اکوتوریسم در زبان فارسی معادل واژه هایی چون گردشگری زیست محیطی، طبیعت گردی و به عبارتی جهانگردی در عرصه های طبیعی تعریف شده و صنعت اکوتوریسم با ظرفیت های بسیار بالا حوزه هایی همچون محیط زیست، حمل و نقل، تجارت، آموزش و پرورش، آموزش عالی، و امور اجتماعی و ... را تحت تأثیر قرار می دهد.

لازمه ایجاد و توسعه این صنعت در یک کشور داشتن جاذبه های طبیعی است و خوشبختانه از این لحاظ سازمان جهانی جهانگردی اعلام کرده که هیچ کشوری همانند ایران دارای تنوع اقلیمی نیست و از جنبه جاذبه های اکوتوریستی فقط ایالات متحده امریکا، به ایران می رسد که آن هم وقتی ابنیه و آثار تاریخی تمدن هفت هزار ساله ایران را به عنوان بخش توریستی صنعت جهانگردی در کنار و به عبارتی متمم جاذبه های اکوتوریستی قرار دهیم متوجه می شویم که در مجموع هیچ کشوری از لحاظ داشتن ظرفیت های بالقوه گردشگری به ایران نمی رسد بر همین اساس این سازمان بین المللی اعلام کرده که درآمد سالیانه ایران از طریق اکوتوریسم می تواند به 12 میلیارد دلار برسد. همچنین یونشکو نیز در سال 2000 میلادی اعلام کرد که اگرچه ایران روی کمربند خشک جهان قرار دارد ولی دارای مقام هفتم ذخیره گاه های زیست کره زمین است و دارای تنوع زیستی منحصر به فردی می باشد. اما با این اوصاف، جای تاسف است که ایران در بین 60 کشور توریست پذیر دنیا جایی ندارد و فقط حدود 100 هزار نفر گردشگر واقعی در سال به ایران سفر می کنند که از این تعداد شاید حدود 2 درصد آنها اکوتوریست هستند. همچنین، جای تاسف است وقتی مشاهده می کنیم در کشورهای دیگر، سازمان های دولتی و غیر دولتی(مردم نهاد) به شدت پیگیر حفظ، احیا و توسعه زیستگاه ها و محافظت از گونه های گیاهی و جانوریدر وهله اول و بستر سازی بهره برداری اقتصادی از موقعیت های یست محیطی در وهله دوم می باشند ولی در همین حین اعلام می شود که گونه شیر و ببر ایرانی منقرض شده اند و یا در حالی که کشورهای در حال توسعه ترکیه و تایلند از سواحل خود حداکثر بهره برداری را در زمینه جذب گردشگری به عمل می آورند ولی سواحل شمالی اغلب در انحصار افراد و بنگاه های خصوصی قرار گرفته و بدتر از آن اعلام می شود که ممکن است تا سه دهه دیگر جنگل های شمال از بین بروند و جنگل های زاگرسی که همچون نواری سبز رنگ ا پهنه استان فارس عبور و به شهرستان خاتم در جنوب استان یزد می رسند در حال تخریب هستند.

در این میان، وضعیت استان یزد متفاوت است زیرا ضمن این که مرکز استان به عنوان دومین شهر تاریخی جهان محسوب و ابنیه تاریخی متعددی در سطح استان پراکنده است ا مجموع 5 زیستگاه کوهستانی، جنگلی زاگرسی، بیشه زارها و جنگل های گرمسیری، بلوچی و استپی حداقل دارای چهار تای آنها بوده و از تنوع زیستی قابل توجهی برخوردار و به خاطر برنامه ریزی های صورت گرفته و احترام مردم به حریم طبیعت، گونه های نادر گیاهی و جانوری توانسته اند همچنان در عرصه های طبیعی این استان ادامه حیات دهند. با این وجود، شدت ناهمواریها، حساس بودن اکوسیستم های طبیعی و شرایط سخت و دشوار احیا عرصه های طبیعی باعث می شود که وضعیت اکوسیستم های طبیعی استان ناپایدار و شکننده باشد و به همین جهت حفظ و احیای این اکوسیستم ها سعی و مراقبت دائمی را می طلبد و هزینه زیادی را در بر دارند اما در بین نقاط مختلف استان، شهرستان خاتم دارای وضعیت متفاوتی است زیرا علاوه بر این که دارای تنوع زیستی قابل توجهی است اکوسیستم های آن نسبتاً پایدار بوده و علاوه بر این مجموعه ای از انواع زیستگاه ها را در خود جای داده که در ذیل به برخی از توانمندی های شهرستان جهت مطرح شدن به عنوان قطب ویژه اکوتوریستیاستان یزد می پردازیم:

1- کویر هرات و مروست که با پوشش گیاهی عمدتاً تاغ، اشنان، گز و … زیبایی خاص خود را داشته و قابلیت مناسبی جهت برگزاری تورهای بیابانگردی، شتر سواری، آسمان کویر و … دارد.

2- وجود 64000 هکتار جنگل زاگرسی منحصر به فرد شامل جنگل های باغ شادی، باغ معدن و چاه منج بوده و جمعیت قابل توجه و متنوعی از پرندگان، خزندگان و حشرات را در خود جای داده و خوشبختانه احیا و زادآوری جنگل به خوبی در این منطقه مشاهده و قابلیت مناسبی جهت ایجاد مرکز تحقیقات گونه های جنگلی کشور و همچنین ایجاد شکارگاه مصنوعی جهت جذب محققین، گردشگران و شکارچیان مجاز را دارد.

3- وجود استوادن(استخوان دادن) و غارهای طبیعی شگفت انگیز مانند غار خانه خدا و شگفت بابا زاهد.

4- مناطق جذاب و دیدنی کر، تیه، لای تاریک و لای روغنی در کرخنگان که به علاوه چنارهای 2000 ساله که مجموعه اکوتوریستی جامع و قابل توجهی را فراهم نموده است.

5- پناهگاه حیات وحش بوروایه با مساحت تقریبی 100 هزار هکتار که با دارا بودن تنوع گیاهی از جمله گیاهان دارویی مثل آویشن، کاکوتی، انقوزه، آلاله کوهی، و ... و تنوع جانوری قابل توجه و منحصر به فرد کشور است.

6- منطقه پیشنهادی شکار ممنوع قره تپه هرات با وسعت 80 هزار هکتار که علاوه بر انواع آهو و جبیر دارای جمعیت قابل توجهی از هوبره بومی بوده و وجود همین پرنده نادر و با شکوه تنها مرکز تحقیقاتی هوبره کشور در شهرستان خاتم راه اندازی و کار تکثیر در آزمایشگاه را به خوبی انجام دهد. ضمناً زاغ بور تنها پرنده ای است که در ایران وجود دارد و زیستگاه بومی آن همین منطقه قره تپه می باشد.

7- منطقه جنگلی حفاظت شده باغ شادی با وسعت حدود 9 هزار هکتار که از نوع جنگل های زاگرس با پوشش گیاهی بنه، بادام کوهی، کیکم، ارزن آلوچه وحشی، درمنه، گون، شقایق وحشی و ... است و اخیراً پذیرای چند راس گوزن زرد ایران از دشت ناساری بوده است. رودک عسل خوار نیز در این منطقه علاوه بر گونه های جانوری دیگر مشاهده شده است.

8- آبگیر های فصلی شهرستان مثل کفه مروست، سد مروست، چشمه شور، حوالی چاه آرتزین و ... که پذیرای پرندگان مهاجر مثل درنا، مرغابی کله سبز، کنگر، آنقوت و ... در فصل مستان هستند.

9- سرچشمه نهر مسیح و پارک جنگلی آن که در فاصله 5 کیلومتری هرات واقع و نهر مسیح با دبی 320 لیتر در ثانیه از آن سرچشمه و از قلب شهر هرات مرکز شهرستان خاتم عبور می کند. علیرغم این که این پارک جنگلی هنوز ساماندهی نشده ولی پذیرای تعداد قابل توجهی از مردم محلی و اهالی شهرستان های مجاور است.

10 – چشمه سارهای متعدد و قنوات مختلف که از آن جمله می توان به قنات تاج آباد (محمد کریم خان) با دبی 200 لیتر در ثانیه و طول 3 کیلومتر و قنات نفس القریه با دبی 250 لیتر در ثانیه و طول 17 کیلومتر اشاره کرد. البته در کنار قابلیت های اکوتوریستی فوق الذکر و آثار طبیعی متعدد دیگر باید به این نکته نیز اشاره کرد که از جنبه جاذبه های تاریخی و باستانی هم شهرستان خاتم دارای بافت قدیم، بقعه و قلعه معروف در مروست و قلاع و کاروانسراهای متعدد در هرات و دارای سایت باستانی چاهک و هرابرجان است و بد نیست بدانید که تا حدود 50 سال پیش به هرات (سرزمین قلعه ها) می گفتند. بنا بر این جا دارد که شهرستان خاتم به عنوان قطب گردشگری استان یزد تعریف و صنعت اکوتوریسم استان بر محوریت شهرستان خاتم شکل گیرد تا بتوان چشم انداز روشنی از این صنعت در استان منصور شد.

استان یزد

موقعیت : مرکز ایران

فهرست مطالب

مقدمه :

ایجاد پارک‌های جنگلی و ملی و مناطق حفاظت شده به دلیل حفاظت از طبیعت و حیات وحش است. ایجاد استراحتگاه و مناطق تفرج‌گاهی برای مردم لازم و ضروری است. با افزایش جمعیت و ایجاد شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی در سال‌های اخیر احتیاج مردم به مناطق تفرجگاهی بیشتر شده و مسئولین شهرها را بر آن واداشت که پارک‌های عمومی بیشتری در داخل و اطراف شهرها به وجود بیاورند.

دفتر جنگل‌کاری و پارک‌های سازمان جنگل ها تعداد زیادی پارک‌های جنگلی در کشور ایجاد کرد تا علاوه بر ایجاد محل‌های تفرج‌گاهی برای مردم بتواند اکوسیستم‌های ویژه منطقه‌ای را نیز در مقابل تخریب انسان‌ها حفظ و حراست بکند. اگرچه اولین جنگل دست کاشت با نام پارک جنگلی اهواز در سال 1342 احداث گردید ولی پارک جنگلی تهران (پارک خرگوش دره ) با وسعتی بالغ بر 140 هکتار اولین تفرج‌گاه جنگلی دست کاشت است که در سال 1343 پس از ملی شدن جنگل‌ها به منظور ایجاد فضای سبز و محلی برای تفرج شهروندان تهرانی احداث گردیده است. پارک جنگلی هراز و سی‌سنگان طبیعی است که در سال 1344 احداث شده‌اند.

در حوزه اداره کل منابع طبیعی منطقه ساری تعداد 9 پارک جنگلی وجود دارد که به شرح زیر می‌باشد :

چکیده :

پارک جنگلی تلار قائم شهر واقع در جاده نظامی قائم شهر یکی از پارک‌های جنگلی سرسبز و زیبای استان مازندران می‌باشد که نیاز به حفاظت و نظارت بیشتری دارد. در پارک‌های جنگلی کلاً تأسیساتی مثل پیاده‌رو – پارکینگ – جاده – سرویس بهداشتی – آب‌نما – فضای گل‌کاری – نیمکت – اتاقک‌های چوبی سرپوشیده – رستوران – زمین ورزشی – باغ کودکان – محل پیک‌نیک و ... ضروری است. پارک‌ها، جنگل ها، مراتع، دریاها و کلاً پدیده‌های طبیعی و زیبا منابع اصلی و تفرج‌گاهی هستند. انسان در این مناطق به تفریح و تفرج می پردازند و از زیبایی‌های طبیعت لذت می‌برد و روح و روان خسته خود را التیام می‌بخشد.

معرفی استان مازندران :

مساحت استان مازندران حدود 23830 کیلومتر مربع معادل 5/1 درصد سطح کشور است. بر اساس تقسیمات جغرافیایی و سیاسی شامل 15 شهرستان 43 بخش، 46 شهر، 110 دهستان می‌باشد. جمعیت تقریبی آن بر اساس آخرین سرشماری سال 1375 حدود 000/600/2 نفر ( 3/4 درصد کل کشور ) که شامل 46 درصد جمعیت شهری و 54 درصد جمعیت روستایی می‌باشد.

استان مازندران از سمت شمال به دریای خزر، از شرق به استان گلستان، از سمت جنوب به استان‌های تهران و سمنان و قزوین و از سمت غرب به استان گیلان محدود می‌گردد.

این استان دارای حدود 000/169/2 هکتار منابع طبیعی ( جنگل و مرتع ) بوده است که حدود 91 درصد سطح استان را تحت پوشش دارد. استان مازندران از شرایط اقلیمی و زیستگاهی متنوعی برخوردار است.

معرفی شهرستان قائم شهر :

شهرستان قائم‌شهر که مرکز آن شهر قائم‌شهر است یکی از شهرستان‌های استان مازندران به شمار می‌رود و از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مرکز استان واقع شده است. در تصمیمات سیاسی قبل از انقلاب دقیقاً شهرستان میانی این استان بوده است. شهرستان قائم‌شهر از سمت شمال به جویبار، از سمت شرق به ساری، از سمت جنوب به شهرستان سوادکوه ( ارتفاعات البرز ) و از سمت غرب به شهرستان بابل محدود می‌گردد.

وسعت قائم‌شهر 4585 کیلومتر می‌باشد این شهرستان دارای 2 بخش و از 150 روستا تشکیل شده است. از لحاظ بعد مسافت شهر قائم‌شهر کوتاهترین فاصله را با شهر ساری ( مرکز استان مازندران ) دارا می‌باشد.

جمعیت این شهرستان حدود 000/295 نفر می‌باشد. 590 خانواده که 52 درصد شهری و 48 درصد روستایی می‌باشد.

خاک :

حاشیه باریک در شمال محدوده شهرستان قائم‌شهر را خاک‌های شور و قلیایی می‌سازد. بافت خاک‌ها در بیشتر مناطق اصولاً سنگین است. در اراضی رودخانه سیاهرود بافت خاک متوسط اراضی ساحلی سبک تا خیلی سبک دارند.

ناهمواری و شکل زمین :

در شهرستان قائم‌شهر سه تیپ ناهمواری دیده می‌شود. بخش جنوبی شهرستان تیپ ناهمواری کوهپایه‌ای دارد که ارتفاع آن بین 200 تا 800 متر تغییر می‌یابد و تقریباً آخرین برجستگی کوه‌های البرز هستند که بر قسمت جلگه‌ای تغییر می‌یابد و تقریباً آخرین عوارض برجستگی کوه‌های البرز هستند که به قسمت جلگه‌ مربوط می‌شود و دامنه‌های کم‌شیب کوهپایه‌ها پوشیده از جنگل و باغات میوه است لیکن در نواحی پست‌تر دامنه‌ها در صورتی که امکان سوار شدن آب بر زمین میسر باشد بخش میانی که قسمت عمده سطح شهرستان را تشکیل می‌دهد از جلگه‌های نسبتاً هموار آبرفتی تشکیل شده است که با شیبی ملایم به سمت شمال کشیده شده است. بخشی از شمال ادامه همان جلگه به سمت دریاست حداکثر ارتفاع زمین در این قسمت 18 – متر از سطح دریای آزاد قرار دارد و بدین ترتیب حدود 1 متر از سطح دریای خزر بلندتر است شیب زمین عمدتاً از شمال به جنوب بوده.