چکیده

سدهای خاکی نسبت به سایر انواع سدها (سدهای بتنی) در برابر زلزله بیشتر مستعد تخریب می باشند . با وجود این ، بررسی دقیق پایداری سدهای خاکی در برابرزلزله از پیچیده ترین مسایل در حوزه سازه های خاکی است .

تنوع خواص بدنه سدهای خاکی مخصوصا رفتاردینامیکی آنها ، گوناگونی جنس و ضخامت و شرایط دیگر پی آنها (که هر کدام در انتقال ،تضعیف و یا تقویت امواج لرزه ای نقش اساسی دارند) ، و تفاوتهای اصولی ویژگی های موثر زلزله مانند فاصله مرکز زلزله تا سد ، فرکانس و طول زمان وقوع زلزله ، نوع و امواج رسیده به سد ، فرکانس و امواج همه عواملی هستند که هرکدام از آنها می توانند در واکنش دینامیکی سد نقش مهمی داشته باشند

مانند : رعایت نکات احتیاطی در مقطع عرض سد و رعایت نکات جنبی در کل منطقه و سیستم سد – پی بستگی دارد و در بررسی رفتار تعدادی از سدهای خاکی در برابر زلزله در نظر گرفتن عواملی مانند : شکل هندسی مقطع ، روش ساخت و جنس و نوع مواد تشکیل دهنده بدنه پی از فاکتورهای مهم قیاس سدها به شمار می روند ودر نهایت برای پایداری سدها در برابر زلزله از روشهای معمولی مانند : روشهای تحلیل شبه استاتیک و بررسی رفتار سد با فرض جسم الاستیک و غیر الاستیک ناهمگن استفاده می شود . در یک جمع بندی کلی ، سدهای ساخته شده به روش هیدرولیکی بیشتر مستعد تخریب می باشند و سدی که با تراکم خوب ساخته شده باشد مستحکم تر است و همچنین اگر با پوشش بتنی عایق بندی شوند در برابر زلزله قوی پایدارترند.

سدهای خاکی و پاره سنگی نسبت به سایر انواع سدها (سدهای بتنی ) در برابر زلزله بیشتر مستعد تخریب می باشند ، با وجود این بررسی دقیق پایداری سدهای خاکی در برابر زلزله از پیچیده ترین مسائل در حوزه سازه های خاکی است . علت این پیچیدگی و عدم قطعیت در نتیجه گیری در حال حاضر این است که مجموعه معلومات و روابط بین آنها در تحلیل این مسئله بسیار متنوع متفاوت است.

سیر پیشرفت شناخت چگونگی تاثیر زلزله بر سد خاکی

هر چند موضوع آسیب پذیری سد خاکی در برابر زلزله از زمانهای قبل مورد توجه بوده است ، ولی چون اصولا تعداد اندکی از سدهای بزرگ در اثر زلزله آسیب دیده اند در این مورد مثلا می توان به تخریب سد شفیلد (sheffeld) در سانتابارباا(Santa Barbara) در زلزله 1950 اشاره نمود و نیز خاکریزی به ارتفاع 5 متر در آنکوریچ که در زلزله 1964 آلاسکا شکسته شد .

چکیده

مقوله بازسازی یک امر کاملاً تخصصی است که با خانه‌سازی و شهر‌سازی تفاوت بنیادی دارد. پرداختن به بحث بازسازی بایستی از تمامی جنبه‌های آن بصورت جامع علمی وکاربردی صورت گیرد بدین معنا که جنبه های فرهنگی اجتماعی اقتصادی و... باید مورد توجه قرارگرفته شود تا باعث شکست پروژه بازسازی و نهایتاًعدم رضایتمندی و پذیرش آن توسط مردم سانحه دیده نشود.در ارتباط با موضوع بازسازی اصول و نظریه های مختلفی وجود دارد. که ما در این مقاله با استفاده از اصول بازسازی به تطابق این اصول با پروژه های بازسازی های گذشته ایران بپردازیم

واژه های کلیدی:زلزله، اصول بازسازی, تجارب بازسازی در ایران

1- مقدمه

بازسازی عبارتست از تامین کل خدمات و زیرساخت های تخریب شده، جایگزینی کالبدی بناهای منهدم شده، احیا کردن و توانمند ساختن مجاری اقتصادی و در نهایت بهبود شرایط زیست جامعه مصیبت زده[1]. پس از هر سانحه، دولت تلاش کرده است که بلافاصله مناطق آسیب دیده را بازسازی نماید. اما نبود استراتژی بلند مدت برای عملیات پس از سانحه و همچنین نبود اطلاعات کافی در مورد نیاز های واقعی آسیب دیدگان در قبل و بعد از سانحه مشکلات عدیده‌ای را بوجود آورده است.زمانبندی لازم در بخش های گوناگون، جهت مقاصد بازسازی با یکدیگر متفاوتند. بطور مثال، برای بازسازی برخی زیرساخت های جامعه که نیاز گسترده ای به سرمایه گذاری و فناوری پیشرفته دارند، زمان زیادی باید صرف شود تا بتوان به استانداردهای قابل قبول دست یافت. از ویژگیهای مرحله بازسازی می توان به موارد ذیل اشاره نمود: پر هزینه بودن، زمان بر بودن، رخ نمودن واقعیتها، فروکش کردن احساسات، و افزایش سوداگری در اجتماع ( منفعت طلبی های فردی و گروهی).مروری بر تجربیات بازسازی درایران نشان میدهد که عمدتا چند نوع نگاه بربازسازی حاکم بوده است: تعادل، آرمانگرایی، واقع گرایی و توسعه ای از نظر کالبدی که شامل تهیه طرح هادی روستایی و بازنگری طرح جامع شهری و توسعه ای در بازسازی اجتماعی ومشارکت مردمی می‌باشد.در نگاه توسعه‌ای اجتماعی بازسازی به چند صورت به بحث مشارکت مردم نگریسته می شود:

§ مداخله همه جانبه در بازسازی.

§ درگیر نمودن مردم در کارهای بازسازی.

§ مشارکت در بخشهایی از بازسازی[6].

- حوزه های بازسازی به شرح ذیل می باشند [1]

. 2-1- طبیعت سانحه

وقوع هر سانحه تخریب متفاوتی به دنبال دارد. اما براساس شواهد و قراین موجود، معمولا ً بخش های آسیب پذیر پیش از سانحه قابل شناسایی هستند. بطور مثال زمین لرزه‌ها اغلب خسارات وسیعی به زیر ساختها و ابنیه وارد می‌کنند و طوفانهای شدید موجب تخریب بناها و مولد های انرژی از قبیل دکل های برق می شوند. به همین دلیل، برنامه ریزی های ساماندهی و بازسازی باید منطبق برنوع سانحه و تخریب احتمالی ناشی از آن و اولویت های کمک رسانی به آسیب دیدگان تدوین شوند.

2-2- مقیاس سانحه

شناسایی مقیاس و محل خرابی های ناشی از سانحه اهمیت فوق العاده ای دارد، زیرا لازمه برنامه ریزی برای دوران ساماندهی و بازسازی است. میزان و درصد آنچه که از میان رفته یا تخریب شده نسبت به آنچه باقی مانده است، برنحوه برنامه ریزی بازتوانی تاثیر گذار است. یک واقعه محلی که محدوده معینی را تحت تاثیر قرار میدهد ( مانند زلزله ای در یک شهر) نسبت به توفانی مخرب و گسترده که تمامی کشور را در بر می گیرد، گونه های متفاوت بازسازی را در پی خواهد داشت.

2-3- مکان واقعه

مکان وقوع سانحه در تعیین و درک صحیح بخش های آسیب دیده و تدوین سیاستهای ساماندهی و بازسازی اهمیت فراوانی دارد. مکان های آسیب پذیر در برابر یک سانحه در مناطق گوناگون مختلف اند. مثلاًدر مناطق روستایی به تسهیلات زیر ساختی، اداری، تجاری و صنعتی توجه و تاکید کمتری می‌شود. ولی در مقابل امور کشاورزی و معیشتی بیش از شهر مورد توجه قراردارد.روستائیان عموماً قادرند با مصالح محلی سرپناهای موقتی برای خود احداث کنند، ولی ترمیم زیرساختها نیازمند سرمایه گذاری، تجهیز ماشین آلات و فراهم بودن تخصص‌های ویژه‌ای است که بندرت در جوامع روستایی یافت می شوند. مسئله مهم مربوط به مکان سانحه، محدود شدن توجه مقامات به یک نقطه خاص است، که باعث می شود معضلات سایر مناطق نادیده گرفته شوند. این امر بستگی به عوامل گوناگونی دارد. گاهی اوقات رسانه های گروهی اخبار را از دیدگاه خاصی منتشر می کنند. بطور مثال مشکلات چندین روستای کوچک می تواند تحت الشعاع وقایع یک شهر بزرگ قرارگیرد یا با تمرکز بر اخبار در یک مرکز خاص موجب کم توجهی به محدوده مرکز آسیب دیده می شود.

کشور ایران در منطقة زلزله خیزی واقع شده است براساس نقشه های پهنه بندی موجود، قسمت اعظم کشور ما از نظر زلزله در پهنة با خطر بینی بالا قرار دارد. تاریخ زلزله های اخیر کشورمان نشان می دهد که از اوایل قرن تقریباً هر 10 سال یک زلزلة مخرب داشته ایم که منجر به تخریب گستردة منازل، مرگ ساکنین آن و خسارات عمدة‌اقتصادی شده است. آخرین زلزله مخرب در ایران زلزلة خرداد 1369 در منجیل بود که دهها هزار نفر تلفات به بار آمد. مقابله با خسارات ناشی از زلزله از دو جنبه انجام می شود:

جنبه اول پیش بینی محل، شدت و زمان وقوع زلزله است در مورد این جنبه پیشرفتهایی حاصل شده اما پیش بینی زمان وقوع زلزله با مشکلات بسیاری همراه و تا به امروز عملاً غیر ممکن بوده است.

جنبة دیگر به ساختمانهایی نظر دارد که بتوانند به هنگام زلزله بدون تخریب باقی بمانند و در نتیجه اولاً خسارات جانی به حداقل برسد ثانیاً خسارات مالی فقط به هزینه های لازم برای تغییر احتمالی محدود شود. در این جنبه بخصوص در دهه های اخیر علم زلزله شناسی و مهندسی زلزله پیشرفت چشم گیری داشته است.

در طرح ساختمن با مصالح بنایی مختلف اگر چه اصول کلی مشترکی وجود دارد اما بسیاری از جزئیات طرح و اجرا به نوع مصالح وابسته است. در این میان مصالحی که بیشترین مصرف را در اکثر ساختمانهای شهری و در همة ساختمانهای روستایی ایران دارند مصالح بنایی مانند آجر، بلوک و سنگ است جزء این در ساختمانهای با اسکلت بتون آرمه با فولادی نیز بسیاری از اجزاء نظیر: دیوارها و بعضاً سقف ها با مصالح بنایی ساخته می شود. اجرای ناقص ضوابط استاندارد 2800 ممکن است نتواند از تخریب ساختمانها جلوگیری کند. مثلاً ساختمان بدون کلاف – بازشوهای بزرگ بدون کلاف در اطراف آن – عدم عملکرد یکپارچه سقف و دیوارهای اطراف آن و همه و همه می تواند در هنگام زلزله به تخریب ساختمانها منجر شود در خارج از ایران مثلاً در مناطق زلزله خیز ایالات متحده آمریکا در دهه های اخیر قبل از اینکه دستورالعمل های ساخت ساختمانهای بنایی مقاوم در برابر زلزله در آیین نامه هایشان ارائه گردد ساختمانهایی بدون رعایت این مقررات ساخته شده بود که قطعاً تحمل نیروهای ناشی از زلزله را نداشته و تخریب شده اند.

فیلم ارائه شده با توجه به ضوابط استاندارد 2800 ایران تمم مراحل ساخت یک ساختمان تجربی با مصالح بنایی را در مقیاس واقعی نشان می دهد. ساختمان ما از دو قسمت تشکیل میشود: در یک قسمت کلاً اجزای فلزی بکار رفته است و کلاف های قائم و افقی فلزی اند قسمت دیگر با کلاف های افقی و قائم با بتون آرمه در تراز 4 و 6 متری ساخته می شوند. در اجرای این ساختمان تجربی ابتدا کلاف های افقی و قائم بتونی زیر دیوار بعد کلاف های قائم فولادی و پس از آن کرسی چینی و آجرچینی بعد از آن در قسمت بتون آرمه اجرای کلاف های قائم و افقی در تراز 4 و 6 متر و محدودیت های ابعاد بازشوها و کلاف های لازم در اطراف بازشوهای بزرگ نشان داده می شود در آخرین مرحله طاق ضربی و سقف تیرچه بلوک به نمایش خواهد آمد.

پی و کلاف افقی بتونی زیر دیوار:

ساختمان تجربی ما در ابعاد 4×6 متر است با تیغه ای بطول 1 متر عمود بر یکی از طول های آن ضخامت یکی از دیوارها cm35 و ضخامت دیگر دیوارها cm22 و ضخامت تیغه cm10 است.

عرض مقطع کلاف زیر دیوار باید حداقل مساوی ضخامت دیوار عمق آن باید حداقل مساوی ضخامت دیوار باشد. و در هیچ حالتی ضخامت و عمق آن کمتر از cm25 نباشد. کلاف افقی بتونی مصلح به شبکة میله گردهاست. شبکه میله گردهای کلاف زیردیوار از میله گردهای طولی و خاموتهای بسته یا تنگ ها تشکیل می شود. از جمله فایدة تنگ ها تحمل برش و افزایش شکل پذیری کلاف است و از میله گردهایی به قطر حداقل 6 میلی متر ساخته می شوند. شکل تنگ هامتناسب با شکل کلاف ها ممکن است به شکل مربع یا مستطیل باشند. برای زیر دیوار cm35 ما کلاف حداقل 25×25 و برای زیر دیوار cm22 با تیغه 10 سانتیمتری عرض و ارتفاع کلاف حداقل 25*25 است. انتهای میله گردهای طولی به اندازه 90 درجه خم می شود و بهتر است میله گردها آج دار به قطر 12 میلی متر باشند و اگر ساده باشند قطرشان 14 میلی متر است. برای کلافهایی که عرض کمتر از 35 میلیمتر را دارند 4 میله گرد و پیش از 35 سانتیمتر 6 میله گرد یا بیشتر بکار می رود. بطوری که هیچ وقت فاصلةبین میله گردها از 25 سانتیمتر بیشتر نشود. روی میله گردها جای تنگ ها را علامت می زنیم و فاصله بین دو تنگ باید از ارتفاع کلاف کمتر باشد. چهارگوشة تنگ ها را با سیم به میله گردهای طولی متصل می کنیم. برای اولین کلاف افقی بتونی زیر دیوار 4 شبکه را آماده کرده که برای دیوار cm22 تنگ های مربعشکل و برای دیوار cm35 تنگ های مستطیل شکل پیش بینی شده است. شبکه ها را داخل گود یا پی طوری قرار می دهیم که cm5 از دیوارهای قائم و کف آن فاصله دارد. در جایگذاری شبکه ها باید توجه کرد که در گوشه ها و محل اتصال کلاف به یکدیگر انتهای میله گردها توی هم افتاده و قلاب شوند. برای اتصال همیشگی کلاف ها واستحکام بیشتر آنها می توان از میله گردهای u شکل در انتهای آنها استفاده کرد. بعد از اینکه شبکه ها به خوبی در جای خود مستقر شدند نوبت صفحات فلزی زیر کلاف های قائم فولادی است ابعاد این صفحات متناسب با ابعاد بسته صفحه و ابعاد تیرآهن انتخاب می شود. ما در اینجا ابعاد 30*20 را انتخاب کرده ایم و صفحه ما 10 میلی متر ضخامت دارد. این صفحات با 4 میل مهار به قطر mm14 روی بتون کلاف افقی تثبیت خواهند شد. برای جایگذاری دقیق صفحات ریسمان کشی می کنیم. تا نقطة‌وسط صفحه با نقطه تقاطع دور ریسمان منطبق باشد.

پس از این آنها را با سیم به شبکة میله گردها تثبیت و بعد از تراز شدن با پیچ می بندیم. قبل از آنکه کلاف افقی زیر دیوار را بتون ریزی کنیم باید ریشةمیلهگردهای کلاف قائم بتون آرمه را در جای خود قرار می دهیم. ابتدا یک تنگ را بر شبکة کلاف افقی تثبیت می کنیم تا 4 میله گرد به شکل ال و به طول cm40 و به قطر 10 میلی متر در آن جای گیرد این تنگ ها فلقط برای تثبیت ریشه ها در موقع بتون ریزی است و می توان آنها را بعد از بتون ریزی درآورده و تنگ اصلی را به جای آن ها قرار دهیم.

در شرایطی که بتون گیر وجود نداشته باشد بتون کلاف می توان بصورت دستی با دقت کافی با شن و ماسة‌شسته و دانه بندی شده بدون گرد و خاک ساخته شود. شن و ماسه را با هم مخلوط کرده و برای ساختن یک متر مکعب بتون 300 کیلوگرم سیمان به کار می‌بریم. البته برای بتون سازی ها با حجم نباید بتون بوسیلة‌مخلوط کن های مکانیکی ساخته شود.

در حفرة قالب زیر دیوار و اطراف شبکة فلزی میله گردها نایلونی پهن می شود تا مانع جذب آب بتون توسط خاک گردد بتون ساخته شده با دقت در کلاف زیر دیوارها ریخته می شود بتون ریزی بصورت پیوسته و در یک روز صورت می گیرد. برای تراکم دادن بتون عمل ضربه می تواند بطور دستی یا بوسیلة ویبراطور انجام گیرد. در گوشه ها بتون ریزی و ضربه زدن باید با دقت کامل انجام شود. مراقبت از بتون با مرطوب نگه داشتن سطح آن برای مدت حداقل 3 روز لازم است برای این کار پوشاندن سطح آن با گونی خیس و مرطوب راه مناسبی است.