مقاله بررسی عدالت در 13 صفحه ورد قابل ویرایش

مقدمه:

عدالت واژه ای است که از چند حرف تشکیل شده است، اما در خودش معنای وسیع و گسترده ای دارد. عدالت در فرهنگ لغت به معنی دادگری کردن، عدالت کردن آمده است. جرجانی می‌گوید: «عدالت در لغت استقامت باشد و در شریعت عبارت است از استقامت بر طریق حق است باجتناب از آن چه محظور است در دین.[1]

سخن از حق و عدالت زیاد به گوش می رسد، اما وقتی جای قول و عمل فرامی‌رسد کناره گیری می‌کنند چرا که ممکن است منافع خود را از دست بدهند. قرآن کریم کتاب به کمال رساندن انسان است و در این جهت همه امور را با عدالت تنظیم نموده است، که عدالت جان هر چیز است، و اگر عدالت از چیزی سلب شود،‌ گویا جان و روح آن چیز را گرفته باشند، جز مرده ای بیش نخواهند بود. حضرت علی علیه السلام در بیان کلی می فرماید: عدالت حیات و زندگی است.[2]

یکی از دل مشغولی‌های اصلی پیامبران الهی در تمامی اعصار و نیز شاخصه اصلی دولت دینی و مردم سالار عدالت اجتماعی است. انسانها بالفطره شیفته عدالتند و وعده و انتظار عدالت شیرین ترین وعده و انتظار برای انسانهاست چه سرها که برای عدالت پای دار نرفته و چه قلم ها که به خاطرش به خون آغشته نشده است.

با آن که کتابهای بسیاری دربارة عدالت منتشر شده و هنوز موضوع داغ محافل فکری جهان است، جهان از جهت علمی و عملی با حقیقت و سیر عدالت و عدالت دزدی فرسنگ‌ها فاصله دارد. امیدواریم که روزی این فاصله از بین برود:

عدالت کن، که در عدل آنچه یک ساعت بدست آید میسر نیست در هفتاد سال اهل عبادت را

(صائب)


چکیده :

مقاله ای که پیش رویتان قرار دارد، از چند بخش تشکیل شده است. مقاله با یک مقدمه شروع می‎شود. در مقدمه عدالت را معنی کرده ام کمی در این باره مطلب نوشته ام تا به این طریق مخاطب را متوجه موضوع مورد بحث کنم. بعد از مقدمه کم کم وارد موضوع عدالت شده ام. در قسمت بعد از مقدمه سعی کرده ام مفهوم عدالت در لغت و همچنین جایگاه آن را تا حدودی بیان کنم. در این قسمت از سخنان و حکمتهای امام علی (علیه‌السلام) هم استفاده کرده ام تا از سخنان آن بزرگوار هم در ارائه مطلب کمکی گرفته باشم. قسمت بعدی در مورد عدالت بستر کمالات است. که مطلب اساسی آن اینست که انسان اگر می‌خواهد به آنچه که لایق آن است برسد باید عدالت را در همه امور جاری گرداند. مطلب بعدی عنوانش عدالت از آرزو تا عمل است، که از روزنامه تفاهم گرفته شده این نوشته از آقای رضای غلامی است، که در مورد عدالت اجتماعی در جامعه می‎باشد. این قسمت هدفش اینست که اجرای عدالت در جامعه نیازمند یک برنامه جامع علمی و مبارزه با ظلم از سوی هر دولتی می‎باشد. مطلب آخر هم در مورد اینست عدالت راه رسیدن به قله انسانیست. بندگان در سایه عدالت بهترین آدم ها می‎شوند و با بی عدالتی به بدترین آدم تبدیل می گردند. این بود مختصری توضیح در مورد مقاله‌ای که نوشته شده است.


مفهوم عدالت در لغت و جایگاه عدالت

عدالت در لغت به معنای استقامت چیزی و مستقیم بودن و مساوات و داد و انصاف و حکم حق و میزان و امر متعادل آمده است.1 و در اصطلاح حدوسط میان افراط و تفریط است، که عبارت است از تعدیل قوه‌ی علیه و تهذیب آن2، و در این معنا از بهترین فضایل اخلاقی شمرده شده است، چنانکه امام خمینی (ره) در این مورد می نویسد: «و آن از امهات فضایل اخلاقیه است، بلکه عدالت مطلقه، تمام فضایل و ظاهریه و روحیه و قلبیه و نفسیه و جسمیه است.»3 عدالت در کلمات امیرالمومنین به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود و رعایت استحقاق هر چیز و رساندن هر زی حقی به حقش آمده است، چنانکه آن حضرت فرموده است: «اَلْعَدلُ یَضَعُ الاُموُرَ تواضِعَها»4 عدالت کارها را بدانجا می نهد که باید اینگونه بودن و بر این اساس زیستن و همه امور را بر این قاعده گرداندن از والاترین کمالات انسانی است، بلکه تمام معانی گفته شده برای عدالت در سایة همین معنا حاصل می‎شود، یعنی قرار دادن هر چیز در جای خودش و حق هر چیز را ادا کردن، آن گونه که بایسته و شایسته است، و هر چیز را به کمال لایقش رساندن و از خلاف این امور پرهیز نمودن. در همین ملای روی سروده است[3]:

عدل چه کرد؟ وضع اندر موضعش ظلم چه بود؟ وضع در ناموقعش

و برای تبیین این امر مثال آورده است که آب دادن به درختان عدالت و آب دادن به جای ظلم است، و نیز نهادن نعمت در جای مناسب خود عدالت است و نهادن چیزی در غیر موضع خود ظلم است.

عدالت راه رسیدن به قلة انسانیت

عدالت کمال است که در رأس ارزشهای انسانی و اسلامی قرار دارد و سلامت همه امور بدان بسته است، با چنین نگرشی پیشوای عدالت گرایان علی (علیه السلام) فرموده است: «بدان که برترین بندگان خدا نزد او پیشوایی است دادگر، هدایت شده و راهبر، که سنتی را که شناخته شده است برپا دارد، و بدعتی را که ناشناخته است بمیراند … و بدترین مردم نزد خدا پیشوایی است ستمگر، خودگرا، و موجب گمراهی دیگران، که سنت پذیرفته را بمیراند، و بدعت واگذارده را زنده گرداند8.

برترین بندگان، عدالت برترین می‎شوند و بدترین مردمان نیز با بی عدالتی بدترین می گردند که کسی جز به تحقق کمال عدالت در خویش نمی تواند به سوی کمال مطلق گام بردارد و محبوب حق شود. امام علی (علیه السلام) در ضمن خطبه‌ای در این باره فرموده است: بندگان خدا! همانا محبوبترین بنده نزد خدا، بنده ای است که خدا او را در پیکار نفس یا راست- عدالت بر خود گماشته و نخستین نشانه آن اینکه هوا و هوش را از دل برداشته9.

امیرمؤمنان علی (علیه السلام) راه سلوک به سوی خدا را ملزم نمودن خویش به عدالت معرفی کرده است، زیرا در سایة چنین کاری است که انسان قوای خود را به اعتدال می‌کشاند و هر چیز را در جای خودش و به اندازه و به دور از افراط و تفریط به کار می‎گیرد و مُر زبان می‎شود و ادب الهی نصیب او می گردد10.

چنین کسی که این ویژگی را دارد نخستین نشانه اش اینست که هوا و هوس را از خود بیرون کن، با هوا و هوس حکم و داوری نمی کند. با هوا و هوس کسی را برتر و کسی را خوار نمی کند … بلکه در سایة عدالت خداخواه و حق مدار می‎شود و یاد حق وجودش را لبریز می‌کند و اهل ذکر و عدالت پیشه می‎شود و نشانه های کمال انسانی در او جلوه می نماید. خود حضرت علی (علیه السلام) در کلام 222 خودش اهل ذکر و عدالت پیشه گان را والاترین انسانها برشمرده است.[4]

انسان با ایمان، خود جلوه ای است از عدالت و بی گمان چیزی چون عدالت در ساماندهی ایمان نقش ندارد چنانکه امیر مؤمنان علی (ع) در ضمن حکمتی والا عدالت را از پایه های ایمان برشمرده و فرموده است: ایمان بر چهار پایه استوار است: بر شکیبایی و یقین و عدالت و جهاد.11

انسان در سایة زندگی بر مبنای عدالت می‎تواند به سوی قله های کمالات انسانی سیر نماید و به مراتب بالای ایمان دست یابد. در اندیشة علوی عدالت چنان والاست که اشرف اجزای ایمان و مانند رأس آن معرفی شده چنانکه امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرموده است: عدالت سیر ایمان و گرد آورندة نیکوییهاست.[5]