موقعیت جغرافیایی

دزفول یکی از شهرستانهای مهم استان خوزستان است. شهراندیمشک در 12 کیلومتری شمال غربی آن شوشتر در 60 کیلومتری جنوب غربی آن اهواز(مرکز استان) در 155 کیلومتری جنوب آن وشهر باستانی شوش در 30 کیلومتری جنوب غربی آن قرار دارند. شهر دزفول در 48 درجه و 24 دقیقه طول و 32 درجه و 24 دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد و وسعت آن قریب به 5770 کیلومتر مربع است.

آب وهوا

هوای شهرستان دزفول گرم و نیمه مرطوب است. حداقل درجه حرارت در زمستان به 6 دهم درجه سانتیگراد زیر صفر و در تابستان حداکثر به 50 درجه سانتیگراد میرسد. هوای آن از شهرستان اهواز و خرمشهر خشکتر است. متوسط رطوبت در زمستان بین 35 تا 65 درصد در نوسان است. میزان متوسط بارندگی در دزفول 330 میلیمتر است.

وجه تسمیه دزفول

کلمه دزفول از دزپل دزبهل ویا دژپل گرفته شده و در اصطلاح محلی دزفیل میگویند و معرب آن دسبول است. نام شهر از دز ویا دژ به معنی قلعه وپل ماخوذ است.پل معروف رود دز احتمالا در دوران قبل از اسلام (242- 271 میلادی) بنا شده و بعدها مکرر تعمیرشده است.

سابقه تاریخی شهر دزفول

اسناد و مدارک تاریخی نشان میدهد که دزفول در دوران باستان بنا شده است. پل و قلعه مجاورآن قدیمیترین قسمت شهر و هسته اولیه آن را تشکیل میداده است. بنا به قولی دزفول در دوران تسلط عرب لطمه می بیند. در حمله مغول دزفول محفوظ می ماند ولی بعد تحت فرمان ایلخانان در می آید.

پیدایش اسلام با ایجاد مسجد جامع و مدارس دینی همراه است. در این دوره شهر بر دو پایه اصلی مسجد و بازار رونق میگیرد. بخشی از مسجد جامع دزفول به نام غریب خانه احتمالا در قرن سوم هجری بنا شده است.از ویژگیهای دوره صفویه ایجاد چاههای آب آشامیدنی ایجاد قناتها آسیابهای بادی و فاضلاب است. جنبه های شدید مذهبی بر شکل تقسیم بندی فضایی خانه های مسکونی به چشم می خورد. خانه سازی در دزفول به بخش بیرونی اندرونی و خلوت تقسیم می شود. بخش خلوت دردوران قاجاریه به تدریج از بخش ساختمان حذف می شود.

در نیمه اول قرن 19 میلادی اوضاع سامان بهتری می یابد. زراعت نی که سابقه طولانی داشته در این زمان رواج بیشتری پیدا می کند. کالاهای صادراتی دیگری از جمله قلم نی به قسطنطنیه و هند ارسال می گردد.

با اینکه دزفول در همسایگی یکی ازسه مرکز بزرگ علوم و فلسفه دنیای قدیم و صدر اسلام یعنی جندی شاپور(در مدرسه جندی شاپور از طب یونان ، ایران و هند درس گفته می شده و در واقع مرکز برخورد عقاید فلسفی شرق و غرب بوده است). به نظر می رسد میان زوال جندی شاپور و گسترش شهر دزفول رابطه وجود داشته است. گفته می شود ویرانی جندی شاپور باعث کوچ مردم به دزفول شده است. اکنون دزفول که از شهرهای ثبت شده تاریخی است همچنان زنده و فعال می باشد و با وجود گسترش دزفول بافت قدیمی هنوز قلب شهر است.

نحوهء تاثیر مسائل اقلیمی برواحد مسکونی

مسائل اقلیمی درجه حرارت هوا جهت وزش بادهای مطلوب بارندگی تاثیرات متقابلی بر واحد مسکونی و همچنین جهت گیری بافت کوچه ها می گذارد. مناسبترین باد از جهت شمال شرقی به شهر دزفول می وزد.این باد پس از عبور از روی رودخانه دز به شهر می رسد. راستای کوچه های شهر هم در همین جهت نباشد است. باد دیگری نیز وجود دارد که از سمت جنوب غربی می ورزد و از عربستان به سوی ایران می آید. این باد را مردم محلی باد مرگ یا باد سیاه می گویند و جهت کلی کوچه های مخالف این جهت میباشد. از جمله عوامل اقلیمی دیگر که در مسکن دزفول تاثیر بسزایی دارد گرما و شدت آن در تابستان می باشد که جهت مقابله با آن از راه حل های مختلفی استفاده شده است. گرمای هوا در تابستان به 50 درجه سانتیگراد می رسدو این شهر یکی از گرمترین شهرهای ایران است. برخلاف اینکه در نقاط معتدل و سردسیری اطاقها رو به آفتاب ساخته می شود در دزفول سعی می شود تا حد امکان فضاهای زندگی را مخالف با جهت تابش خورشید ونور جنوب درست نمایند و برای سایه دارشدن حیاط خانه سمت جنوب ساختمان را مرتفع تر از شمال آن می سازند تا سایه در حیاط به وجود آید. اگر دقت نمائیم چند درجه از جنوب به طرف قبله در این شهر مناسب ترین جهت برای مقابله به تابش شدید خورشید و گرمای حاصل از آن است و بدین ترتیب حیاط در شمال خانه اکثرا به سمت شمال شرقی می باشد. فضای ساخته شده در طبقات فوقانی اکثرا نیم طبقه های خصوصی هستند که به فرزندان خانواده اختصاص داده می شود. از جمله فضاهای دیگری که برای مقابله با گرمای زیاد در خانه های دزفول درست می کنند شوادان نام دارد. از جمله عوامل دیگری که بر واحد مسکونی تاثیر دارد ساختن خانه ها با آجر می باشد و آن را به دو علت می توان بیان داشت. شدت بارندگی زیاد باعث شده است که جسم سخت تری از گل جهت ساختمان تهیه شود و ان چیزی نیست جزآجر-آجر ضمن دارا بودن مقاومت زیاد از سبکی وزن نیز برخوردار است و در مقابل بارندگی شدید زمستانی مقاومت خوبی داردو از طرفی بهترین عایق حرارتی است جهت مقابله با گرما. شکست حجم ساختمانها خود عاملی جهت کاهش شدت تابش خورشید و ایجاد سایه در این حجم ها است. در سیمای کلی شهر این شکستگی به وضوح دیده می شود. از جمله عوامل دیگر پیوستگی بافت و ترکیب حجمها روی گذر ها و ایجاد ساباط می باشد که یکی از عوامل ایجادساباط ها مسائل اقلیمی است. ایجاد سایه ها و اختلاف درجه حرارت فضای سایه دار زیر این ساباط ها باعث ایجاد ایجاد جریان هوای خنک در زیر این معابر سر پوشیده می شود.

عناصرتشکیل دهنده ساختمان

نظام باربر

در دوره سنتی شکل واحدی از نظام شالوده ای در ساختمان بناهای واحد مسکونی معمول بود. بار ساختمان را دیواره ای بار بر خشتی یا آجری و سقف گنبدی خشتی و یا آجری تحمل می کردند. قسمتهای بار بر به شکل جرزهایی درنما دیده می شدند. ابعاد این قسمت ها به طور معمول از 55 تا100 سانتیمتر بوده است. ابعاد اجزای نظام ساختمانی یعنی خشت ها متفاوت بوده و بسته به مورد تغییر می کرد. در ساختن قسمت های بار بر مصالح مورد استفاده خشت یا آجر بود. در ساختن دیوارهای خشتی از ملات گل استفاده می کردند. منتها گل را که گل رس خالص بود از زیر زمین تهیه کرده و آن را ورز می دادند. یکسان بودن مصالح و نظام ساختمانی و نظام پوشش شکل واحدی را در مجموعهء معماری واحد های مسکونی ایجاد میکرد که تنها بسته به هر مورد در ابعاد و تناسبات متغیر بودند. در دورهء میانی دو گونه واحد مسکونی به بافت موجود شهر اضافه می شود.در مساکن متعلق به فرا دستان استفاده از تیرآهن در سقف باعث می شود که نظام ساختمانی به مجموعه ای از دیوارهای باربر آجری و سقف تیرآهن تبدیل شود. در این نوع نیز نظام ساختمانی به شکل جرزهایی در نما دیده می شود. ابعاد دیوارهای باربر حدود 45 تا55 سانتیمتر است. در مساکن متعلق به فرودستان نظام ساختمانی هنوز شکل سنتی را حفظ کرده است با این تفاوت که مصالح به آجرتغییر یافته اند. با توجه به اینکه در مسکن سنتی دیوارهای باربر"سقف گنبدی" یا "طاق آهنگ" بار ساختمان را تحمل می کردند نیرو های بار بر در یک جهت یا دو جهت به زمین وارد می شد. در مسکن دوره میانی که سقف تیرآهن و دیواربار بر معمول می شود شیوهء انتقال بار یک جهته است. مگر در مساکن فرودستان که هنوز از سقف گنبدی استفاده می شود.

فهرست مطالب

موقعیت جغرافیایی آب وهواوجه تسمیه دزفول

سابقه تاریخی شهر دزفول

نحوهء تاثیر مسائل اقلیمی برواحد مسکونی

عناصرتشکیل دهنده ساختمان

نظام باربر

نظام پوشش: نظام پرکننده موقعیت نسبت به نظام بار بر نتیجه گیری نظام بازشوها انواع قرارگیری بازشوهاگونه شناسی نظامهای ساختمانی همجواری واحدهای مسکونی تراکم عناصر ارتباط دهنده عناصر خطی ( نظام راهها)اطلاعات هندسی شبکه سرویس دهنده عنصر پایه شهری محدوده عناصر خطی محدود کننده های عمودی ذره شناسی حجمی نماهانفوذ فضاهای پر و خالی درهم محدود کننده های دیگر گونه شناسی راههااتصالات با شبکه ارتباطی نحوه اتصال عناصر اضافی ویژه برای ایجاد اتصال آهنگ در شبکه اتصال ترکیب نماهانظام ساختمان نماعناصر ترکیب نماقواعد ترکیب تزئین بنا عناصر تزئینی شهری

فهرست مطالب موقعیت جغرافیایی آب وهواوجه تسمیه دزفول سابقه تاریخی شهر دزفولنحوهء تاثیر مسائل اقلیمی برواحد مسکونیعناصرتشکیل دهنده ساختمان نظام باربر نظام پوشش: نظام پرکننده موقعیت نسبت به نظام بار بر نتیجه گیری نظام بازشوها انواع قرارگیری بازشوهاگونه شناسی نظامهای ساختمانی همجواری واحدهای مسکونیتراکمعناصر ارتباط دهندهعناصر خطی ( نظام راهها)اطلاعات هندسیشبکه سرویس دهنده عنصر پایه شهریمحدوده عناصر خطیمحدود کننده های عمودیذره شناسی حجمی نماهانفوذ فضاهای پر و خالی درهممحدود کننده های دیگرگونه شناسی راههااتصالات با شبکه ارتباطینحوه اتصالعناصر اضافی ویژه برای ایجاد اتصال آهنگ در شبکه اتصالترکیب نماهانظام ساختمان نماعناصر ترکیب نماقواعد ترکیبتزئین بناعناصر تزئینی شهری