مقاله بررسی حاشیه نشینی در 16 صفحه ورد قابل ویرایش

به نام یگانه هستی بخش

طرح مسأله

حاشیه نشین به مفهوم کلی به کسی گفته می شود که در اکثر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام ا قتصادی شهر شود و از خدماتی شهری استفاده کند . حاشیه نشینی در پی وجود یک اقتصاد ناسالم و بسیار و در کنار سایر عوامل بر مشکلات شهری افزوده است .

حاشیه نشینی از آنجا که بر حاصل زندگی جمعی انسان هاست ، پدیده ای اجتماعی می باشد . این مسأله تنها مختص کشورهای جهان سوم نیست ، بلکه در کشورهای پیشرفته نیز می توان نمونه هایی از حاشیه نشین را البته با اختلافاتی از نظر کمی و کیفی مشاهده کرد . لیکن آمارنشان می دهد که این مسأله به صورت حاد تری دامنگیر کشورهای در حال توسعه ا ست . بنابرگزارش سازمان ملل متحد در سال 1981 ، از هر 5 شهر نشین کشورهای در حال توسعه ، دو تن زاغه نشین بوده اند که این مقدار 40% جامعه آنان را شامل می شده است . در سال 1990 این رقم به 50% رسیده است و در آن زمان پیش بینی شده که تا سال 2000 به 62% خواهد رسید .

البته باید گفت در شهرهای ایران حاشیه نیسن به آن شکل که در بسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه مثل مکزیکوسیتی یا قاهره قابل مشاهده است وجود ندارد . اما به هر حال این مسأله در ایران نیز خود را به عنوان معصل حادی که قابل طرح و به درستی است ، نشان داده است !

در این تحقیق سعی بر آن بوده است که به این سؤالات پاسخ داده شود :

الف – علل ایجاد پدیده ای به نام حاشیه نشینی ( امکان غیر رسمی ) چیست ؟

ب – را محل های موجود برای مقابله با اسکان غیر رسمی کدامند ؟



اقتصاد شهری :

مربو ط به متن اقتصاد شهری : با توجه به اینکه حشاشیه نشینی از مسائل و مشکلات اتباع شهری است و بعلاوه مانند سایر مشکلات شهری جنبة اقتصادی هم دارد ، از مسائل مورد بررسی در اقتصاد شهری می باشد .



یاد داشت ها :

2- عابدین در کوش ، سعید ، در آمدی به اقتصاد شهری ، صص 2 و 3 .

3- مشهدی زاده دهاقانی ، ناصر ، تحلیلی از ویژگیهای مثل در ایران . صص120و121 .



فهرت منابع و مآخذ :

12 عابدین در کوش ، سعید ، در آمدی به اقتصادی شهری ، مرکز نشر دانشگاهی ،چاپ چهارم .1380.



نیم نگاهی به معنا و مفهوم اسکان غیر رسمی ( حاشیه نشینی )

امکان غیر رسمی از جمله پدیده های ناشی از شهر نشینی شتابان معاصر از جلوه های بارز فقر شهری است که در شکلی برنامه ریزی نشده و خود روی یدر درون یا اطراف شهر ها ظاهر شده است . سکونتگاه های غیر رسمی با تجمعی از اقشار کم در آمد و غالباً با مشاغل غیر رسمی و نازل و شیوه ای از شهر نشنینی ناپایدار همراه هستند و زمینه مناسبی برای بروز آسیب های اجتماعی به شمار می روند .

اسکان غیر رسمی در ت مدن تخصصی علوم مربوط به اجتماع در شهر ، با عنوان های دیگری چون حاشیه نشینی ، اسکان خود روی ، اسکان نابهجار یا نابسامان ، امکان عدوانی ، آلونک و زاغه و اصطلاحاتی از این قبیل نیز خوانده شده است . از این جهت در این تحقیق این مسأله را با نامهای مختلف به کار می بریم . 2

از دیدگاه شهر سازی حاشیه نشینی نوعی اسکان غیر رسمی و شیوه ای از سکونت موقت تلقی می شود که درخارج از محدوده های شهری در زمین هایی که برای توسته شهری پیش بینی نشده اند ، شکل می گیرد و بسا ساخت و ساز غیر قانونی و تغییر کاربری زمین های کشاورزی همراه است .

البته باید گفت گرچه بسیاری یا به عبارتی بیشتر حاشیه نشینان در حاشیه شهرها زندگی می کنند ، اما بسیارند افرادی که در داخل محدوده شهری زندگی می کنند ، ولی جزو حایشه نشینان به حساب می آیند . برعکس ، کسانی هم هستند که در حاشیه شهرها زندگی می کنند ، لیکن حاشیه نشین نیستند.3

حاشیه نشینان گروههای اجتماعی هستند که در شهرها پدید می آیند . حاشیه نشینان شهری معمولاً بر سر دوراهی مرحله گذار اجتماعی هستند . به این صورت که اولاً ، کسانی که به طور موقت وارد شهر می شوند به مسکن موقت احتیاج دارند . این افراد شهری که از نظر اقتصادی و اجتماعی از شهرها رانده شده اند به علت کمی دستمزد و دیگر اجتماعی جاشیه نشین می شوند .

ضمناً قابل تاکید است که به دلایل وجود حرمت در خیلی از موارد تصرفات عداونی نبوده و حاشیه نشینان با میزانی از توان مانی به پیرامون شهر آمده و برای زمین وساختمان مسکن خود پرداختهای قابل توجهی ( نسبت به روستای مبدأ) می نمایند ولزوماً از نظر اقتصادی و اجتماعی حاشیه نشینی شهر اصلی نبوده و بعضاً از داخل شهر به این مکانها رانده شده اند ، هر چند عمده آنها روستا زاده هستند .4

بازار رسمی ( مدیریت شهری ، طرحهای توسعه شهری ، اراضی شهری ) برای پذیرش اقشار کم در آمد شهری و روستایی و تأمین مسکن ایشان سازماندهی نشده است ؛ ولی بازار یغیر رسمی ( زمین غیر رسمی ، مصالح غیر رسمی ، نیروی کار غیر رسمی ) جنگلی به طور متناوب و بسیار ماهرانه برای پذیرش این اقشار سازماندهی شده اند . به عبارتی بازار غیر رسمی با حداکثر سود برنده و مدیریت شهری با حداکثر هزینه بازندة این جریان هستند .

در فاصله سالهای 80-1370 تحولات مختلفی در سکونتگاههای غیر رسمی یا اجتماعات آلونکی رخ داده است .از جمله این تحولات ، افزایش خانوارهایی است که از سکونتگاه های رسمی درون شهرهای بزرگ – به خصوص تهران – به سکونتگاه های غیر سرسمی یا اجتماعات آلونکی نقل مکان می کنند . مهمترین دلیل این امر مشکلات اقتصادی خانوارهای شهری از یک سو و تعامل برخی دیگر از شهر نشنیان برای به کف آوردن مبالغی به منظور سرمایه گذاری و کسب درآمد برای هزینه کردن ماهیانه است ؛ و یا گروهی نیز برای حذف هزینه مسکن رسمی ( اجاره بها ) ترجیح می دهند مسکن در اجتماعات آلونکی خریداری کنند .

از دیگر موارد فقیر تر شدن اکثریت ساکنان اجتماعات رسمی در ده سال اخیر می باشد . خانوارها درده سال گذشته اقلامی را از زندگی خود خارج کرده اند تا به فروش برسانند ، به همین دلیل برخی اقلام کنار گذاشته شده ، دو ماده به زندگی بازگشته اند . چراغهای خوراکپزی و ایجاد گرما به نام و آلود از آن جمله اند . البته تحولات دیگر بسیارند ، که در اینجا فرصت پرداختن به همه آنها نمی باشد .6

در یک جمعبندی در باب تعریف و مفهوم اینگونه سکونتگاهها که در درون یا مجاور شهرها ( محدوده استحفاظی یا منطقه کلان شهری ) شکل می گیرند ، می توا ن به مشخصه های زیر اشاره کرد :

الف ساخت و ساز آنها به صورت خودرو یا بدون رعایت قواعد اصول مصوب شهری با پروانة ساختمان انجام گرفته باشد.

ب – در ا کثریت واحد های مسکونی آنها اصول فنی ساختمان رعایت نشده باشد ، هر چند از مصالح ساختمانی متعارف ساخته شده باشند .

ج – هر چند واحدهای مسکونی از برخی خدمات چون آب یا برق یا مدرسه برخوردار باشند اما کل خدمات زیر بنایی و اجتماعی نظام یافته و حد معمولی کمبود یا نبود خدمات و پایین تر نباشد .

د – از لحاظ کاربری زمین کمبود های چشم گیر ، باز دارنده و ناکار آمد برای فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ، فضای سبز ، معابر و غیره وجود داشته باشد .

هـ – اکثریت ساکنان آنها را گروه های کم در آمد تشکیل می دهند .

و- از نظر شکل با باقی شهر سنخیت نداشته و از نظر محتوی نظارت اجتماعی کم و ناهنجاری شهری دیده می شود.

نارسایی های فوق و استفادة غیر کار آمد از زمین و آشفتگی کالبدی و نازیبایی ، کیفیت پایین محیط زیست و عدم وجود امنیت کافی و تجمیع مهاجرین از مبدأ مشترک یا قومیت مشابه ، از ویژگیهای این گونه سکونتگاه هاست.7

قابل ذکر است ، اگر چه بعضی ، نابهنجاری و آسیب های اجتماعی را نیز یکی از خصوصیات این جوامع می دانند ، لیکن باید گفت « آلونک نشینی را به هیچ وجه نباید به معنی دست یازی به جرائم اجتماعی و درگیر بودن با آسیب های اجتماعی به حساب آورد.»8 غالباً محیط زندگی و شرایط موجود در این سکونتگاه ها برانگیزاننده نابهنجاری وآسیب های اجتماعی می باشد : لین خود مردم این مناطق متهم به داشتن ضعف در رفتارهای اجتماهی نمی باشند .9
نتیجه گیری و برآیند

از دهه 50 تا به امروز این پدیده با سرعت و شدت گسترش یافته است . حتی پاسخ های نسبی به مسأله ممکن این کانون ها نیز موجب تعدیل آن نشده است . برخی از تحلیل ها و سیاست های اخیر نیز عمدتاً بر حل مشکل مسکن آنها متمرکز شده اند ، در حالی که به نظر می رسد ریشه های مسأله به نظام اقتصادی – اجتماعی و نارسایی های ان بر می گردد و راه حل این مسأله بایستی به اشتغال و در آمد ، بهداشت و درمان ، اموزش و مهارت فنی و کل فرایند زندگی تعمیم یابد : بنابراین ، بدیهی است تاهنگامی که سیاسیتی کلان – منسجم و فراگیر – شکل نگیرد تا هماهنگ با رشد و توسعه اقتصادی نگرش های خرد مقیاس ما را درجهت حل مشکل و جلوگیری از تباهی بیشتر حمایت کند و سایر بخش ها (آموزش و پرورش ، بهداشت ، اشتغال و مانند اینها ) نیز از این رویکرد ها پشتیبانی نکنند ، نمی توان به حل ریشه ای مسأل امیدوار بود . حال اگر به نسل دوم و نسل های بعدی این سکونتگاه ها که خواستها و مطالبات شهری و شهروندی دارند نیز توجه کنیم ، موضوع جدی ترهم خواهد شد.18


یادداشت ها

1-مشهدی زاده دهاقانی ، ناصر ، تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران ، صص 119-121.

2- علی آبادی ، جواد . اسکن غیر رسمی و شهرداریها ، شهرداریها ، سال چهارم ، شماره 45 ، بهمن 1381، ص 5.

3-برآبادی ، محمود ، حاشیه نشینی پدیده ای به قدمت شهر نشینی ، شهرداریها ، سال چهارم ، شماره 45 ، بهمن 1381 ، ص 48 .

4-عسگری طباطبائی ، اسدا. . . . بررسی اجمالی از پدیده بافتهای پیرامونی و یا حاشیه نشنیی در ایران ، هفت – شهر ، سال سوم ، شماره هشتم ، تابستان 81، صص 102-103.

1- خضرایی ، فرزین ، توانمند سازی در اسکان غیر رسمی ، هفت شهر ، سال سوم ، شماره هشتم ، تابستان 81، ص 59.

2- آقای دکتر شیخی ، اجتماعات آلونکی پدیده ای فراتر از حاشیه و حاشیه نشینی ، شهرداری ها سال سوم ، شمارة 26 دی 1380 ، صص 34 و 35 .

3- سازمان بهران و بهسازی شهری ، جمعبندی کمیتة تخصصی استان غیر رسمی ، هفت شهر ، سال سوم ، شمارة هشتم ، تابستان 81، صص 112و113.

4- اقای دکتر پیران ، آلونک نشنی در تهران ، نشریه سیاسی ، اقتصادی ، شماره هفتم ، ص 33.

5- صفوی ، علی ، توانمند سازی و ساماندهی امکان غیر رسمی :تجربة زاهدان ، شهرداریها ، شماره 46 ، سال چهارم ، اسفند 1381 ، ص 64.