هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی گروه‌درمانی با رویکرد هستی‌شناسی اسلامی بر میزان درد معنوی در دانشجویان با مشکلات افسردگی بوده‌است. روش مورد استفاده در این پژوهش، آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه پژوهش دانشجویان دختر در مقطع کارشناسی سال تحصیلی 93-94 در دانشگاه فنی-حرفه‌ای بودند. به منظور انجام پژوهش، تعداد 30 نفر از دانشجویان دختر برای شرکت در این برنامه در نظرگرفته شدند که به طور تصادفی در دو گروه آزمایش (15=n) و کنترل (15=n) جایگزین شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، مقیاس افسردگی بک ویراست دوم (1968) و مقیاس محقق ساخته درد معنوی بود. داده‌ها توسط نرم‌افزار SPSS و با استفاده از آزمون کوواریانس، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتیجه پژوهش نشان داد که درمان با رویکرد هستی‌شناسی اسلامی به طور معناداری (001/0p<) بر کاهش افسردگی و درد معنوی در دانشجویان مؤثربود.

کلیدواژه‌ها: آموزش‌های هستی‌شناسی اسلامی، افسردگی، دانشجویان، درد معنوی، گروه‌درمانی

فهرست مطالب

فصل اوّل: مقدمه

1-1کلیات 2

1-2 بیان مسأله. 8

1-3ضرورت و اهمیت تحقیق.. 12

1-4اهداف پژوهش... 16

1-5تعریف مفهومی متغیرها16

1-5-1 افسردگی.. 16

1-5-2 درد معنوی.. 17

1-6تعریف عملیاتی متغیرها17

1-6-1 افسردگی.. 17

1-6-2 درد معنوی.. 17

فصل دوّم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1 افسردگی.. 19

2-1-2 الگوها و درمان‌های اختلال افسردگی.. 22

2-1-2-1 الگوی زیستی افسردگی.. 22

2-1-2-2 الگوی روان‌پویشی افسردگی.. 28

2-1-2-3 الگوهای شناختی افسردگی.. 30

2-1-2-4 الگوی وجودگرایی.. 33

2-1-2-5 افسردگی از دیدگاه معنوی‌گرایی.. 37

2-1-2-6 رویکرد اسلامی در تبیین افسردگی.. 42

2-2 درد معنوی.. 84

2-3 سابقه تحقیق.. 89

2-3-1 درمان با رویکرد اسلامی و افسردگی.. 89

2-3-2 درد معنوی و رویکرد هستی‌شناسی اسلامی.. 92

فصل سوّم: روش پژوهش

3-1 طرح تحقیق.. 96

3-2 جامعه، نمونه و روش نمونه‌گیری.. 96

3-2-1 جامعه آماری.. 96

3-2-2 روش نمونه‌گیری.. 97

3-2-3 ملاک‌های ورود به پژوهش... 97

3-2-4 حجم نمونه. 97

3-3ابزارهای پژوهش... 98

3-3-1 ویرایش دوم مقیاس افسردگی بک (BDI-II)98

3-3-2 مقیاس درد معنوی.. 100

3-3-2-1 ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مقیاس درد معنوی.. 100

3-3-2-2 روایی.. 101

3-3-2-2-1 همبستگی با نمره کل مقیاس... 105

3-3-2-2-2 روایی همزمان. 107

3-3-2-3 پایایی.. 108

3-4 روش اجرا109

3-5- مداخله. 109

3-6 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها112

فصل چهارم: یافته‌ها

4-1 یافته‌های توصیفی متغیرهای پژوهش... 114

4-2 تحلیل استنباطی.. 115

4-2-1 فرضیه اول: گروه‌درمانی با رویکرد هستی‌شناسی اسلامی ، تأثیر

معناداری بر میزان افسردگی در دانشجویان افسرده دارد.115

4-2-2 فرضیه دوم: گروه‌درمانی با رویکرد هستی‌شناسی اسلامی، تأثیر

معناداری بر میزان درد معنوی در دانشجویان افسرده دارد.117

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1 بحث یافته اول. 120

5-2 بحث یافته دوم. 122

5-3 نتیجه‌گیری.. 125

5-4 محدودیت‌ها126

5-5 پیشنهادات.. 126

منابع

منابع فارسی.. 127

منابع انگلیسی.. 138

چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی

فهرست جدول‌ها

عنوان صفحه

جدول 3-1 میانگین و انحراف استاندارد سن شرکت‌کنندگان به تفکیک گروه‌ها98

جدول 3-2 فراوانی شرکت‌کنندگان بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی.. 101

جدول 3-3: ماتریس عامل‎‌های چرخش یافته به شیوه واریماکس... 103

جدول3-4: ماتریس همبستگی مؤلفه‌های مقیاس و نمره کل آزمون. 106

جدول3-5: ماتریس همبستگی مقیاس درد معنوی و سلامت معنوی و ابعاد آنها107

جدول3-6: مقادیر پایایی مقیاس درد معنوی و ابعاد آن. 108

جدول 3-7: پلن گروه‌درمانی هستی شناسی اسلامی.. 111

جدول 4-1 میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در گروه آزمایشی و

کنترل. 115

جدول 4-2 نتایج تحلیل کواریانس تک متغیری روی نمرات پس‌آزمون

افسردگیبا کووریت پیش‌آزمون. 116

جدول 4-3 میانگن تعدیل شده متغیر وابسته افسردگی.. 116

جدول 4-4 نتایج تحلیل کواریانس تک متغیری روی نمرات پس‌آزمون درد

معنوی باکووریت پیش‌آزمون. 117

جدول 4-5 میانگن تعدیل شده متغیر وابسته درد معنوی.. 118

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1، میانگین نمرات افسردگی قبل و بعد از درمان. 117

نمودار 4-2، میانگین نمرات درد معنوی قبل و بعد از درمان. 118

روان شناسان مزاح را به مثابه یکی از ویژگیهای شخصیتی انسان در نظر گرفته و آن را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار داده اند. در دهه 1960 م. علاقه روان شناسان به نقد و بررسی مزاح و خنده برای وجود آدمی جلب شد. برخی از روان شناسان معتقدند که مزاح و خنده برای وجود آدمی و زندگی او، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است (کورتکف [1]، 1991؛ میندس[2] و کوربین [3]، 1985). دیدگاه عمده دربارة نقش روان شناختی مزاح معتقد است که مزاح نوعی سبک سازگاری و انطباق است. فروید [4] (1916) معتقد است که مزاح یکی از سازوکارهای دفاعی «من» و نوعی تلاش اقتصادی جهت صرف انرژی روانی است. آریتی [5] (1975) معتقد است ارتباط تنگاتنگی بین حدس بذله گویی و میزان خلاقیت فرد وجود دارد. پلاچیک [6] (1981) هشت سبک سازگاری برای آدمی برشمرده که در این میان سازوکار وارونه سازی، یعنی توجه به وجوه مضحک شرایط و موقعیت های فشارزا از آن جمله است. از یک دیدگاه جامع تر زیستی – روانی اجتماعی [7] می توان مزاح را نوعی پیام هدفمند اجتماعی دانست که با تغییرات فیزیولوژیکی و روانی ویژه ای همراه است. بدیهی است که این پیام کارکردهای اجتماعی خاص خود را داراست و محتوا و مسیر ویژه خود را نیز دارد. به عبارت دیگر مزاح به مثابه یک پیام هدفمند به دنبال تحقیق کارکردهای معینی است و در این راه با استفاده از شیوه های ویژه در موقعیت های معینی به کار می رود. توجه به کارکردهای اجتماعی و اهداف مزاح از دیدگاههای مختلف، مورد بحث و بررسی علمای رفتاری و به خصوص روان شناسان قرار گرفته است. برخی از روان شناسان، مزاح را اساساً خصومت بار، عده ای آن را دردناک و تحقیرآمیز و تعدادی دیگر مزاح را سرگرم کننده و لذت بخش می دانند. به طور کلی نظرات روان شناختی پیرامون مزاح و بذله گویی را می توان در قالب چند رویکرد نظری مورد بررسی قرار داد. شوخی و شوخ طبعی اساساً خلاق بوده و خود تسهیل کننده خلاقیت بیشتر است. تقریباً تمامی تعاریف شوخ طبعی شامل ضوابطی از قبیل ترکیبهای غیرمعمول، شگفتی، عدم تجانس مفاهیم و برداشتها و نظایر آن می گردد. بر طبق یک تعریف شوخ طبع کسی است که خلاقیتش منجر به اظهار نظرها، داستانها و نمایش نامه های خنده آور است. علاوه بر آن، در بینشی وسیع شوخ طبع کسی است که خود و دیگران را به نحوی فراتر و منفک تر می بیند. چنین شخصی قادر است به خود و وقایع زندگی بخندد و در عین حال با مردم و وقایع مرتبط باقی بماند.شوخ طبعی فرایندهای فیزیولوژیک، روانی و اجتماعی را ادغام یا سنتز می کند. بنابراین توانایی ایجاد شوخی و مزاح یا «داشتن توانایی شوخ طبعی» ویژگی خلاق مهمی است. بدون شوخی زندگی برای غالب مردم غیرقابل تحمل است. برای بسیاری از مردم شوخی یک راه بقا و یک نیروی شفابخش است

فهرست مطالب

مقدمه

مزاح یا شوخ طبعی

آشنایی با متون روانشناسی دربارة مزاح

سلامت روان یا سلامت روانشناختی

بیان مسئله تحقیق

اهمیت و ضرورت تحقیق

اهداف تحقیق

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

تعریف مفهومی شوخ طبعی

تعریف عملیاتی شوخ طبعی

تعریف مفهومی سلامت روانی

تعریف عملیاتی سلامتی روانی

فصل دوم

مبانی نظری و یافته های پژوهشی

مبانی (رویکردهای) نظری روان شناختی مزاح

الف- نظریه اهانت

ب- نظریه تخلیه هیجانی و آسودگی

ج- نظریه ناهماهنگی و تباین

واکنشهای مزاح

مزاح و سیستم ایمنی بدن

نقش درمانی مزاح

تبیین روان شناختی از تأثیر مزاح در مقابله با استرس

مدل تعاملی استرس

مبانی نظری سلامت روانی

نظریه فروید

نظریة موری

نظریة آدلر

نظریه فروم

نظریه مزلو

نظریه اسکینر

نظریه کارل یونگ

افراد سالم از نظر روانی

نظریه اسلام

اهمیت سلامت روان

الف- عوامل زیستی

ب- عوامل عاطفی و روانی

ج- عوامل اجتماعی

رابطة بین استرس، کنار آمدن و سلامتی

پیامدهای استرس

اختلال هیجانی

اختلال شناختی

اختلال فیزیولوژیکی

کنار آمدن

روشهای کنار آمدن مستقیم

کنار آمدن مواجهه ای

مسئله گشایی برنامه ریزی شده

حمایت اجتماعی

روشهای کنار آمدن دفاعی

مکانیزمهای دفاعی

کاهش دهندگان شیمیایی استرس

پسخوراند زیستی

ورزش

یافته های پژوهشی در زمینة مزاح (شوخ طبعی)

ترغییب پرورش توانایی شوخ طبعی

منابع فارسی

سازگاری در فرهنگ روان‌شناسی، عبارت است از رابطه‌ای که هر ارگانسیم با محیط خود برقرار می‌کند. این اصطلاح معمولاً به سازگاری روان‌شناختی یا اجتماعی با توجه به معنای ضمنی مثبت آن اشاره دارد. یعنی فرد خوب سازگار یافته و این اصطلاح وقتی به کار برده می‌شود که فرد در یک فرایند جاری و غنی از رشد بالقوه خودش، درگیر است و به تغییرات محیطی به طرز مؤثری واکنش نشان می‌دهد. این واژه از طرفی اشاره به یک حالت تعادل کامل بین ارگانیسم و محیط دارد. حالتی که در آن همه نیازها ارضاء شده‌اند و عملکردهای ارگانیسمی به آسانی تحقق بخشیده می‌شوند (عیدیان، 1385).

سازگاری به فرایندهای روان‌شناسی که مردم را با تغییرات روزمره هماهنگ می‌کند، اشاره دارد (وایتن ولیویید[1] به نقل از شهسواری، 1382) به زعم سینها وسینگ[2] (1993) سازگاری عبارت است از ثبات عاطفی و جسارت در روابط اجتماعی و نیز علاقه به تحصیل و مدرسه در فرد که به صورت سازگاری عاطفی، سازگاری اجتماعی و سازگاری آموزشی نیز بیان شده است (سینها وسینگ، ترجمه کرمی، 1377) منظور از سازگاری اجتماعی داشتن رابطه صحیح و مطلوب با دیگران و سازگاری شخص با محیط خود می‌باشد که با تغییر دادن خود و یا محیط به دست می‌آید (پورافکاری، 1373) و به مکانیسم‌هایی که بوسیله آنها یک فرد ثبات عاطفی پیدا می‌کند سازگاری عاطفی اطلاق می‌گردد و سازگاری تحصیلی را به عنوان داشتن نگرشهای مثبت نسبت به اهداف تحصیلی وضع شده، کامل کردن شروط تحصیلی و اعتقاد فرد به مؤثر بودن تلاش برای رسیدن به درجات علمی بالاتر تعریف کرده‌اند (پور دهقان اردکانی، 1383).

عوامل زیادی با سازگاری که یک ضرورت حیاتی برای انسان محسوب می‌شود در ارتباطند که مهمترین آنها «نحوة برقرار کردن ارتباط و تعامل با دیگران» می‌باشد. به عبارت دیگر، ارتباط و تعامل ناموفق باعث بوجود آمدن ناسازگاری در فرد خصوصاً در نوجوانان و جوانان که داشتن تعاملات اجتماعی به ارتباط با دیگران بویژه همسالان نقش مهمی در سلامت روانی آنها دارد، می‌شود (احمدی، 1375).

از دیدگاه روانشناسی ارتباطات، کوچکترین واحد ارتباطی در اجتماع رابطه بین دو شخصیت است. برن[3]، معتقد است که شخصیت هر انسانی از سه بخش که در ارتباط با یکدیگر هستند تشکیل می‌شود. کودک،‌ والد و بالغ.بنابراین وقتی انسان می‌خواهد در جامعه سازگار باشد، باید ابتدا خصوصیات شخصیتی سه‌بعدی خود را بشناسد و سپس وارد اجتماع شود. آنگاه خصوصیات سه‌بعدی طرف مقابل را نیز به طور نسبی بشناسد تا بهتر بتواند با او ارتباط برقرار کند. چه اگر ندانیم چگونه و با کدام بعد و در چه موقعیتی رابطه انسانی برقرار کنیم ، دچار شکست در تعامل اجتماعی شده و حالت سرخوردگی و ناکامی پیدا می‌کنیم و در نهایت با محیط انسانی خود ناسازگار می‌شویم (شفیع‌آبادی و ناصری، 1380).

در همین رابطه در پژوهشی حاجی نصیر (1384) با عنوان «تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل برخود پنداره[4] و منبع کنترل[5] دانشجویان دختر دانشگاههای تهران به این نتیجه دست یافت که مشاورة گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل با اطمینان 99% بر تغییر خود پنداره و منبع کنترل دانشجویان مؤثر بوده است.

با توجه به تحقیقات صورت گرفته اینکه نظریة تحلیل رفتار متقابل نظریه قابل فهم و پیشرفته روانشناسی دربارة تفکرات، احساسات و ارتباطات افراد است و درک آن برای سنین نوجوانی راحت‌تر است و از طرفی رویکردی است که مفاهیم و متون آن برای گروههای درمانی طراحی شده (کرسنی[6]، به نقل از شفیع‌آبادی، 1380) و نوجوانان گرایش شدیدی به شرکت در گروه دارند، در این پژوهش سعی شده است که تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر سازگاری اجتماعی، عاطفی و آموزشی دانش‌آموزان سنجیده و مورد بررسی قرار گیرد.

فهرست مطالب

فصل اول.. 1

مقدمه.. 2

بیان مسئله.. 3

اهمیت و ضرورت پژوهش...... 4

اهداف پژوهش...... 5

هدف اصلی... 5

اهداف فرعی... 5

فرضیه های پژوهش...... 5

فرضیه اصلی... 5

فرضیه‌های فرعی... 5

متغیرهای پژوهشی... 6

تعریف متغیرها. 6

تعریف نظری مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل... 6

تعریف عملیاتی:6

سازگاری... 7

تعریف نظری :7

تعریف عملیاتی :7

فصل دوم.. 8

ادبیات و پیشینه تحقیق... 8

مقدمه.. 9

الف) زمینه نظری پژوهش...... 9

سازگاری... 9

1- تعریف سازگاری... 9

2- عوامل مؤثر بر سازگاری... 10

الف) خانواده. 10

ب) مدرسه.. 11

ج) گروه همسالان.. 11

ویژگیهای افراد سازگار.. 16

نظریه تحلیل رفتار متقابل... 17

مبانی نظری نظریه تحلیل رفتار متقابل... 18

الگوی حالات نفسانی... 18

موقعیتهای روانی و طرحهای زندگی... 20

آسیب‌شناسی روانی از دید تحلیل رفتار متقابل:21

هدف درمان در تحلیل رفتار.. 22

فرآیند گروهی در رویکرد تحلیل رفتار متقابل... 22

مشاوره و درمان :23

ارزشهای مشاوره گروهی... 24

- تحقیقات انجام‌شده در داخل کشور.. 25

تحقیقات خارجی... 27

سازگاری از دیدگاه تحلیل رفتار متقابل... 28

جمع‌بندی مطالب..... 31

منابع.. 32