پیشینه ومبانی نظری پژوهش سیستم های اطلاعاتی

امروزه سیستم­های اطلاعاتی به عنوان یکی از فناوری­های نوین بشری نه تنها خودش دستخوش تغییراتی شده است، بلکه به سرعت در حال تاثیرگذاری بر روی تمام سازمان­هاست. فناوری اطلاعات در واقع نوعی فناوری فراگیر است و ویژگی­ منحصر به­فرد آن، شمول و نیاز ضروری به آن است. دامنه تغییرات ناشی از این پدیده، بسیار متنوع است و از جانشینی اطلاعات به جای انرژی یا نیروی کار انسانی در بخش تولید صنعتی تا تغییر در بخش درونی خدمات، از خدمات پرسنلی گرفته تا خدمات اجتماعی و سیستم­های توزیع را در بر می­گیرد (صرافی­زاده و پناهی، 1384، ص 52).

سیستم­های اطلاعاتی به مجموعه­ای از اجزای مرتبط با هم گفته می­شود که اطلاعات را به منظور حمایت از تصمیم­گیری و کنترل در یک سازمان جمع­آوری، پردازش، ذخیره و توزیع می­کنند(جانکوفسکی، 2009). نگرش سیستمی به جهت جامعیت بالقوه، به یکپارچگی و هماهنگی اطلاعات موجود در سازمان کشیده می­شود و عالی­ترین نمود نگرش سیستمی به سازمان­ها، به استقرار سیستم­های اطلاعات مدیریت منجر می­شود. همان­طور که بیان شد، این سیستم­ها که گردآوری و سازماندهی داده­ها و تولید اطلاعات و انتقال آن را به مدیران به انجام می­رسانند، همچون ناظری مقتدر در تمامی سطوح سازمان­ها حضور یافته و حیطه معرفتی مدیر را توسعه داده و بینش وی را برای اتخاذ تصمیمات صحیح مهیا می­سازد (طالقانی، 1382، ص 2). به علت گستردگی و پیچیدگی موجود در سیستم­ها، مدیران اطلاعات و متخصصان اطلاعاتی به سیستم­های اطلاعاتی یعنی سیستم­هایی که به کمک ابزارهای رایانه­ای و فنآوری اطلاعات به گرد­آوری اطلاعات و پردازش سیستم­ها می­پردازند، روی آورده­اند. البته سیستم­های اطلاعاتی به آن نقطه نرسیده­اند که بتوانند فکر کنند، برنامه­ریزی کنند و به چگونگی تغییرات واکنش دهند. هنوز چندین اتاق برای افراد که این سیستم­ها را اداره می­کنند وجود دارد. باید توجه داشت که فقط یک اقلیت کوچکی از این افراد عملاً سیستم­های رایانه­ای یا سیستم­های فن آوری اطلاعات را طراحی می­کنند. تعداد زیادی از این افراد کاربر نهایی هستند مانند مدیران، کارکنان اداری و دیگران که از رایانه در زمینه­های شغلی خود استفاده می­کنند (فولی و همکاران، 1998، ص 23).

انبوه اطلاعاتی که در پایگاه­های داده شرکت­ها ذخیره می­شود اکثراً آنقدر زیاد هستند که برای مدیران، بی معنی (و غیر قبل استفاده) می­شوند. این آنارشی هرج و مرج در حجم انبوه اطلاعات نیاز به یک سیستم اطلاعاتی برای رده بندی و تقسیم­بندی آن برای استفاده هر چه بیشتر از آن می­باشد. سیستم­های اطلاعاتی ریشه در تصاویر غارها دارند و اعضای یک قبیله با استفاده از این سیستم­های بسیار اولیه داد و ستد های خود را انجام می­دادند. وقتی میزان دادوستدها اندک و تعداد افرادی که با یکدیگر ارتباط برقرار می­کنند انگشت شمار باشد می­توان کارها را با استفاده از این سیستم­ها انجام داد، اما چنانچه میزان معاملات افزایش پیدا کند و افراد بیشتری نیز در این فعالیت­ها در گیر شوند، سیستم­های مورد استفاده باید به مراتب پیشرفته­تر باشد ( بهان و همکاران، 1377، ص 6).

باید توجه داشت که سیستم­های اطلاعاتی با مدیریت اطلاعات تفاوت دارند، بطوریکه سیستم­های اطلاعاتی در خدمت مدیریت اطلاعات تحت عنوان سیستم­های اطلاعات مدیریت قرار گرفته و از آن استفاده می­کند (واتسون و همکاران، 2010). سیستم­های اطلاعاتی به معنی گردآوری، ذخیره، پردازش، پردازش اشاعه و استفاده از اطلاعات است این مساله به نرم افزار و یا سخت­ افزار محدود نمی­شود بلکه اهمیت انسان و هدفهایش را در استفاده از فن­آوری، ارزش­ها و معیار­هایی که در این انتخاب به کار می­رود را در نظر دارد. همچنین ارزیابی نهایی از اینکه این ابزار وسیله­ای برای رسیدن به هدف­هایش بوده­ اند یا خیر را در برمی­گیرد. در صورتی که هدف از مدیریت اطلاعات ارتقای کارآیی سازمان از طریق تقویت توانایی­های آن برای برآورد نیازهای درونی و برونی آن در یک وضعیت فعال و پویا، تثبیت شده است. امروزه مدیران ارزش رقابتی و استراتژیکی سیستم­های اطلاعاتی را به خوبی تشخیص می­دهند. این سیستم اطلاعاتی موجب خواهد شد که تماس­های بین مقامات بالا و پایین سازمان سریع­تر انجام گرفته و با کارایی بیشتری صورت گیرد. برای مثال، رئیس شرکت معروف مایکروسافت، از طریق سیستم پست الکترونیکی شرکت، به صورت منظم با کارکنان در تماس است او هر روز به تعداد زیادی از پیام ها پاسخ می دهد. در شرکت زیراکس هر ماه از 40­هزار مشتری نظر­خواهی می­شود، این داده­ها جمع­آوری و خلاصه می­شوند و نتیجه به مقامات بالای سازمان داده می­شود.

علاوه بر این صنایع کوچک و متوسط، به عنوان بخش مهم و ضروری در اقتصاد هر کشوری شناخته می­شوند. صنایع کوچک و متوسطی که مایل به بهره­برداری از گسترش بازار هستند باید زیرساخت­های لازم را بوجود آورند. در این میان نقش سیستم­های اطلاعاتی بسیار حائز اهمیت است. با بهره­گیری از سیستم­های اطلاعاتی، مدیریت ارتباط با مشتریان به نحو موثری ارتقا می­یابد، فرآیندهای عملیاتی تحقق یافته و کارایی و اثربخشی سازمان افزایش پیدا می­کند و در نتیجۀ تمام این عوامل، سازمان به مزیت رقابتی بیشتری نسبت به سایر سازمان­ها دست می­یابد (گوپتا، 2011، ص 12). بنابراین با توجه به اهمیت سیستم­های اطلاعاتی برای کسب و کارهای کوچک و متوسط، در ادامه به تعاریفی از سازه­­های آن در راستای درک بهتر سیستم های اطلاعاتی پرداخته می شود.

1- Jankowski

- Foley et al

2- Watson et al

*مقاله درمورد بررسی میزان ارتقاء بهره وری در شرکت وزین بار پس از بکارگیری مدل تعالی سازمانی EFQM*

«به نام خداوند بخشنده مهربان»

پیشگفتار:

این پیشنهاد تحقیق (proposal) بعنوان بخشی از درس روش تحقیق، تلاش می کند تا با استفاده از مطالب درسی و رهنمودهای عنوان شده توسط استاد؛ به ارائه پیشنهاد تحقیقی که موضوع پایان نامه تحصیلی است کمک کند و إن شاء اللّه مقدمه فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی دیگر گردد.

ویژگی هایی که یک موضوع تحقیق باید داشته باشد عبارتند از:

- موضوع مورد علاقه پژوهشگر

- موضوع باید بدیع باشد و مشمول دوباره کاری غیر قابل دفاع نباشد.

- موضوعات مدیریتی نباید ماهیت فلسفی و ارزشی داشته باشد، بلکه باید پژوهش پذیر باشد.

- اهمیت و اولویت تحقیقی به گونه ای باشد که از نظر اقتصادی و اجتماعی و ... قابل توجه باشد.

- پژوهشگر باید توانایی تخصصی لازم را دارا باشد.

- منابع مادی و اطلاعاتی باید در دسترس باشد.

- تحقیقی از نظر عملی و نظری مقرون به صرفه باشد.

و در نهایت اینکه موضوع باید مشکل مدار باشد و نتایج آن لا اقل برای یک سازمان مفید باشد. با توجه به موارد فوق موضوعی انتخاب شده است که در حال حاضر یکی از مباحث روز شرکت هایی است که با امر مدیریت سیستم های کیفیت سروکار دارند.

و برای مشخص تر شدن محدوده انجام کار، این موضوع فعالیت های یک شرکت حمل و نقل فوق سنگین (شرکت وزین بار) را که در حال حاضر از سیستم مدیریت کیفیت ISO 9001:2000 استفاده می کند را بررسی می نماید.

انجام چنین پژوهش هایی می تواند به مثابه یک گزارش توجیهی برای بکارگیری یا عدم بکارگیری مدل تعالی سازمانی EFQM باشد.

مقدمه:

در شرایط نوین جهانی که پیشرفتها باعث تغییرات سریع در کلیه امور و فعالیتها و دانش انسان به خصوص در زمینه فن آوری و مدیریت شده است، افق های جدیدی باز شده و نیازهای تازه به وجود آمده است.

جایزه کیفیت که بر اساس نتایج مدلهای آماری ارائه می گردد می تواند باعث ارزیابی سازمانی و برنامه های استراتژیک به کارگیری روشها و تکنیک های خود ارزیابی، بهبود دایمی، الگوبرداری و... شود.

لذا به این دلیل کشورهای زیادتری در دنیا در پی ایجاد جایزه ملی کیفیت می باشند و در این بین کشور ما ایران نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد.

اولین بار ایده جایزه ملی کیفیت در سال 79 همزمان با برپائی دومین کنفرانس مدیران کیفیت توسط انجمن مدیریت ایران مطرح و به دنبال آن کمیته هایی مرکب از کارشناسان و صاحب نظران در ارتباط با تشویق و ترغیب اعضاء انجمن مدیریت کیفیت ایران تشکیل شد تا از این طریق ابتدا در بین اعضاء و سپس نسبت به گسترش آن در سطح جامعه حرکتی آغاز گردد. این کمیته با ترکیبی مناسب تشکیل شده و جلسات آن برگزار گردید که ماحصل آن تدوین آیین نامه جایزه کیفیت و روش اجرایی اعطاء و پیشنهاد آن بود.

سرانجام روز 18 آبان ماه بعنوان روز ملی کیفیت انتخاب شده شورای عالی استاندارد در یکصد و دومین جلسه خود در تاریخ 15/3/80 طراحی جایزه ملی کیفیت توسط این شورا را تصویب کرد و اجرای آن را به مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران سپرد.

رویکردی نوین در کیفیت

کیفیت:

کیفیت در سازمانهای جهانی هرگز یک چیزی تجملی نبوده است. این سازمانها همواره بدنبال تعریفی کاربردی بوده اند و تلاش کرده اند آن را از تصورات ذهنی خارج کنند.

امروزه کیفیت به مفهوم انطباق با نیازمندیها است. اما با این نکته که اندازه گیری آن امکان پذیر باشد. کیفیت از مفهوم محصول گرا به خدمت گرا تحول یافته است و دیگر یک مقوله صرفاً مهندسی نیست و تمامی پرسنل سازمان را با هر وظیفه و مسئولیت پوشش می دهد.

روند الزامات ایجاد شده در بازار به سمتی است که از سازمانها می خواهد تعریف خود را از کیفیت روز به روز فراتر ببرند.

سطح رقابت در بازار خواسته ها و انتظارات مشتریان را تغییر داده و در نتیجه کیفیت یک مفهوم پویا بخود گرفته است. جوران در این زمینه می گوید، کیفیت تنها واژه ای است که در دو دهه گذشته مفهوم آن بشدت تغییر یافته است. هرچند خود واژه ثابت مانده است.

*مقاله اولین گزارش ملی تجارت الکترونیکی در ایران*

معاونت برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی

دفتر توسعه تجارت الکترونیکی شماره مرکز اسناد معاونت: 370/83

15/4/83

فهرست مطالب

عنوان شماره صفحه

پیش‌گفتار. الف

1. مقدمه 1

2. تجارت الکترونیکی در جهان. 4

3. راهبردهای تجارت الکترونیکی در ایران.................... .............................................. 5

4. عملکرد تجارت الکترونیکی تا پایان سال 1382.............. ................................. 9

4-1- آگاه‌سازی، آموزش و تحصیل. 9

الف- دوره های کاردانی و کارشناسی. 9

ب - دوره های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد). 10

ج - دوره های کوتاه مدت. 11

د- نشست‌ها و همایش های علمی. 13

هـ- پژوهش‌ها و نشریات علمی. 14

و- اطلاع رسانی. 14

ز - آموزش الکترونیکی. 16

4-2- مسائل قانونی و مقرراتی. 17

4-3- زیر ساخت های تجارت الکترونیکی. 20

الف - مخابراتی. 20

ب- علمی. 25

ج- فنی. 26

د- استانداردسازی. 26

هـ- امنیتی. 27

و- اطلاعاتی. 27

4-4- مالیه الکترونیکی................................. ............................................................................ 29

4-4-1- بانکداری الکترونیکی.. 29

الف - خدمات الکترونیکی. 29

ب- اطلاع رسانی. 34

ج- سیستم مکانیزه. 35

4-4-2- بیمه الکترونیکی.. 38

4-4-3- بورس الکترونیکی.. 38

4-5- دولت الکترونیکی................................. ........................................................................... 40

الف- خزانه‌داری الکترونیکی. 40

ب - فراهم‌سازی الکترونیکی. 41

ج - مالیات الکترونیکی. 41

د- گمرک الکترونیکی. 42

هـ- خدمات الکترونیکی. 42

4-6- فعالیت های لجستیکی. 43

الف- امور گمرکی. 43

ب - حمل و نقل. 44

ج – انرژی. 46

د - شبکه پستی. 46

4-7- فعالیت‌های تشویقی. 48

5. خلاصه و نتیجه گیری. 50

فهرست جداول

عنوان شماره صفحه

جدول (1) عناصر کلیدی راهبردهای ملی تجارت الکترونیکی کشورهای مختلف 3

جدول (2): تقسیم وظایف برای ایجاد و توسعه تجارت الکترونیکی در کشور براساس سیاست نامه تجارت الکترونیکی........ ..................... 7

جدول(3) : وضعیت شبکه مخابراتی در کل کشور در سال‌های مختلف 22

جدول (4): وضع موجود شماره‌های آنالوگ شبکه ثابت کشور از سال 1376 الی 1382 22

جدول (5): مشترکین خطوط پرسرعت دیتا.. 23

جدول (6): وضعیت ارتباطات بین‌الملل دیتا.. 23

جدول (7): نگاهی کلی به وضعیت بخش مخابرات در دوره‌های گذشته و همچنین هدف برنامه سوم توسعه و عملکرد چهار ساله اول برنامه 23

جدول (8): خلاصه عملکرد بانکهای کشور در سال 1382.. 37

جدول (9): فعالیت پروازی طی دوره 82- 1376.. 45

جدول (10): اطلاعات اساسی و پایه ای در کل شبکه پستی طی سال‌های مختلف 47

پیش‌گفتار

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات محور توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورهای مختلف قرار گرفته است. تجارت الکترونیکی یکی از نمودهای عینی انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه‌های اقتصادی است. ظهور اینترنت و تجاری شدن آن در دهه‌های اخیر شیوه‌های سنتی تجارت را متحول نموده است. تجارت الکترونیکی انقلابی در شیوه‌ها و رویه‌های تجاری گذشته ایجاد کرده و سرعت و صرفه‌جویی را در بهترین وجه جامه عمل پوشانده است. در محیط الکترونیکی فاصله‌های جغرافیایی و محدودیت‌های زمانی و مکانی منتفی و مبادلات تجاری بر پایه اطلاعات الکترونیکی انجام می‌شود. تجارت الکترونیکی با رفع موانع فراروی تجارت بین‌الملل روند تجارت جهانی را تسریع می‌نماید. تجارت الکترونیکی از مزایا و پیامد‌های اقتصادی مهمی از قبیل گسترش بازار، کاهش قیمت منابع تولید، ارتقای بهره‌وری، کاهش هزینه‌های مبادلاتی، ایجاد اشتغال و کاهش تورم برخوردار بوده و در رشد درون‌زای اقتصادی نقش محوری دارد.

مزایای فراوان تجارت الکترونیکی سبب شده که نه‌ تنها کشورهای توسعه یافته بلکه کشورهای در حال توسعه نیز از آن به عنوان ابزاری برای رقابت در عرصه داخلی و بین‌المللی استفاده نمایند. نبود راهبرد تجارت الکترونیکی نتیجه‌ای جز انزوا درعرصه اقتصاد جهانی بدنبال نخواهد داشت. گسترش روزافزون حجم تجارت الکترونیکی در جهان، بکارگیری آن توسط بنگاه‌های اقتصادی و پذیرش تدریجی آن از سوی مصرف‌کنندگان بیانگر مزایای بالقوه تجارت الکترونیکی در عرصه‌های اقتصادی و تجاری است. بنابراین راهی جز تلاش مستمر برای استفاده از آن در فعالیت‌های اقتصادی متصور نیست.

تحقیقات تجربی نشان می‌دهد که موفقیت تجارت الکترونیکی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پیشرو بخاطر شرایط مناسب بسترهای الکترونیکی در این کشورها است. بسترهای الکترونیکی شامل فرصت‌های مبتنی بر اینترنت، کیفیت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، فعالیت‌های دولت و درجه تسهیل تجاری است. دسترسی افراد و تجار به ابزارهای ارتباطاتی با کیفیت برتر و هزینه‌های پایین، یکی از بسترهای مهم تجارت الکترونیکی است. رونق بکارگیری ابزارهای ارتباطات در عرصه اقتصادی در گرو محیط تجاری مناسب از قبیل ثبات سیاسی، مقررات مالیاتی، درجه بازبودن تجارت و سرمایه‌گذاری است. پذیرش تجار و مصرف‌کنندگان در کنار زیرساخت‌های اجتماعی و فرهنگی از قبیل نیروی انسانی ماهر و سواد الکترونیکی از سایر پیش شرط‌های گسترش تجارت الکترونیکی محسوب می‌شود. محیط قانونی و سیاسی شامل قوانین اینترنتی، آسان بودن ایجاد کسب و کارهای جدید، حمایت از دارائی‌های شخصی و مالکیت فکری و سرمایه‌گذاری و حمایت‌های دولت از زیرساخت‌های فناوری برای توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی حیاتی است.

بنابراین برای توسعه تجارت الکترونیکی به مجموعه اقدامات اساسی در زمینه‌های زیرساخت‌ فنی، مسائل قانونی ومقرراتی، آگاه‌سازی و آموزش و تحصیل، حمایت از بخش خصوصی و حمایت‌های دولتی نیاز است تا شرایط برای فعالیت‌ فعالان اقتصادی یعنی مصرف‌کنندگان و بنگاه‌ها که نقش محوری در بکارگیری تجارت الکترونیکی دارند، فراهم شود.

وزارت بازرگانی با توجه به مسئولیت راه‌اندازی تجارت الکترونیکی در کشور با تعامل و همکاری کامل با دستگا‌ه‌های اجرایی در زمینه‌های حقوقی، آموزشی و فنی در جهت توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی تلاش نموده است. همکاری در تدوین و تصویب قانونی تجارت الکترونیکی، حمایت‌های مالی از برگزاری دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری رشته‌های تجارت الکترونیکی با دانشگاه‌های کشور، برگزاری همایش‌های داخلی و بین‌المللی و اجرای طرح‌ امکان‌سنجی تجارت الکترونیکی و طرح‌های مرتبط و همکاری و هم‌اندیشی با دستگاه‌های اجرائی از اهم فعالیت‌های صورت گرفته در زمینه تجارت الکترونیکی است.

بر اساس سیاست نامه تجارت الکترونیکی، دستگا‌ه‌های اجرایی دارای وظایف مشخص و معینی در زمینه تجارت الکترونیکی هستند. در این راستا، وزارت بازرگانی در نظر دارد گزارش عملکرد تجارت الکترونیکی کشور را هر سال تهیه ومنتشر نماید و دستگاه‌های اجرایی برتر را شناسایی و معرفی نماید. این گزارش بمنظور سنجش میزان فعالیت‌های دستگاه‌های اجرایی بر اساس گزارش‌های ارسالی دستگاه‌های یاد شده تدوین و تنظیم شده است.

لازم به ذکر است که چون این گزارش برای اولین بار در کشور تهیه و منتشر می‌شود لذا ممکن است با کاستی‌هایی مواجه باشد از این نظر، پیشنهادات و نقطه‌نظرات تمامی دستگاه‌های اجرائی، صاحبنظران و کارشناسان مربوط برای بهبود معیارهای ارزیابی تجارت الکترونیکی نقش کارسازی خواهد داشت.

در خاتمه ضروری است از همکاری تمامی دستگاه‌های اجرایی که در ارسال گزارش عملکرد متقبل زحمت شدند و نیز از جناب آقای دکتر محمودرضا هاشمی مشاور محترم معاونت و همچنین جناب آقای محمود محمودزاده تشکر شود. انتظار می‌رود دستگاه‌های اجرائی با پیشنهاد معیارهای سنجش تجارت الکترونیکی و تکمیل و ارائه اطلاعات برای سال‌های آتی در حرکت به سمت وضعیت مطلوب تجارت الکترونیکی تلاش نمایند.

فرهاد دژپسند

معاون برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی

1. مقدمه

اندازه‌گیری و محاسبه میزان پیشرفت تجارت الکترونیکی برای رسیدن به وضعیت مطلوب بسیار ضروری بنظر می‌رسد و می‌تواند در شناسائی عوامل مؤثر بر توسعه و موانع فراروی تجارت الکترونیکی و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی مربوطه و سرانجام رفع مسائل موجود بسیار مؤثر باشد.

هدف گزارش حاضر بررسی عملکرد تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران تا پایان سال 1382 است. از آنجا که تا بحال عملکرد تجارت الکترونیکی در کشور تدوین نشده است لذا در این گزارش وضعیت فعلی تجارت الکترونیکی تا پایان سال 1382 بحث شده ولی لزوماً تمامی فعالیت‌ها در سال مزبور انجام نیافته است.