مقدمه :

درخت راش از خانواده Fagus جنس Fagus می باشد 13 گونه از این جنس در دنیا آنهم در نمیکره شمالی انتشار دارد و در ایران یک گونه به نام فاگوس orientalis وجود دارد و گونه راش ایران Fagus orientalis از مهمترین و با ارزشترین درختان صنعتی ایران و حدود 32درصد موجودی سرپای شمال ایران (طبق آمار در سال 1371) از اینگونه است و با داشتن تنه ای صاف و استوانه ای که ارتفاع آن به حدود 40 متر و گاه بیشتر و قطر حداکثرm5/1تاm 8/1می رسد . و جنگلهای پر ارزشی را در ارتفاعات شمالی رشته کوه البرز تشکیل می دهد و از آستارا و طوالش و دیلمان تا کلاردشت، نور،کجور تا گرگان دیده می شود و در جنگلهای نور تا ارتفاع 2200 متر از سطح دریا بالا رفته و در بعضی دره ها مثل دره نکاء تا دامنه های پایین بندر دیده می شود.

راش درختی است با تنه ای استوانه ای و صاف که ارتفاع آن 40 متر و گاهی بیشتر و قطر آن به حداکثرm5/1تاm 8/1می رسد و پوست تنه صاف و خاکستری روشن است و جوانه ها کشیده و نوک تیز با فلسهای طلائی رنگ می باشد و قسمتی از فلسها در پشت خود کرکهای سفیدی دارند و برگهای در داخل جوانه تا شده Condaplicate هستند و با زاویه انحراف و عموما برگهای بیضوی یا تخم مرغی با حاشیه صاف و کمی موجدار با کرکها ی ابریشمین درحاشیه برگها و درمحل رگبرگها این کرکها بیشترند و تعداد رگبرگها در شناسایی گونه های مختلف راش خیلی مهم است و بطورئیکه راشهای ایران 14-11 جفت و بیشتر 13 جفت رگبرگ دارند و گلها یک پایه و شاتون کروی و با دمبرگهای نسبتا کوتاه که به حالت آویزان در می آیند . گلهای ماده معمولا به تعداد 2 عدد (3-1 عدد) در داخل گریبانه ای قرار می گیرند و تعداد خامه 3 عدد دانه ها 3 بخشی و منشوری شکل هستند که وقتی گریبانه با 4 شکاف شکفته می شوند نمایان می گردند و رویش بذر آنهم برون در (Epige) می باشد.

درخت راش در توده های جنگلی معمولا قبل از سن 70-60 سالگی میوه نمی دهد اما به صورت تک درخت این زمان 40-30 سالگی است و بازدهی فراوان آن هر 90-30 سال است و معمولا نهالهای جوان سایه درختان مادری را به خوبی تحمل می کنند و رشد نهالها تا سن 10-8 سالگی خیلی بطئی و پس از آن سریع می باشد.

و اما چوب آن که از جمله چوبهای بازار پسند و مرغوب درختان جنگلی می باشد و همگن و پراکنده آوند بوده و می تواند یک بخش از نیمه روزنه ای را نشان دهد . با چوب درون کاذب که معمولا دل قرمزی و در درجه بندی چوب راش چنانچه قطر آن از cm 12 تجاوز کند عیب محسوب می گردد که در وسط گرده بینه راش یا مرکز مقطع دیده می شود حفرات آوندی به تعداد 2 تا 4 عدد به هم چسبیده اند و حاوی تیل می باشد و اشعه های چوبی همگن و پهنی آنها متفاوت است و تقریبا در هر میلی متر 6 عدد دیده می شود.

بافت فیبری فراوان و متراکم بوده و حد دوایر سالانه به علت وجود بخشی از فیبرهای فشرده تر واضح می باشد.

فصل اول

مشخصات ماکروسکوپی و میکروسکوپی گونه راش

تیره FAGACEAE

جنس Fagus

Fagus orientalis که به فرانسه (Hetre) و به انگلیسی (Beech) به آلمانی (Buche) و به عربی (عیش السیاح) نامیده می شود.

نامهای محلی

نام محل نام محلی درخت

آستارا قزل گز

طالش آلاش

رشت،لاهیجان،شهسوار راش

نور چلر

آمل موس

گرگان قزل آقاج

1-1 مشخصات گیاهی – (خواص ماکروسکوپی)

F.O برگهای بیضی شکل و یا تخم مرغی کشیده مختصر مواج ، برگها بطور متوسط دارای 14 رگبرگ هستند. زائده های گریبانه پهن و نرم و بلند هستند و یکدیگر را می پوشانند و گاهی نیز از لبه فوقانی گریبانه هم تجاوز می کنند. دم گلها معمولا بلندتر از 20 میلیمتر و حتی نمونه های تا 50 میلی متر دیده می شود.

1-2 خواهش راش

درختی است سایه پسند که از گرمای زیاد گریزان و سرمای سخت را تحمل می کند معذالک باید دانست که یخبندانهای دیررس بهاره به نهالهای آن آسیب می رساند؛ از لحاظ جنس زمین این درخت کم نیاز محسوب می شود؛ با این حال زمینهای نرم و سبک و آهکی قابل نفوذ برای این گونه بسیار مناسب است و درخاکهای متراکم و مرطوب یا باتلاقی رشد کافی نمی کند.

1-3 منطقه پراکنش

راش در جنگلهای ییلاقی شمال البرز وجود دارد و در جنگلهای شمال شرقی البرز کمیاب است این درخت در ارتفاعات بین 2000-1000 دیده می شود باستثنای منطقه آستارا که در 650 متری وجود دارد ندرتا گونه های در m300 دیده شده اند.

درخت شناسی جنگلی

وضع مهمترین انواع اجتماع جنگلهای ایران در یک نیمرخ البرز

A – جنگلهای ارس

B – جنگلهای کرانه دریای مازندران

الف – جنگلهای قشلاقی

ب – جنگلهای میان سبز

ج – جنگلهای ییلاقی

1-4 قطر و بلندی

درخت راش تا به 30 متر بلندی نیز می رسد (پوسکن1948) و گاهی درختانی به بلندی m 35 و برابر سینه m 5/1 دیده شده است (ساعی 1327)

1-5 شکل درخت

شکل جنگلی این درخت دارای تنه بلند و صاف وتاج کوچک است در صورتیکه شکل ویژه آن دارای تاج تخم مرغی شکل و بزرگ می باشد.

1-6 رویش و دیر زیستن

رویش درخت تا بیست سالگی کند می باشد و از آن به بعد رویش آن به تندی صورت می گیرد و تا 100-120 سال ادامه می یابد . دیر زیستن این درخت 150 تا 200 سال گاهی 200-250 سال می باشد .

1-7 ریشه

ریشه تا 15 سال اول عمودی هستند و پس از آن ریشه های افقی بوجود می آیند ضمنا باید اضافه کرد که ریشه های جانبی این درخت بسیار منشعب می شوند.

1-8 زاد آوری ،کشت و بارخیزی

بارخیزی این درخت از80-60 سالگی آغاز می گردد ولی درختانیکه درفضای باز قرار دارند بارخیزی آنها ممکن است از40 سالگی به بعد آغاز شود، پس از سن بارخیزی ، این درخت هرسال میوه مختصری می دهد. ولی بارخیزی فراوان این درخت 50-10 سال می باشد میوه درخت راش سنگین ونگهداری دانه آن مشکل می باشد. این درخت در کشور ما تقریبا در فروردین یا اردیبهشت ماه گل می دهد و میوه آن شهریور ماه می رسد و اگر خطر حیوانات برای از بین بردن بذر نباشد می توان آنها را در همین فصل کاشت، دراین صورت در اواخر فروردین ماه سبز می کند و در غیر اینصورت می توان آنها را به طریق استرا تیفیکاسیون تا بهار سال بعد نگاهداری کرد و در زمین سایه داری آنرا کاشت نهالهای راش به خوبی جابجا می شود برای جنگلکاری می توان از نهال یکساله تا دوساله (یکسال کاشت و یکسال بازکاشت ) آن استفاده نمود.

درخت راش ریشه جوش نمی دهد و قابلیت یا جوش دادن آنها کم است (مخصوصا در نقاط سرد) چنانکه گفتیم درخت راش سایه پسنداست و از اینرو بهترین روش برای بهره برداری از آن روش دانه زاد خالص است و درجنگلهای آمیختن با برخی از درختان از قبیل مازو و ممرز برای آن شایسته است .

در جنگلهای آمیخته راش و ممرز باید فاصله درختان طوری باشد که انبوهی جنگل به رویش نهالهای مازو که روشنایی پسند هستند آسیب نرساند .

روش شاخه زاد برای اینگونه به هیچ وجه مناسب نیست زیرا درخت راش به خوبی جست نمی دهد و قابلیت جست دادن اینگونه از 25 سالگی به بعد رو به کاهش می گذارد و از طرف دیگر برش یکسره (clear cuttine) برای اینگونه بسیار خطرناک است زیرا نهالهای آن بی پناه می مانند و از بین خواهند رفت .

1-9 چوب و مصرف آن

چوب راش به رنگ سفید می باشد و به تدریج برنگ پشت گلی یا قرمز مایل به پشت گلی در می آید. این درخت بدون چوب درون مشخص ولی در بعضی از افراد آن که در شرایط نا مناسب قرار گرفته باشند. ممکن است چوبرون نادرست ( دل قرمزی ) دیده می شود که مقاومت مکانیکی چوب و قابلیت آغشتگی آنرا پایین می برد.

چوب راش چوبی است نیمه سخت و نیمه سنگین که قابلیت رنده شده آن بسیار خوب است واز اینرو در بخاری مصارف زیادی دارد. درب و پنجره های منزل و میزو صندلی، افزار کشاورزی را از این چوب می سازند. از چوب راش برای تهیه تراورس و چوبهای ساختمانی نیز استفاده می شود، ولی چوب این درخت در مقابل تغییرات رطوبت مقاومت نمی کند و ترک می خورد و برای مصارف خارجی ساختمان شایسته نیست .

چوب راش برای تهیه ابریشم مصنوعی- ماهوت پاک کن سازی – کفش چوبی – پاشنه کفش – چرخ گاری – ذغال و تقطیر چوب بسیار مناسب است. (روکش آن نیز رواج دارد)

1-10 شناسایی خواص ماکروسکوپی

شناسایی ماکروسکوپی چوب راش بسیار آسان است، زیرا اولا چوب این گونه دارای دسته های چوبی نابرابر هستند که دسته های چوبی بزرگ آن با چشم غیر مسلح دیده می شود. این دسته ها در مقطع شعاعی تولید لکه های زیبایی بنام مایور(پرمکس) می نمایند و در مقطع مماسی بشکل عدسکهای مشخص به نظر می آیند که در شناسایی ماکروسکوپی این چوب بسیار موثرند .

دوایر رویش سالیانه چوب دراین گونه کاملا مشخص هستند و درمحل تلاقی با دسته های چوبی بزرگ محو می گردند و چوب راش چوب نیمه سنگین که قابلیت رنده شدن آن بسیار خوب است از اینرو در بخاری مصارف زیادی دارد.

1-11 خواص میکروسکوپی راش

چوب همگن پراکنده آوند است. میتواند گاهی یک بخش نیمه روزنه ای نشان دهد با چوب درون کاذب که معمولا دل قرموزی راش نامیده می شود و حفرات آوندی منفرد و یا به تعداد 2 تا 4 به هم چسبیده اند و حاوی تیل می باشند و اشعه چوبی همگن و پهنی آنها متفاوت است . ممکن است خیلی پهن یا خیلی نازک باشند. و تقریبا در هر میلیمتر 6 عدد دیده می شوند و بافت فیبری فراوان و متراکم است و حد دوایر سالیانه به علت وجود بخشی از فیبرهای فشرده تر واضح می باشد که در برخورد با اشعه چوبی خیلی پهن انحناء نشان می دهد پارانشیم پراکنده و تسبیحی و مماسی است .

1-12 مقطع شعاعی

آوندها دارای دریچه منفرد یا نردبانی شکل هستند که گاه به شکل پنجره ای دیده می شوند. منافذ بین آوندی از نوع هاله دار با روزنه شکافی شکل است که دربعضی مواقع به حالت نردبانی شکل به خود گرفته اند و منافذ بین اشعه – آوندها ساده ولی درشت هستند اشعه چوبی از نوع همگن و به ندرت نا همگن با یک ردیف سلول چهارگوش در حاشیه دیده می شوند.

بافت فیبری از فیبرلیبری فرم تشکیل شده است . و به ندرت فیبرتراکینه هم مشاهده می گردد و سلولهای پارانشیمی کوتاه و دارای منافذ ظریف است .

1-13 مقطع مماسی

اشعه چوبی تک سلولی یا چند سلولی هستند که پهنی آنها گاه تا 25 سلول می رسد، ارتفاع آنها متغیر است سلولها تا 4 میلیمتر می رسد و دیواره ضخیم دارند.

فصل دوم

2-1 سابقه تحقیقات در زمینه میزان رطوبت – هم کشیدگی – وزن مخصوص

اولین تحقیقات که در نشریه 19 سال 1338 در آزمایشگاه چوب شناسی، دکتر حجازی و یاران مطالعاتی تحت عنوان بررسی وزن مخصوص، مقاومت به فشار استاتیک موازی الیاف بر روی عده ای از چوبهای ایران شامل راش، انجیلی، بلند مازو، پلت ، توسکا ، زبان گنجشک،شیردار، شب خسب ، گردو لرگ ، ممرز، نمدار انجام داده اند(1).

نیلوفری و پارسا پژوه 1365 ساختمان چوب تاغ از نقطه نظر آناتومی و برخی از مقاومتهای مکانیکی و جرم ویژه به تفکیک گونه های زرد تاغ،سفید تاغ و سیاه تاغ طبق جدول زیر تدوین گردید.

خواص فیزیکی و مکانیکی تاغ (نیلوفری،پارسا پروژه 1365) (2)

دکتر عبدالرحمان حسین زاده و مهندس شیخ الاسلام درنشریه شماره 28 1262 در موسسه تحقیقاتی جنگلها و مراتع تحت عنوان بررسی تغییرات وزن مخصوص چوب دو گونه از پهن برگان و جنگلی در منطقه اسالم را مورد بررسی قرار داده اند. (3)

سرداری،حسین (1370) به بررسی مقایسه سه گونه آزاد و ملج اوجا از نظر ساختمانی آناتومیکی و فیزیکی پرداخته. نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که جرم ویژه دراین گونه ها تفاوت معنی داری داشته و بین اثرات متقابل ارتفاع درگونه ها تفاوت معنی داری با احتمال 95% وجود داشت .

بیشترین جرم ویژه متعلق به آزاد 742% و سپس اوجا 542% و ملج 509% بود که این اختلاف در بین آزاد و دوگونه دیگر معنی دار بود.

در ارتفاعات مختلف گونه های آزاد بیشترین جرم ویژه را در قطر برابر سینه و سپس زیر تاج دارا بود.

و در اوجا این ترتیب در قطر زیر تاج بیشترین و سپس در قطر برابر سینه بود و می توان گفت که نوع گونه در جرم ویژه آنها تاثیر داشته و ارتفاع درخت در جرم ویژه سه گونه نقش نداشته است .

طول الیاف در این سه گونه دارای تفاوت معنی داری نبود و این تفاوت درملج نسبت به دو گونه دیگر بیشتر بود. و در مورد ارتفاع تفاوت طول الیاف بین سه گونه معنی دار نبود و در تاثیر متقابل ارتفاع و گونه تفاوت معنی داری ملاحظه نشده بطورئیکه گفته شده است که طول الیاف در سه گونه تقریبا یکسان و در ملج طول الیاف تا اندازه ای بلندتر بوده است .

و همچنین پروژه مهندس حسین سرداری و استاد راهنما پارسا پژوه در سال 1370 بررسی و مقایسه چوب سه گونه (آزاد،اوجا،ملج) از نظر ساختمان آناتومی و فیزیکی (رطوبت،وزن مخصوص و طول الیاف وتراکم آوند وپره های چوبی) بوده است .

همچنین دوست حسینی،کاظم و پارسا پژوه داود (1375) تحقیق مشابهی در بررسی تغییرات خواص فیزیکی و طول الیاف گونه راش در محورهای شعاعی طولی درخت انجام داده اند و در آن خواص فیزیکی و طول الیاف چوب راش ایران Fagus orientalis در محورهای شعاعی و طولی درخت تجزیه و تحلیل گردید. نمونه برداری از 3 درخت سالم راش در جنگل خیرود کنار نوشهر صورت گرفت.

بر اساس نتایجی که از تجزیه و تحلیل آماری بدست آمد میانگین رطوبت چوب راش این منطقه نوسان زیادی داشت و تغییرات آن درمحور شعاعی درخت افزایشی بود. تغییرات رطوبت در طول درخت چندان منظم نبود ولی درمجموع از پایین به بالا روند کاهشی داشت و الگوی تغییرات جرم ویژه در محور شعاعی تنه درخت کاهنده بوده و آهنگ کمتری داشت حال آنکه جرم ویژه در محور طولی درخت افزایش می یافت تغییر ابعاد چوب راش در محورهای شعاعی با تغییرات جرم ویژه به آهستگی کاهش می یافت و طول الیاف چوب راش در محور شعاعی دربخش پایین درخت به آهستگی کاهش می یافت. طول الیاف چوب راش در محور شعاعی در بخش پایین درخت تغییرات منظمی نداشته ولی در قسمت بالای درخت این تغییرات صعودی بوده است،روند تغییرات طول الیاف چوب درمحور طولی درخت نزولی واز زمین تا تاج درخت از مقدار آن کاسته می شود.

دوست حسینی کاظم و پارسا پژوه 1376 بررسی مشابه دیگری را درمورد خواص فیزیکی و طول الیاف برروی گونه ممرزبه انجام رساندند ودر این بررسی 3 درخت سالم ممرز از جنگل خیرود کنار نوشهر انتخاب گردید و نمونه برداری در ده ارتفاع از تنه و یک بخش در پایین ترین قسمت کنده صورت گرفت و نتایج بررسی نشان می دهد که رطوبت چوب ممرز درمحور شعاعی تغییرات کمی داشته ولی در محور طولی از زمین تا تاج درخت افزایش می یافت و الگوی تغییرات جرم ویژه و هم کشیدگی حجمی در دو محور شعاعی وطولی نزولی بوده از مغز تا پوست و از پایین به بالا کاهش می یافت. و منحنی تغییرات طول الیاف در محورهای شعاعی صعودی بود و نشان می داد که درخت ممرز در قسمتهای بیرونی تنه و مجاور پوست دارای الیاف بلندتری است و همچنین الیاف چوب ممرز در بخش پایین تنه درخت بلندتر از قسمتهای پایین بود.

پاورپوینت بیماریهای بخش ریشه و طوقه و پاتوژنهای آوندی در 44 اسلاید زیبا و قابل ویرایش با فرمت pptx

1- بیماریهای ناشی از فایتوفتورا

2- بیماریهای ناشی از روزیلنیا وآرمیلاریا

3- بیماری ناشی ازباکتری اگروباکتریوم

4- بیماری ناشی از ورتیسیلیوم

5- بیماری ناشی از نماتد مولد گره ریشه

چرخه بیماری :

رشته‌های میسیلیوم بصورت بین سلولی و یا داخل سلولی بتدریج دربافت پوست و چوب رشد نموده و سرانجام نسوج چوبی و آبکشی و اشعه میانی را پر می‌کند . در بافت چوبی نواحی سیاه رنگی که با چشم غیر مسلح قابل رؤیت می‌باشد تشکیل می‌گردد . روی پوست ریشه‌های مبتلا معمولاً تعداد زیادی ترک‌های کوچک ایجاد می‌شود .

مادامی که ریشه‌های مبتلا زنده هستند بر روی آن‌ها رشته‌های میسیلیوم قارچ مشاهده می‌شود . بعد از مرگ گیاه عامل بیماری ناپدید و سختینه‌های بسیار زیادی که اغلب بصورت تکه‌های سیاه رنگی است روی پوست ریشه تشکیل می‌شود . سپس روی سختینه‌ها کنیدیوفورهای قهوه‌ای رنگ و فرچه‌ای که اصطلاحاً کورمیوم Coremium گفته می‌شود .

مبارزه :

مبارزه شیمیایی :

قارچکش بنومیل

قارچکش توپسین ام – 70

کاربندازیم

روش استفاده :

قبل از کاشت می‌توان از محلول ساخته شده زیر استفاده نمود و نهال‌ها را ضدعفونی نمود .

بنومیل یا توپسین 300 گرم

خاکستر یا خاک نرم 10 کیلو گرم

پهن الک شده 5 کیلو گرم

آب 100 لیتر

در باغ‌هایی که بیماری تازه نفوذ کرده با محلول پاشی دو قارچکش ذکر شده بمیزان 100 گرم در ناحیه سایه‌انداز درخت موثر است .

استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای درکنترل این بیماری بسیار موثر است .