب کاری


15

فصل دوم (گزارش کار عملی در کارگاه سفالگری مارلیک)




مشخصات کارگاه سفالگری مارلیک


19

بیوگرافی استاد سعید فخر موسوی


20

شرح تهیه سفالینه در کارگاه سفالگری مارلیک


23

نتیجه گیری و تقدیر


25

فهرست منابع و مآخذ


27



مقدمه :
مقدمه ای بر سفال و سفالگری

خاک دستمایة خداوند برای آفرینش انسان است . همه از خاک به وجود آمده ایم و به خاک برمی گردیم. آنچه خداوند ما را از آن آفریده پاکترین عناصر طبیعت می باشد. آب و خاک یکی از برترین هنرهای انسانی که از مظاهر خداوند بر روی زمین است هنر شکل دادن به گل یا همان سفال است. انسان از همان ابتدای خلقت به این هنر روی آورد. انسان غارنشین برای تهیه و نگهداری غذا از گل شکل گرفته استفاده می کرد، آنها برای این کار گل را به شکل ظروف مورد نیاز خود در آورده و آن را در مقابل نور و حرارت خورشید قرار می دادند تا خشک شود. این بار 27000 سال پیش در منطقه Dolni Vestonice یا همان چک و اسلواکی امروزی مردم از آتش برای سخت کردن ظروف گلی استفاده کردند. برای پخت سفال بدون شکستگی آنها گل را در هوا کاملاً خشک می کردند و سپس آن را به راحتی در یک آتش باز قرار می دادند و با دمایی حدود c650 تا c 750 می پختند. در این منطقه بقایای تعداد زیادی از سفالینه های ساخت دست بشر که مجسمه هایی از انسانها و حیوانات است یافت شده.

اولین بار چرخ سفال در هزاره چهارم قبل از میلاد (00 35سال قبل از میلاد مسیح) ساخته شد. این چرخ شامل یک صفحه صاف بود که به طور افقی به دور محور خود می چرخید. این چرخ که چرخ دستی نامیده می شد توسط دستیار سفالگر به حرکت درمی آمد. و سفالگر با دستهای خود به راحتی گل را شکل می داد. در قرن شانزدهم در اروپا با کمک چرخ دنده های سنگین کارایی چرخهای دستی افزایش یافت. در قرن نوزدهم چرخهایی به بازار آمد که با نیروی پای سفالگر به چرخش در می آمد. در قرن بیستم چرخهایی با قدرت موتور الکتریکی به وجود آمد.

اولین بار در قرن ششم قبل از میلاد کوره سفالگری ساخته شد. این کوره با سوخت چوب گرم می شد. بعدها کوره هایی با سوختهای زغال سنگ، نفت و گاز به وجود آمد و پس از آن نیز کوره های الکتریکی کم حجم و کوچک به بازار آمد که توانایی پخت سفالینه های سخت و چینی را نیز دارد.

باز هم برای اولین بار لعاب توسط رومی ها با چینی ها و سفالگران اروپایی در قرون وسطی به سفال اضافه شد. این لعاب عملاً سفالینه را نسبت به آب نفوذناپذیر می کرد. لعاب نازک شفاف و سفید اولین بار توسط سفالگران مسلمان و بعد در اسپانیا و ایتالیا استفاده شد. چینی ها و ژاپنی ها بعدها لعاب مشابهی برای بازارهای اروپایی ساختند. اولین بار در قرن هجدهم چاپ دستی ، لیتو گرافی و عکس روی سفال انجام شد. امروزه سفالینه هایی با طرحها و رنگهای مختلف با لعاب و نقش و نگار زیبا در بازارها یافت می شود که اغلب به روشهای جدیدتر مثل روش قالب گیری تهیه می شوند. در بازار امروزی دیگر کار با چرخ سفال کارآیی چندانی ندارد.

آنچه شما در فروشگاهها می بینید ، اغلب به روش قالبگیری تهیه می شود که این روش نیز خود نکات ارزشمند و
ریزه کاری هایی دارد. بر آنیم تا در این مجال کوتاه به معرفی بخش کوچکی از طرز تهیه سفالینه های قالبی و لعاب کاری آنها بپردازیم و معرفی کوتاهی از هنر غنی و زیبای سفالگری به شکل امروزی بپردازیم.

کارآگاه سفالگری و وسایل آن :

1 - کارگاه سفالگری دارای 2 سالن می باشد که سالن اولیه کارگاه قالب و قالبگیری و همچنین دارای دوغاب و کوره می باشد.

سالن دوم،‌سالنی است که در آن کار نقاشی و کار لعاب و ما در قالب در آن وجود دارد.



قالب ها :

ابتدا شکل سفالینه ای که در نظر داریم طراحی می کنیم، سپس مدل گلی آنرا تهیه می کنیم و بعد از خشک شدن مدل از آن قالب می گیریم. این قالب تماماً از گچ می باشد به علت اینکه گچ یک سطح آبکشی دارد که آب دوغاب را جذب خود کرده و یک پوسته از دوغاب به قالب می نشیند.





تهیة دوغاب :

دوغاب در اصل مخلوطی از خاک و آب است ، که این خاک از چند نوع می باشد:

1 - خاک رس

2 - خاک کائولن

3 - خاک فلرسپات

4 - خاک بال کلی .

1 - خاک رس : قدیمی ترین خاکی که در سفالگری به کار رفته می شد، خاک رس است. این خاک در همه جای زمین وجود دارد، کافی است که حدود 2 متر از زمین را کنده و به خاک رس طبیعی دست پیدا کنیم. ولی یک نوع خاک رس دیگر وجود دارد، که این خاک مصنوعی می باشد که از انواع فضولات حیوانی که بر روی هم انباشته شده به دست می آید.

2 - خاک کائولن : این خاک دارای رنگ سفید می باشد و از مناطق مختلفی در ایران تهیه می شود، از جمله کویر سمنان و زنوز

3 - خاک فلدسپات : این خاک دارای رنگ خاکستری می باشد و از سر کویر سمنان تهیه می شود.

4 - خاک بال کلی : این خاک از قوشة دامغان تهیه می شود.

ترکیبی از این خاکها همراه آب مخلوط شده و در دستگاهی به نام بارمیل ریخته می شود. حجم این دستگاه 120 کیلوگرم می باشد که 24 کیلو آب و 40 کیلو خاک ترکیبی در آن ریخته و به مدت 6 الی 7 ساعت هم می خورد. پس از آن دوغاب تهیه شده را صاف می کنیم.

لازم به ذکر است جهت رنگ بخشیدن به سفالینه به رنگ نارنجی از اکسید آهن استفاده می شود که آن نیز به ترکیب خاک اضافه می شود. نکته دیگر آنکه خاک سرامیک از چند نوع خاک تهیه می شود، اما برای کار با چرخ سفال فقط از خاک رس استفاده
می شود چرا که خاک رس دارای استیائی بیشتری می باشد ولی خاک سرامیک دارای استیائی نمی باشد و بر روی چرخ قرار
نمی گیرد.



قالبگیری :

پس از تهیه غالب و دوغاب نوبت به قالبگیری می رسد. قالبها را ابتدا تمیز می کنیم چون اگر خاکی در قالب وجود داشته باشد باعث شکستگی سفالینه می شود. بعد از تمیز کردن قالبها را توسط کش به هم متصل می کنند، بعد از این کار نوبت به دوغاب می رسد که دوغاب آماده شده را در قالبهای گچی ریخته بعد از مدت 15 دقیقه الی 1 ساعت دوغاب اضافة داخل قالب را خالی می کنیم در این حالت پوسته ای از گل به قالب گچی می چسبد و سپس بعد از گذشت 1 ساعت دیگر قالب را باز کرده و سفالینه ای که در داخل به خود شکل گرفته از آن خارج می کنیم و برای مدت 2 الی 3 روز می گذاریم تا ظرف سفالینه خشک شود.

خط گیری و پولیش کاری :

خط گیری :

پس از خشک شدن ظروف مرحلة خط گیری است که این مرحله را می توانیم توسط چاقو، خطی که دور ظروف است گرفته و بعد از این کار نوبت به پویش کاری می رسد. در این مرحله توسط یک ابر مرطوب به آب گرم به اطراف ظرف می کشیم تا تمام زوائه و اضافات آن صاف و صیقلی شود.

(گزارش کار عملی در کارگاه سفالگری مارلیک)

مشخصات کارگاه سفالگری مارلیک

کارگاه سفالگری مارلیک در محمدشهر کرج واقع شده این کارگاه به شکل مستطیل و دارای 2 سالن می باشد که بین این سالنها حیاطی کوچک قرار دارد. در مجموع فضای این سالنها و حیاط 240 متر می باشد. جنس کف این سالنها از موزاییک می باشد. دیواره ها در سالن اول از کاه و گل می باشد و سالن دوم از گچ و سیمان است، جایی ؟ جایی دیوارها در سالن اول طاقچه هایی تعبیه شده که
سفالینه های ساخت دست استاد فخر موسوی در آن قرار دارد. در سالن اول چرخ سفال، قالبهای گچی ، انواع گیوه ها، دستگاه بارمیل ، بشکه های دوغاب ، کورة سنتی ، لعاب اولیه و بخاری بزرگ که برای خشک شدن قالبهای گچی استفاده می شود وجود دارد بر دیوارها تابلوهایی از کارهای اولیة استاد فخر موسوی از جمله آبرنگ ، عکس و رنگ روغن به چشم می خورد و ارتفاع سقف از کف سالن حدود 4 متر می باشد .

در سالن دوم میز نقاشی ، رنگها ، ابزار نقاشی ، کورة الکتریکی، ابزار سفال و قفسه هایی برای نگهداری نمونه های سفال وجود دارد. بر دیوارها تابلوهای عکس ، نمونه کارهای استاد فخر موسوی و فرزندانشان و همسرایشان و پوسترهایی از جشنواره های مختلف به چشم می خورد. ابعاد هر یک از سالنها حدود 110 متر می باشد، حیاط که به منزلة راهرویی بین سالنها وجود دارد مساحتی حدود 20 متر دارد.


بیوگرافی استاد سعید فخر موسوی

استاد سعید فخر موسوی در سال 1318 در شهرستان مراغه متولد شده اند در سن 5 سالگی به تبریز رفته و بعد در سن 14 سالگی به تهران آمده درسن 14 سالگی به کارهای چاپ و دیگر کارها

پرداخته.

بیشتر به سینما علاقه داشتند و در سینما فیلمهای هنری و فلسفی را نگاه کرده . بعد از 14 سالگی به بعد تکنیک هایی از قبیل آبرنگ و رنگ روغن را آموخته و از همین تکنیکها در سفالگری خود استفاده زیادی کرده.

در سال 1362 به گرمسار رفته و در نزد آقای خان بیگی به تکنیک آبرنگ پرداخته . تکنیک آبرنگ وی بیشتر در قطعه های 70×50 کار شده و موضوع آبرنگ وی بیشتر طبیعت بوده و بیشتر کارها را در 20 الی 15 دقیقه به پایان می رساند. بعد از تکنیک آبرنگ به تکنیک رنگ روغن پرداخت.

آقای سعید فخر موسوی در سال 1357 ازدواج کرده و از ثمرة این ازدواح ، 1 پسر و 1 دختر به نامهای یاشار و جیران بوده .

در سال 1363 به تهران برگشته و در منطقة محمد شهر کرج کارگاه سفالگری مارلیک را ساخت. و زندگی خود را در همین مکان ،

البته خانة وی جدا از کارگاه سفالگری است ،‌ به همراه فرزندان خود ادامه داده.

پروژه کارآفرینی کارگاه تولید سفال در 52 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان شماره صفحه

خلاصه طرح :............................................................................................................................................................. 5

فصل اول..................................................................................................................................................................... 6

کلیات.......................................................................................................................................................................... 6

مقدمه :........................................................................................................................................................................ 7

نام کامل طرح و محل اجرای آن :.............................................................................................................................. 7

محل اجرا :.................................................................................................................................................................. 8

مشخصات متقاضیان :................................................................................................................................................. 8

دلایل انتخاب طرح :................................................................................................................................................... 8

وضعیت و میزان اشتغالزایی :..................................................................................................................................... 8

تاریخچه و سابقه مختصر طرح :................................................................................................................................. 9

نام و کد محصولات.................................................................................................................................................... 9

ضرورت و اهمیت تولید و مصرف ظروف سفال..................................................................................................... 10

شماره تعرفه گمرکی................................................................................................................................................. 10

شرایط واردات......................................................................................................................................................... 10

بررسی و ارائه استاندارد ملی یا بین المللی............................................................................................................. 11

بررسی و ارائه اطلاعات لازم در زمینه قیمت تولید داخلی و جهانی..................................................................... 11

بررسی قیمت های داخلی........................................................................................................................................ 11

بررسی قیمت های جهانی........................................................................................................................................ 12

موارد مصرف و کاربرد............................................................................................................................................. 12

ظروف سفالی عموما دو نوع مصرف دارند.............................................................................................................. 12

بررسی کالاهای جا یگزین و تجزیه تحلیل اثرات آن بر مصرف محصول.............................................................. 13

کشور های عمده تولید کننده و مصرف کننده......................................................................................................... 14

الف )کشورهای عمده تولیدکننده............................................................................................................................. 14

ب) کشورهای عمده مصرف کننده........................................................................................................................ 15

شرایط صادرات........................................................................................................................................................ 15

مصرف ظروف سفالی را می توان در دو گروه عمده طبقه بندی کرد:................................................................... 15

الف ) مصارف سرسفره و آشپزخانه........................................................................................................................ 15

ب ) مصارف دکوری................................................................................................................................................ 15

وضعیت عرضه و تقاضا............................................................................................................................................ 16

بررسی ظرفیت بهره برداری و روند تولید از آغاز برنامه سوم تاکنون................................................................... 16

بررسی روند ظرفیت نصب شده تولید ظروف سفال در کشور............................................................................... 16

بررسی روند تولید واقعی ظروف سفال در کشور.................................................................................................... 17

نمودار زیر روند تولید واقعی ظروف سفال را نشان داده است.............................................................................. 17

بررسی سطح تکنولوژی تولید در واحدهای فعال................................................................................................... 18

تکنولوژی تولید ظروف سفالی را می توانیم به دو گروه عمده زیر تقسیم بندی نمائیم:........................................ 18

نگاهی به راندمان تولید ( درصد استفاده از طرفیت اسمی ) در واحدهای تولیدی فعال...................................... 19

نام کشورها و شرکت های سازنده ماشین آلات مورد استفاده در تولید محصول.................................................. 19

بررسی وضعیت طرحهای جدید و طرح های توسعه در دست اجرا...................................................................... 20

با مراجعه به بانک اطلاعات صنعتی وزارت صنایع و معادن، وضعیت و مشخصات طرح های جدید در حال ایجاد تولید ظروف سفال، جمع آوری و در جدول زیر وارد شده است:..................................................................................................................................... 20

پیش بینی عرضه در بازار آینده کشور..................................................................................................................... 20

با توجه به جدول بالا، ظرفیت طرح های در حال ایجاد که در آینده به ظرفیت نصب شده کشور اضافه خواهد شد، به صورت زیر قابل پیش بینی است:.................................................................................................................................................................................. 21

بررسی روند واردات محصول از آغاز برنامه سوم تا نیمه اول سال 85................................................................ 22

با مراجع ه به آمار بازرگانی خارجی کشور ، میزان واردات ظروف سفالی در سالهای گذشته بصورت زیر استخراج شده است . 22

آمار سالهای 1384 برآورد تقریبی بوده و در سال 1385 نیز آمار واردات قابل دسترسی نمی باشد . نمودار زیر روند واردات را در سالهای گذشته نشان می دهد..................................................................................................................................................................... 22

بررسی روند صادرات محصول از آغاز برنامه سوم تا نیمه اول سال 85............................................................... 23

بررسی نیاز به محصول با اولویت صادرات تا پایان برنامه چهارم.......................................................................... 24

پیش بینی نیاز داخل................................................................................................................................................. 24

با استفاده از روند مصرف بازار در سالهای گذشته، پیش بینی تقاضای بازار در آینده بصورت............................ 25

جدول زیر آمده است ............................................................................................................................................. 25

پیش بینی صادرات................................................................................................................................................... 25

موازنه عرضه و تقاضا در آینده................................................................................................................................. 26

مطالعات فنی و تکنولوژیکی.................................................................................................................................... 27

بررسی اجمالی تکنولوژی و روش های تولید و عرضه محصول در کشور و مقایسه آن با دیگر کشورها.............. 27

الف) نگاهی به روش تولید ظروف سفالی.............................................................................................................. 27

در شکل زیر فرایند تولید ظروف سفالی آمده است .............................................................................................. 27

مدلسازی................................................................................................................................................................... 28

ساخت قالب های گچی............................................................................................................................................ 28

موادسازی................................................................................................................................................................. 28

ریختگری.................................................................................................................................................................. 28

انتقال قطعات ریخته شده به گرمخانه...................................................................................................................... 28

تمیزکاری.................................................................................................................................................................. 29

لعاب زنی.................................................................................................................................................................. 29

واگن چینی............................................................................................................................................................... 29

دکوراسیون................................................................................................................................................................ 29

درجه بندی............................................................................................................................................................... 29

ارسال قطعه به انبار محصول.................................................................................................................................... 29

تعیین نقاط قوت و ضعف تکنولوژی های مرسوم (به صورت اجمالی) در فرآیند تولید....................................... 30

مجوز های قانونی :................................................................................................................................................... 30

مراحل صدور جواز تاسیس :................................................................................................................................... 30

شرایط عمومی متقاضیان ( اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی ) دریافت جواز تاسیس......................................... 31

1- اشخاص حقیقی............................................................................................................................................... 31

2- اشخاص حقوقی.............................................................................................................................................. 31

مدارک مورد نیاز:..................................................................................................................................................... 31

اصلاحیه جواز تاسیس :........................................................................................................................................... 32

تعریف:...................................................................................................................................................................... 32

صدور پروانه بهره برداری :..................................................................................................................................... 32

مراحل صدور توسعه طرح :..................................................................................................................................... 33

فصل دوم.................................................................................................................................................................. 34

روش انجام کار......................................................................................................................................................... 34

جنبه های ابتکاری بودن و خلاقیت به کار رفته شده :........................................................................................... 35

مشخصات نیروی انسانی مورد نیاز از لحاظ مفید بودن و توانایی کار :................................................................. 35

برآورد حداقل ظرفیت اقتصادی طرح..................................................................................................................... 36

لحاظ کردن نقطه سربسر تولید................................................................................................................................. 36

لحاظ کردن حداقل سود مورد انتظار....................................................................................................................... 36

ماده اولیه مصرفی طرح بصورت زیر می باشد....................................................................................................... 37

الف – مواد اولیه تولید محصول.............................................................................................................................. 37

ب- مواد اولیه ساخت قالب ها................................................................................................................................. 37

معرفی منابع تأمین مواد اولیه................................................................................................................................... 38

برآورد میزان مصرف سالانه مواد اولیه.................................................................................................................... 38

الف – مواد اولیه تولید محصول.............................................................................................................................. 38

گچ قالب گیری......................................................................................................................................................... 39

برآورد قیمت های مواد اولیه مصرفی...................................................................................................................... 39

بررسی تحولات اساسی در روند تأمین اقلام عمده مورد نیاز در گذشته و آینده.................................................. 39

پیشنهاد منطقه مناسب برای اجرای طرح................................................................................................................ 40

انتخاب محل اجرای یک طرح تولیدی عموماً براساس معیارهای زیر صورت می گیرد:...................................... 40

بازار تأمین مواد اولیه................................................................................................................................................ 40

بازار فروش............................................................................................................................................................... 40

احتیاجات و نیازمند یهای دیگر طرح...................................................................................................................... 41

امکانات زیر بنایی مورد نیاز.................................................................................................................................... 41

حمایت های خاص دولتی........................................................................................................................................ 41

با جمع بندی مطالعات مکا نیابی، محل اجرای مناسب اجرای طرح در جدول زیر آمده است........................... 42

فصل سوم................................................................................................................................................................. 43

امور مالی طرح......................................................................................................................................................... 43

سرمایه گذاری ثابت طرح :...................................................................................................................................... 44

خرید دفتر کار :........................................................................................................................................................ 44

هزینه زمین :............................................................................................................................................................. 44

هزینه محوطه سازی :............................................................................................................................................... 45

هزینه ساختمان سازی :............................................................................................................................................ 45

هزینه ماشین آلات و تجهیزات :.............................................................................................................................. 46

هزینه تاسیسات و تجهیزات عمومی :...................................................................................................................... 47

وسایل اداری و خدماتی........................................................................................................................................... 47

ماشین آلات حمل و نقل درون/ برون کارگاهی...................................................................................................... 47

تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی........................................................................................................................... 48

هزینه های قبل از بهره برداری................................................................................................................................ 48

هزینه های پیش بینی نشده...................................................................................................................................... 48

هزینه سرمایه گذاری ثابت :..................................................................................................................................... 49

فصل چهارم.............................................................................................................................................................. 50

جمع بندی – نتیجه گیری و پیشنهادات.................................................................................................................. 50

نتایج حاصله از اجرای طرح :.................................................................................................................................. 51




خلاصه طرح :

در این طرح به بررسی کارگاه تولید سفال پرداخته شده است ، برای بررسی طرح از روش های آماری و اقتصادی و برآورد های مالی استفاده شده است ، این طرح شامل چهار فصل میباشد ، فصل اول به بیان کلیاتی از قبیل مقدمه ، تاریخچه ، مجوز های قانونی مورد نیاز ، وضعیت بازار ، میزان واردات و صادرات و ... پرداخته است ، فصل دوم به بیان روش انجام کار پرداخته است ، بازدید از واحد کاری مشابه ، نیروی انسانی ، نحوه تامین سرمایه و ... از جمله عناوین موجود در این فصل میباشد ، فصل سوم به بررسی طرح از دیدگاه اقتصادی پرداخته است ( طرح توجیهی یا BP ) ، عناوینی از قبیل نیروی انسانی مورد نیاز ، میزان سرمایه گذاری ، مواد اولیه مورد نیاز ، ماشین آلات مورد نیاز و ... از جمله عناوین موجود در این فصل میباشد ، در نهایت فصل چهارم به بیان نتیجه اجرای طرح می پردازد .






مقدمه :

مطالعات امکان سنجی، مطالعات کارشناسی است که قبل از اجرای طرح های سرمایه گذاری اقتصادی انجام می گیرد. در این مطالعات از نگاه بازار، فنی و مالی و اقتصادی طرح مورد بررسی و آنالیز قرار گرفته و نتایج حاصل از آن به عنوان مبنایی برای تصمیم گیری سرمایه گ ذاران مورد استفاده قرار می گیرد.

گزارش حاضر مطالعات امکان سنجی مقدماتی تولید ظروف سفالی می باشد. این مطالعات در قالب متدولوژی مطالعات امکان سنجی تهیه گردیده است و مطابق متدولوژی فوق ، ابتدا محصول مورد مطالعه به طور دقیق معرفی شده و سپس بررسی های لازم روی بازار آن صورت خواهد گرفت و در ادامه مطالعات فنی در خصوص چگونگی تولید و امکانات سخت و نرم افزاری مورد نیاز نیز شناسایی شده و در نهایت ظرفیت های اقتصادی و حجم سرمایه گذاری مورد نیاز برای اجرای طرح برآورد و ارائه خواهد شد تا با استفاده از آن سرمایه گذران و علا قه مندان محترم بتوانند کلیه اطلاعات مورد نیاز را کسب و در جهت انجام سرمایه گذاری اقتصادی با دید باز و مسیرشفاف اقدام نمایند . امید است این مطالعات کمکی هرچند کوچک در راستای توسعه صنعتی کشورمان بعمل بیاورد.



نام کامل طرح و محل اجرای آن :

تولید سفال







محل اجرا :





مشخصات متقاضیان :

نام


نام خانوادگی


مدرک تحصیلی


تلفن














دلایل انتخاب طرح :

ظروف سفالی، کالای عمومی و مصرفی در بازار است که به لحاظ استراتژیک، جایگاه خاصی را نمی توان برای آن تعریف کرد . لیکن وجود آن جهت حفظ سطح ذوق عمومی و توجه به سلایق مختلف افراد جامعه، دارای اهمیت است که البته این اهمیت به صورت مشترک شامل حال کلیه ظروف سفره و آشپزخانه بوده و در شرایط مختلف، دو نوع ظرف کاملاً قابلیت جایگزینی صد در صد برای یکدیگر را دارا هستند . لیکن ظروف سفال در برخی کشورها از اهمیت بالاتری به لحاظ دکوری بر خوردار می باشد.



وضعیت و میزان اشتغالزایی :

تعداد اشتغالزایی این طرح 24 نفر میباشد .



تاریخچه و سابقه مختصر طرح :

نام و کد محصولات

محصولات مورد مطالعه طرح، انواع ظروف سفالی می باشد. این ظروف در سر سفره ها و همچنین آشپزخانه ها دارای کاربرد هستند. ظروف سفالی به عنوان تولید صنایع دستی کشورها محسوب می گردند و به نوعی می توان گفت که تلفیق هنر و صنعت در تولید این محصولات وجود دارد و از اینرو کشورمان به عنوان یک کشور با سابقه تاریخی بالا، جایگاه خاصی را در با زارهای جهانی از نگاه تولی د و عرضه این محصولات در اختیار دارد . در قسمت های آتی گزارش فهرست کشورهایی که صادرات به آنها صورت گرفته آورده خواهد شد و لذا در اینجا با استناد بر آنها می توان گفت که پتانسیل صادراتی ظروف سفالی برای کشورمان بسیار بالا است و طرح حاضر هم در همین راستا تهیه شده است.

ظروف سفالی دارای انواع و اقسام مختلف هستند که هر کدام از آنها براساس موارد کاربری تولید می شوند. استفاده از این ظروف به عنوان اشیاء دکوراسیون و همچنین حتی سوغات کشورمان، در بین سایر کشورهای جهان عمومیت خوبی پیدا کرده است و جهانگردان خارجی این کالاها را با قیمت های بالا نیز خریداری و به عنوان یادگار و سوغات ایران به کشورهای خود منتقل می نمایند. یکی دیگر از مصارف ظروف سفالی، مصرف در بین اقشار کم در آمد جامعه است . ظروف سفالی از نظر قیمت از چینی و شیشه ارزان تر هستند از اینرو مردم کشورهای فقیر عموماً از این ظروف استفاده می کنند . با نگاهی به کشورهای مقصد صادرات ملاحظه می گردد که شمار بالایی از این کشورها در فهرست کشورهای مقصد صادرات ایران قرار دارند. در طرح حاضر تولید و عرضه ظروف سفالی مورد بررسی قرار خواهد گرفت . در شکل زیر چند نمونه از این ظروف نشان داده شده است:

ضرورت و اهمیت تولید و مصرف ظروف سفال

همانطوری که در قسمت معرفی محصول ذکر شد، ظروف سفالی علاوه بر اینکه در داخل کشور دارای مصرف است، از نگاه صادرات نیز یک از کالای مهم به شمار می آید. این کالا به عنوان یک کالای هنری صنعتی محسوب می گردد و لذا کشورمان دارای مزیت نسبی جهت تولید آن در جهان می باشد. بنابراین با استفاده از این مزیت می توان واحدهایی را جهت تولید و صادرات آن ایجاد نمود و لذا مشاهده می گردد که صنعت تولید و عرضه ظروف سفالی به عنوان توسعه صنایع دستی کشورمان محسوب شده و در جهت اشتغال زایی و افزایش صادرات غیرنفتی می تواند مؤثر واقع گردد.

بررسی سطح تکنولوژی تولید در واحدهای فعال

تکنولوژی تولید ظروف سفالی را می توانیم به دو گروه عمده زیر تقسیم بندی نمائیم:

· تکنولوژی نیمه اتوماتیک
· تمام اتوماتیک

برای تشریح تکنولوژی مورد استفاده در تولید ، لازم به ذکر هست که فر ایند تو لید به دو قسمت قابل تقسیم است . در قسمت اول مواد او لیه مورد نیاز مطابق فرمول ساخت ترکیب شده و به شکل دوغاب مبدل می گردد . در مرحله دوم دوغاب به داخل قالب های گچی ریخته شده و قالب پر به مدت یک روز نگهداری و پس از آن قطعه نیمه خشک از آن خارج می شود . این قطعه سپس به گرمخانه منتقل و در انجا کاملا خشک می گردد . مرحله بعدی فرایند لعاب زنی قطعه است و پس از لعاب زدن، قطعه به داخل کوره منتقل و پخته شده و جهت بسته بندی به قسمت مربوطه ارسال می شود.

از نقطه نظر تکنولوژی می توان گفت که در تکنولوژی نیمه اتوماتیک هر دو قسمت فر ایند تو لید

بصورت دستی صورت می گیرد، ولی در حالت تمام اتوما تیک، قسمت اول بصورت دستی، ولی قسمت دوم بصورت اتوماتیک انجام می گیرد.

در کشور ما و بسیاری از دیگر کشورها، در فرایند تولید اکثرا از روش تکنولوژی نیمه اتوماتیک استفاده می شود، لیکن در ظر فیت های خیلی بالا و همچنین تولید محصولات یکسان (یکسان از نظر شکل و اندازه ) از تکنولوژی تمام اتوماتیک، استفاده می شود.

در قسمت معرفی فرایند تولید، بصورت کامل مراحل فوق تشریح خواهد گردید.



نگاهی به راندمان تولید ( درصد استفاده از طرفیت اسمی ) در واحدهای تولیدی فعال

همانطوریکه پیشتر نیز اشاره گردید، بعلت نبود اطلاعات کافی درمورد واحدهای فعال تولیدی، راندمان تولید در سال های گذشته 80 درصد ظرفیت اسمی لحاظ شده است.

برآورد حداقل ظرفیت اقتصادی طرح

حداقل ظرفیت اقتصادی یک واحد تولیدی، ظرفیتی است که در آن درآمدهای حاصل علاوه بر پوشش دهی کلیه هزینه ها، حداقل سود قابل قبول را نیز برای سرمایه گذار ایجاد نماید . از اینرو با نگرش فوق، حداقل ظرفیت اقتصا دی طرح برآورد می گردد که در اینجا ابتدا پیش فرض های تعیین ظرفیت اقتصادی شرح مختصری داده شده و سپس با استناد بر آنها، حداقل ظرفیت ارائه خواهد شد.



لحاظ کردن نقطه سربسر تولید

نقطه سربسر تولید، میزان تولیدی است که تحت آن درآمد حاصل از فروش محصولات تولیدی تنها هزینه های طرح را پوشش می دهد و به عبارت دیگر در نقطه سربسر تولید هزینه ها مساوی درآمدها می باشد. بنابراین ظرفیت تولید اقتصادی لازم است بالاتر از نقطه سربسر باشد.



لحاظ کردن حداقل سود مورد انتظار

حداقل سود مورد انتظار یک طرح اقتصادی تابع حجم سرمایه گذاری کل آن (سرمایه ثابت + سرمایه در گردش ) می باشد. نرخ سود مورد انتظار عموماً براساس نرخ بهره تسهیلات بانکی تعیین می شود. در کشور ما سود بانکی معادل 12 درصد است . بنابراین عموماً سود مورد انتظار طرح طوری تعیین می شود که نرخ بازگشتی حدود پنجاه درصد بیش از نرخ بهره بانکی برای سرمایه گذار ایجاد نماید.

با عنایت بر مطالب ذکر شده و پس از تجزیه و تحلیل های لازم، حداقل ظرفیت اقتصادی طرح 1250 تن پیشنهاد شده است . که ظرفیت عملی طرح مع ادل 80 درصد ظرفیت اسمی یعنی 1000 تن در سال در نظر گرفته خواهد شد . شایان ذکر است انتخاب ظرفیت اسمی بالا باعث خواهد شد که قیمت تمام شده محصول به حداقل برسد و نتیجتا قدرت حضور در بازار برای تولید کننده افزایش پیدا کند.

میزان مواد اولیه عمده مورد نیاز سالانه، محل تامین و قیمت ارزی و ریالی آن معرفی نوع ماده اولیه عمده



ماده اولیه مصرفی طرح بصورت زیر می باشد.

الف – مواد اولیه تولید محصول

· کائولن
· فلدسپار
· اکسید روی
· زیر کونیوم
· کربنات سدیم