مقاله اثرات تنش خشکی در مراحل انتهای رشد ارقام بهاره کلزا در 35 صفحه ورد قابل ویرایش

مقدمه:

این روزها جمله «وابستگی 90 درصدی روغن، ورشکستگی ملی» به واژه ای تکراری تبدیل شده و در هر محفل و نشریه ای این کلمات به کرات بیان می‎شود. این جمله زمانی حیرت انگیزتر می‎شود که در کنار بحث خودکفائی گندم نیز قرار بگیرد. ایرانی که تا چند سال پیش بزرگ ترین وارد کننده گندم جهان بود طی چند سال، تنها چند سال، به خودکفائی رسیده و حتی زمزمه های صادرات نیز به گوش می رسد. مسئولان جهاد کشاورزی طی همین سالها با توجه به این موفقیت به فکر برنامه ریزی برای تأمین نیازهای کشور به دانه های روغنی از داخل افتاده اند تا شاید روزی هم بتوان از این سرشکستگی ملی رهایی یافت. این مدیران امیدوارند اجرای طرح ده ساله دانه‌های روغنی نیز مثل گندم باعث افتخار و مباحاتشان شود (ماهنامه روغن نباتی، 1383 الف). کشور ایران معادل 000، 800 ، 164 هکتار مساحت دارد که از این مقدار، 15 الی 18 میلیون هکتار شوره‌زار، 20 الی 22 میلیون هکتار بیابان و تقریباً یک میلیون هکتار نیمه خشک است. ایران با متوسط نزولات آسمانی 240 میلی متر که از یک سوم میزان نزولات سالانه جهانی (700 میلی متر) کمتر می باشد، دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است. در مناطق خشک، میزان باران سالانه، کمتر از تبخیر و تعرق بوده و بروز دوره خشکی در طول سال امری عادی است (کافی و همکاران، 1379 ب). تحقیقات انجام شده نشان داده است که متوسط افت عملکرد سالیانه به واسطة خشکی در جهان 17 درصد بوده که تا بیش از 70 درصد در هر سال می‎تواند افزایش یابد(Edmeades et al, 1994). با توجه به این موضوع کشاورزان و دست اندرکاران کشور، اصولاً باید با تلاش فراوان و مدیریت صحیح و اقتصادی منابع آبی و استفاده بهینه از آب در تولید هر چه بیشتر محصولات زراعی، مشکل غذایی جمعیت را رفع سازند. دانه های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز می باشند (شیرانی راد و دهشیری، 1381). دانه های روغنی به دلیل تولید روغن های با کیفیت بالا و درصد زیادی از اسیدهای چرب و مرغوب از اهمیت شایانی در تغذیه انسان برخوردارند (آلیاری و همکاران، 1379). در حال حاضر، مصرف سرانة روغن خوراکی کشور بیش از 16 کیلوگرم برآورد شده است. لذا با توجه به جمعیت کشور، نیاز به حدود یک میلیون تن روغن در سال می‎باشد که بیش از 90 درصد آن از طریق واردات تأمین می‎شود (شیرانی راد و دهشیری، 1381). میزان واردات روغن خام در سال 1382 در جدول (1-1) درج گردیده است

(ماهنامه روغن نباتی، 1383 ب). به این لحاظ، لزوم برنامه ریزی بلندمدت و منسجم با هدف نیل به خودکفائی در تولید روغن خوراکی غیرقابل انکار خواهد بود (شیرانی راد و دهشیری، 1381).




تاریخچه:

کلزای روغنی مهم‌ترین گونه زراعی جنس براسیکا می‎باشد و به احتمال قوی فرم وحشی آن به اروپا و آفریقای شمالی محدود می‎شود (شیرانی راد و دهشیری، 1381). موردتوجه قرار گرفتن کلزا تنها در سالهای اخیر نبوده بلکه 2000 سال قبل از میلاد مسیح در نوشته های دوران قدیم از آن یاد شده است. در نوشته های باستانی که به زبان سانسکریت بوده دانه روغنی کلزا، سارسون[1] نامیده شده است (عاشوری، 1380). در آثار به جا مانده از دوران نوسنگی در مصر، در نوشته های هندوها که از سال‌های 1500 تا 2000 قبل از میلاد به دست آمده و به ویژه در کتیبه های یونانی، رومی و چینی باقی مانده از سال‌های 200 تا 500 قبل از میلاد به گیاهان روغنی جنس براسیکا و ارزش دارویی آنها اشاره شده است. کشت تجاری کلزا از سال 1942 در قسمت شمالی آمریکا یعنی کشور کانادا شروع گردیده و امکان استفاده از روغن کلزا برای مصرف خوراکی در سال 1948 مورد توجه قرار گرفت و منجر به استخراج روغن خوراکی از کلزا در سال های 1956 تا 1957 گردید (شیرانی راد و دهشیری، 1381). کلزا نخستین بار در کانادا در سال 1943 به منظور روغن کاری ماشین بخار کشت شد (عزیزی و همکاران، 1378). در سال 1957 در کشور کانادا اولین کلزای روغنی با مقدار اندک اسید اروسیک اصلاح شد. با تولید روزافزون کلزا طی سال 1956 هزاران هکتار از اراضی کانادا به کشت این گیاه اختصاص یافت (رودی و همکاران، 1382). اپلیکویست (1972) اظهار داشته است که B.napus اولین بار در هلند و در قرن 17 به عنوان یک گیاه روغنی کشف شده است و سپس کشت آن به سایر بخشهای اروپا گسترده شده است. با کشف ویژگیهای غذایی مفید روغن کلزا وضعیت آن در سال‌های اخیر بهبود یافته است (عزیزی و همکاران، 1378). در سال 1974، رقم تاور[2] به عنوان اولین رقم دو صفر کلزا که هم میزان اسید اروسیک و هم میزان گلوکوزینولات آن پائین بود، معرفی شد. در سال 1981، تولید رقم های کلزا با میزان گلوکوزینولات بالا تقریباً متوقف گردید (شیرانی راد و دهشیری، 1381). در دو دهه گذشته، آزمایش‌های به نژادی و به زراعی متعدد و متنوعی در بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بر روی گیاه کلزا صورت گرفته و منجر به معرفی چهار رقم کلزای اصلاح شده با نام های زرگل، طلایه، استقلال و ساری گل شده است.

(شیرانی راد و دهشیری، 1381). در حال حاضر به واسطة مشکلاتی که در روش کشت متوالی گندم وجود دارد، نظر متخصصان محلی بر این است که باید در تناوب گندم از کلزا استفاده گردد (شهیدی و فروزان، 1375).

1-1- کلیاتی دربارة کلزا:

کلزا با نام علمی Brassica napus با کمتر از 2% اسید اروسیک در روغن و کمتر از 30 میکرومول گلوکوزیتولات در هر گرم وزن خشک کنجاله، نوع خاصی از کلزای روغنی می‎باشد که به کانولا معروف است. این دو خصوصیت دانه، روغن کلزا را برای تغذیه انسان و کنجاله را به عنوان منبع پروتئین بالا برای تغذیه دام مناسب کرده است (رودی و همکاران، 1382). B.napus کلزای معمولی است که عموماً در اروپا و کانادا کشت می‎شود و در کانادا به کلزای آرژانتینی معروف است، زیرا برای اولین بار از آنجا به کانادا وارد شده است (عزیزی و همکاران، 1378). کلزا دارای ارقام بهاره و پائیزه با عدد کروموزومی برابر 38 بوده و مهمترین گونه زراعی جنس براسیکا محسوب می‎شود. ارقام بهاره و زمستانه این گونه به عنوان منبع روغن گیاهی کشت می گردند، ولی ارقام زمستانه آن در شرایط آب و هوایی معتدل، خنک و رطوبتی حداکثر عملکرد دانه را تولید می‌کند (شیرانی راد و دهشیری، 1381؛ آلیاری و همکاران، 1379).

گیاهان جنس براسیکا بر حسب میزان اسید اروسیک (اسید چربی که برای انسان و دام مضر است) به دو گروه عمده تقسیم می‎شوند. دسته اول که با علامت اختصاری HEAR[3] مشخص می گردند، روغن آنها دارای بیش از 5 درصد اسید اروسیک بوده و در صنعت لاستیک و پلاستیک سازی، صنایع شیمیائی، صنایع رنگ ، صابون سازی و همچنین به عنوان روان کننده در دستگاه‌های صنعتی و موتور جت ( به دلیل تحمل حرارت بالا) کاربرد دارند و مصرف خوراکی ندارند.دسته دوم که با علامت اختصاری LEAR[4] نام گذاری می‌شوند، روغن آنها با کمتر از 5 درصد اسید اروسیک، مصرف خوراکی دارند (شیرانی رادو دهشیری، 1381). اصطلاح کانولا به بذر یا فرآورده‌های بذری اطلاق می شود که حاوی کمتراز 2% اسید اروسیک در روغن خود و حاوی کمتر از 30 میکرومول بر گرم گلوکوزینولاتهای آلیفاتیک در کنجاله خود باشند ( عزیزی و همکاران، 1378). روغن کانولا یکی از مناسب‌ ترین روغن‌های خوراکی برای تأمین سلامتی انسان می‌باشد. پائین‌ بودن میزان کلسترول این نوع روغن به دلیل پائین بودن درصد اسیدهای چرب اشباع شده درترکیب آن مزیت فوق‌العاده ای برای این روغن نسبت به سایر روغن‌های نباتی محسوب می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد روغن کلزا، کلسترول خون را در افراد معمولی و افرادی که کلسترول خون آنها بالاست، کاهش می‌دهد. انجمن قلب آمریکا کاهش چربی های اشباع را در غذا توصیه نموده است، زیرا یک ارتباط مستقیم میان چربی‌های اشباع و بیماری کرونر قلب وجود دارد. بنابراین توصیه‌ جایگزین نمودن روغن کلزا با چربی‌های اشباع شده برای کاهش سطح کلسترول خون و احتمال بیماری کرونر قلب در عموم مردم صرفه جویی قابل توجهی در هزینه حفظ سلامت بهداشت عموم خواهد گذاشت (عاشوری ،1380). تکامل اصلاح کلزا از کلزای سنتی تا ارقام اصلاح شده به صورت زیر می‌باشد:

- کلزاهای سنتی (HEAR) هنوز هم تولید شده و حاوی 22 تا 60 درصد اسید اروسیک در روغن و 100 تا 205 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می‌باشد.

- ارقام یک صفر (LEAR) معمولاً واریته‌های کانادایی بوده و حاوی کمتر از 5 درصد اسید اروسیک در روغن و 100 تا 205 میکرومول گلوگوزینولات در هر گرم کنجاله می‌باشد.

- ارقام دو صفر: نوع تکامل یافته ارقام یک صفر بوده و حاوی کمتر از 2 درصد اسید اروسیک در روغن و 18 تا 30 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می‌باشد.

- ارقام سه صفر : نوع اصلاح شده ارقام شلغم روغنی بوده و اصطلاحاً به آنها candle می گویند که دارای حداقل میزان اسید اروسیک، گلوکوزینولات و فیبر می‌باشند.

1-6- خصوصیات گیاه شناسی

کلزا با نام علمی Brassica napus L. گیاهی است از خانواده چلیپائیان[5] و یکساله با عدد کروموزومی (38=n2) که عمدتاً دارای تیپ‌های رشد بهاره ، پائیزه و بینابین می باشد. به طور کلی ویژگی‌های اندام‌های رویشی و زایشی آن به شرح زیر است:

1-6-1- ریشه

دارای یک ریشه اصلی عمودی و غالباً بلند و به شکل دوک می‌باشد که قطر قسمت فوقانی آن به 1 تا 3 سانتی متر می رسد و تا عمق 80 سانتی متری خاک نفود می‌کند (شیرانی راد و دهشیری،1381). در شرایط آب و هوایی و زمین مناسب ریشه های جانبی رشد کرده و به شدت منشعب می‌شوند(حجازی،1379). این ریشه ها حجم عظیمی از خاک را در برگرفته و جذب رطوبت و مواد غذایی را برعهده دارند ( آلیاری و همکاران،1379). ریشه های این گیاه تا عمق 120 و.150 سانتی متری در زمین فرو می روند. البته نفوذ ریشه در زمین محدود است( حجازی، 1379). در خاک‌های سنگین رسی، عمق نفوذ ریشه کاملاً‌محدود می‌شود. عمق نفوذ ریشه و کشیدگی سیستم ریشه، نقش به سزایی در تحمل خشکی و استفاده بهینه از رطوبت ذخیره شده در خاک دارد. همچنین گیاه را در ارتفاع زیاد با کشت متراکم در مقابل بادهای شدید حفظ می کند (شیرانی راد و دهشیری، 1381). تحقیقات نشان داده اند که سیستم ریشه ای کلزا اثرات مفیدی روی ساختمان خاک و نفوذ رطوبت دارند و نتیجه اش عملکرد دانه و پروتئین بالاتر در غلاتی است که در تناوب با آن قرار می گیرند (Norton et al ,1999).

1-6-2- ساقه

کلزا یک ساقه اصلی تولید می کند که از آن شاخه های زیادی منشعب می شوند (شیرانی راد و دهشیری،1381). ساقه ها معمولاً‌گرد، توپر،راست و سبز هستند که با افزایش سن گیاه به زردی گرایش می‌یابند. در بیشتر مناطق، ارتفاع ساقه بین 80 تا 150 سانتی متر است، اما در استرالیا ارتفاع ساقه به 250 سانتی متر می رسد که باعث بروز مشکلاتی در امر برداشت می شود. بنابراین واریته‌های پاکوتاه به سرعت رواج پیدا کرده اند (عاشوری،1380). ساقه در مرحله روزت[6] ، به شکل کوتاه با میان‌گر‌ه های فشرده ( با فاصله ای حدود 5/1-1 سانتی متر از همدیگر) دیده می شود. (آلیاری و همکاران، 1379). پس از پایان مرحله روزت، ابتدا ساقه اصلی طویل می شود و پس از به گل نشستن ساقه اصلی، شاخه های فرعی نیز شروع به طویل شدن می‌کنند. میزان شاخه فرعی آن به واریته، محیط، تغذیه گیاه و تکنیک های زراعی بستگی دارد. (شیرانی راد و دهشیری، 1381). رنگ ساقه تا مرحله گل ،سبز بوده و به تدریج تا رسیدگی فیزیولوژیک[7] به رنگ کاهی در می آید ( آلیاری و همکاران،1379).





1-6-3- برگ

برگ های کلزا به سه فرم چسبیده ساقه آغوش، چسبیده معمولی و دارای دمبرگ می‌باشند. برگ‌های کلزا به صورت متناوب بر روی ساقه قرار می‌گیرند(شیرانی راد و دهشیری،1381). آرایش برگ‌های مزبور متناوب بوده و شکل عمومی آن‌ها بیضوی کشیده با کرک‌های متعدد می ‌باشد. تعداد آن ها بر روی ساقه اصلی در تیپ‌های بهاره در حدود 12 عدد و در تیپ‌های پائیزه بیش از 40 عدد می‌باشد ( آلیاری و همکاران،1379). برگ‌ها در زمان رسیدگی محصول شروع به زردی نموده و از قسمت پائین به سمت بالای بوته خشک شده و ریزش می‌نماید که این امر باعث سهولت در برداشت می گردد( عاشوری،1380).

1-6-4- گل

گل به صورت صلیبی بوده و آرایش آنها به شکل خوشه ای بلند می باشد. تعداد گل ها می‌تواند تحت تاثیر بسیاری از عوامل مانند واریته، آب و هوا وتکنیک های زراعی قرار گیرد (عاشوری،1380). یک بوته کلزا در شرایط ایده آل و در تراکم کم، حدود 4000 جوانه حل تولید می کند که از این تعداد باتوجه به ژنوتیپ، شرایط محیطی و تراکم 5 الی 20 درصد به گل تبدیل شده و بقیه ریزش[8] خواهند کرد (آلیاری و همکاران،1379). هرگل متشکل از 4 کاسبرگ، 4 گلبرگ، 6 پرچم (2 پرچم کوتاه تر از بقیه) و یک مادگی دوبرچه‌ای است ورنگ گلبرگ‌ها نیز از پرتقالی تا زرد کم رنگ متغیر است. گل‌دهی کامل گیاه 3 تا 5 هفته به طول می‌انجامد(حجازی،1379). کلزا گیاهی است خودگشن[9] و میزان خودباوری در آن به طور معمول بیش از 70 درصد است. وجود درصدی از دگرگشنی[10] (30-20 درصد)، زمینه کاربرد حشرات را در کلزا توجیه می‌کند (آلیاری و همکاران، 1379).

1-6-5- میوه

میوه کلزا، خورجینی[11] به طول 5 تا 10 سانتی متر است که فاقد کرک بوده و در انتها به یک منقار منتهی می شود. هر خورجین دارای 2 برچه می باشد. برچه ها به وسیله دیواره کاذبی[12] ( غشای میانی) از هم جدا می‌گردند. دانه ها در دو طرف غشای میانی قرار دارند. این دیواره هنگام رسیدن میوه پاره می‌شود. در هر خورجین ممکن است 15 تا 40 عدد دانه تشکیل گردد( شیرانی و دهشیری، 1381).

1-6-6- دانه کلزا

هر بوته کلزا صدها دانه کوچک، کروی و قهوه ای روشن مایل به سیاه و زرد رنگ تولید می‌کند (Buzza,1991) . بذور زرد رنگ دارای روغن بیشتری نسبت به بذور قهوه‌ای تیره و یا بذور سیاه می باشند. وزن هزار دانه نسبت به نوع رقم، محل تولید ، شرایط محیطی و جایگاه میوه در روی بوته و نیز مکان بذر در میوه، متفاوت بوده و بین 3 تا 7 گرم متغیر خواهد بود (آلیاری و همکاران،1379). ضخامت بذر در حدود 1 تا 2 میلی متر می‌باشد وهر کیلوگرم دانه از 000/250 الی 000/300 دانه تشکیل شده است (Buzza,1991).

1-7- مراحل فنولوژی

برای تشریح مراحل رشد و نمو کلزا می توان از روش کد گذاری استفاده کرد. این عمل توسط دانشمندانی همچون هارپر و برکن کمپ (HB)[13] وسیلوستر برادلی (SB)[14] صورت گرفته است (شیرانی راد و دهشیری،1381). براساس آخرین روش کدگذاری که توسط انجمن کلزای کانادا[15] در سال 1998 انجام شده، مراحل رشد و نمو به صورت زیر تقسیم بندی می شود (جدول1-7):

امروزه مباحث تخصصی و کاربردی در حوزه صنعت از وسعت شایان توجهی برخوردار است و با توجه به وجود رویه های مختلف در عملکرد عوامل مرتبط با امور محیط زیست انسانی، برقراری ارتباط و استفاده از تجربیات مثبت گروه های داوطلب ایجاد وحدت رویه بین واحدهای استفاده کننده از خدمات زیست محیطی و بالاخره شناخت فراگیر و سهل الوصول شرکتهای مشاور طراح و سازنده تجهیزات و تاسیسات مربوطه دارای اولویت مهمی می باشد. خوشبختانه دسترسی به شبکه های جهانی اطلاعات، دستیابی به بخشی از موارد فوق را تسهیل نموده ولیکن با نگاهی واقع بینانة فقر اطلاعاتی غیر قابل انکاری در حوزه محیط زیست صنعتی کشور مشهود است که انجام اقدامات موثر و ضربتی را توجیه پذیر و الزامی می نماید.

تحول در راهبردهای حفاظت محیط زیست، حاکی از تحول رو به تکامل رویکردهای زیست محیطی می باشد که در رابطه با بسط مفهوم توسعه قرار می گیرند. در چند دهه اخیر، تحول های مختلف صنعتی عبارت بوده اند از نادیده گرفتن مشکل، رقیق کردن(Dilution) ، کنترل آلودگی در انتهای خط(End-of-pipe) ، بازیافت، استفاده مجدد و پیشگیری از آلودگی (Pollution Prevention)که هر یک از این رویکردها در دوره زمانی خاصی مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به روند رو به رشد صنایع و فراگیر شدن آلودگی ناشی از آنها، اخیراً توجه به رویکردهای بیولوژیک رشد فزاینده ای یافته است.

روش های مختلف تصفیه بیولوژیک پساب شهری و صنعتی، طی نیمه دوم قرن بیستم توسعه یافت و شاید لجن فعال به عنوان متداولترین آنها مطرح گردید. اما واقعیت این است که روش های هوازی تصفیه پساب دارای یک محدودیت اساسی می باشند زیرا هزینه های جاری تصفیه خانه های پساب با استفاده از روش های متعارف بسیار بالاست بعنوان مثال در روش لجن فعال، تنها مصرف برق برای حذف هر تن ... حدود 1200 کیلو وات ساعت است که نیازمند برق ارزان و یا پرداختی ماهانه بسیار زیاد خواهد بود. براین اساس توسعه روش های تصفیه روش تصفیه بی هوازی برای تصفیه پساب های شهری و صنعتی در سال های اخیر رویکرد سرمایه گذاری در سیستم های تصفیه متحول ساخته است. تصفیه بی هوازی که همیشه به علت وجود محدودیت در تولید بوی نامطبوع به فراموشی سپرده می شد، امروزه به دلیل ظرفیت قابل قبول در تصفیه پساب های با بالا، با هدف استفاده مهندسین، سرپرستان و تکنسین های تصفیه خانه های پساب به عنوان قدم اول در این زمینه مطرح می گردد و بدون شک در قرن جدید سایر روشهای تصفیه فاضلاب را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.

فهرست مطالب

مقدمه

فصل اول-نقش صنایع در رویکردهای زیست محیطی

1-1- تاریخچه فعالیت صنعتی درایران13

2-1- توسعه صنعتی و محیط زیست 15

3-1- نمای عمومی فرایند تولید در واحدهای صنعتی 15

4-1- روشهای جلوگیری از آلودگی 16

5-1- وضعیت صنایع کشور از دیدگاه نوع صنعت و تعداد کارکنان22

6-1- فعالیت های زیست محیطی بخش صنعت و معدن 22

1-6-1- ساختارهای حمایتی و هدایتی22

1-1-6-1- اقدامات زیست محیطی در سطح ستادی 23

2-1-6-1- اقدامات زیست محیطی در شهرک های صنعتی23

3-1-6-1- اقدامات زیست محیطی طرح تحقیقات صنعتی – اموزشی اطلاع رسانی وزارت صنایع ومعادن24

2-6-1- فعالیت های مهندسی مبتنی بر کنترل آلودگی 25

3-6-1- فعالیهای مبتنی بر پایش و پیشگیری از آلودگی 25

1-3-6-1- ارزیابی اثرات توسعه 27

2-3-6-1- سیستم مدیریت زیست محیطی 28

3-3-6-1- بهره وری سبز 29

4-3-6-1- تولید پاکتر 29

5-3-6-1- بازیافت مواد 30

6-3-6-1- ممیزی محیط زیست 30

4-6-1- فعالیتهای مبتنی بر تولید محصولات سازگار با محیط زیست 30

1-4- 6-1- زمینه سازی جهت کنترل آلودگی خودروهای تولید داخل 31

.2-4-6-1- حذف و جایگزینی مواد مخرب لایه ازن 32

فصل دوم – راهبردهای زیست محیطی در صنعت 33

-2- نادیده گرفتن مشکل 34

2-2- رقیق کردن34

3-2- کنترل آلودگی در انتهای خط 34

4-2- پیشگیری از آلودگی 38

5-2- شیوه های اصلی راهبرد تولید پاکتر 39

6-2- وی‍‍‍ژگی های رویکرد تولید پاکتر 40

1-6-2-تنوع و گستردگی 40

2-6-2- حفاظت محیط زیست 41

3-6-2- سادگی 41

4-6-2- خلاقیت و نوآوری 42

5-6-2- مقبولیت 42

6-6-2- بازدهی اقتصادی 43

7-2- مقایسه رویکرد کنترل آلودگی در انتهای خط و تولید پاکتر 44

8-2- تولید پاکتر و توسعه پایدار 47

9-2- دلایل سرمایه گذاری در تولید پاکتر 48

10-2- سیاست ها و اهرم های مورد استفاده برای هدایت صنایع به سمت تولید پاکتر 49

11-2- موانع و مشکلات اجرایی نمودن استراتژی های تولید پاکتر 50

1-11-2- موانع ناشی از فقدان درک صحیح 50

2-11-2- موانع ساختاری 50

3-11-2- موانع مربوط به کمبو الاعات 50

4-11-2- موانع فنی 50

5-11-2- موانع اقتصادی 50

فصل سوم –نگاهی اجمالی به محیط زیست 51

تاریخچه سازمان حفاظت محیط زیست 52

هدف53

وظایف اساسی سازمان 55

تشکیلات سازمان 55

1-3- دفاتر مستقل55

1-1-3- دفتر حوزه ریاست و دبیرخانه شورایعالی محیط زیست 55

2-1-3- اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل55

3-1-3- اداره کل نظارت و بررسی 56

4-1-3-حراست 56

5-1-3- ادارات کل استان ها56

2-3- معاونت آموزش و پرورش و برنامه ریزی 56

3-3- دفتر آموزش زیست محیطی 56

4-3- دفتر طرح و برنامه و اطلاع رسانی 57

5-3- دفتر مشارکت های مردمی 57

6-3- معاونت محیط زیست انسانی57

1-6-3- دفتر ارزیابی زیست محیطی 59

2-6-3- دفتر بررسی آلودگی هوا 59

.3-6-3- دفتر بررسی آلودگی آب و خاک 59

4-6-3- دفتر امور آزمایشگاه ها 59

7-3- معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی 59

1-7-3- دفتر زیستگاه ها و امور مناطق 61

2-7-3- دفتر امور حیات وحش و آبزیان62

3-7-3- دفتر موزه تاریخ طبیعی 64

4-7-3- دفتر محیط زیست دریایی 64

5-7-3-معاونت پشتیبانی و امور مجلس64

فصل چهارم-دستورالعمل اجرایی عملی تولید پاکتر 66

1-4- فاز اول –برنامه ریزی و سازماندهی 67

1-1-4- کسب توافق مدیریت واحد 67

2-1-4- تشکیل تیم پروژه 68

3-1-4- توسعه سیاست ها ، اقدامات و اهداف زیست محیطی 69

4-1-4- برنامه ریزی و ارزیابی تولید پاکتر 69

2-4- فاز دوم – پیش ارزیابی 69

1-2-4- توصیف شرکت و نمودارهای جریانی 70

2-2-4- بازرسی عینی و دقیق 71

3-2-4- انتخاب نقاط تمرکز 72

3-4- فاز سوم – ارزیابی72

1-3-4- جمع آوری اطلاعات کمی 73

2-3-4- موازنه مواد74

3-3-4- شناسایی گزینه های تولید پاکتر 74

4-3-4- ثبت و مرتب سازی گزینه ها 75

4-4- فاز چهارم – بررسی و مطالعات امکان سنجی 76

1-4-4- امکان سنجی اولیه 76

2-4-4- امکان سنجی فنی 77

3-4-4- امکان سنجی اقتصادی 78

4-4—4- امکان سنجی زیست محیطی 78

5-4-4- ملاحظات مراحل ارزیابی 80

6-4-4- انتخاب گزینه ها برای اجرای نهایی 80

5-4 فاز پنجم – اجرا و استمرار 80

1-5-4-آماده سازی یک برنامه اجرایی80

2-5-4- اجرای گزینه های منتخب 80

.فهرست منابع 81

پروژه اثرات درمان نوروسایکولوژی در کارآمدی خواندن دانش‌آموزان مبتلا به نارسا خوانی تحولی

چکیده
در پژوهش حاضر، اثرات درمان نوروسایکولوژی در کارآمدی خواندن دانش آموزان مبتلا به نارساخوانی تحولی مورد بررسی قرار گرفت. به منظور انجام این پژوهش، ابتدا تعداد 165 نفر از دانش آموزان مشکوک به نارساخوانی در مقطع ابتدایی از پایه های سوم، چهارم و پنجم به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به صورت تصادفی انتخاب و سپس از میان آنها تعداد 60 دانش آموز پس از اجرای آزمونهای تشخیصی ( از جمله آزمون هوشی وکسلر کودکان، آزمون اختلال خواندن، آزمون ADHD و آزمون اختلال سلوک ) به صورت هدفمند برگزیده شدند. سپس، آزمودنیهای نارساخوان بر مبنای مقیاس طبقه بندی بیکر، درچهارگروه آزمایشی وگواه نوع L/p ( تعداد هر گروه 15 نفر ) به صورت تصادفی جایگزین شدند. پس از اجرای پیش آزمون در هر دو گروه، گروههای آزمایشی نوع L/p به مدت 20 جلسه، تحت درمان شیوه های نوروسایکولوژی (HSS ) قرار گرفتند. اما گروههای گواه نوع L/p، هیچگونه روش درمانی را دریافت نکردند. پس از آن، در هر دو گروه آزمایشی و گواه، پس آزمون ( بلافاصله پس از اتمام درمان ) و آزمون پی گیری ( پس از گذشت 4 ماه ) به اجرا درآمد. در پایان داده های بدست آمده با روش آماری تحلیل واریانس آمیخته، تحلیل واریانس اندازه گیری مکرر و آزمونt وابسته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های پژوهشی حاکی از آن بود که اولاً مداخله های نوروسایکولوژی بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر سبب افزایش میزان دقت و درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع L گردید. همچنین این شیوه ها موجب افزایش میزان درک وسرعت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع p گردید. ثانیاً، کاربرد این شیوه های درمانی موجب پایداری اثرات درمان ( پس از گذشت 4 ماه ) در این گروه از کودکان شد.

فهرست مطالب:
فصل اول: مقدمه ........ 2
1ـ بیان مسأله ..... 6
2ـ اهمیت و ضرورت مسأله .......... 13
3ـ اهداف، سوالها و فرضیه های پژوهش...... 15
4ـ متغیرها و تعریف نظری و عملیاتی آنها....... 18
خلاصه ................. 20
فصل دوم: مروری بر پیشینه تحقیقات
بخش اول: مبانی نظری .......... 22
1ـ تعریف اختلالهای یادگیری ........ 22
2ـ سیر تحول تاریخی اختلالهای یادگیری ........ 30
1) دوره بنیانگذاری: تحقیقات نخستین درباره مغز .... 30
2) دوره انتقالی: مطالعه بالینی کودکان ..... 33
3) دوره یکپارچگی: رشد سریع برنامه های مدارس ... 43
4) دوره معاصر (از سال 1980 تا کنون) ... 44
3ـ طبقه بندی اختلالهای ویژه یادگیری بر مبنای DSM-IV-IR... 44
1) اختلال خواندن ..... 45
2) اختلال در ریاضیات ......... 46
3) اختلال بیان نوشتاری ........ 48
4) اختلال یادگیری که به گونه دیگر مشخص نشده است (NOS)....... 49
4ـ تعریف خواندن .......... 50
5ـ تحول خواندن ......... 55
6ـ مدل های خواندن ......... 56
1) مدل پایین ـ بالا و مدل بالا ـ پایین ...... 56
2) مدل تعاملی جبرانی....... 57
3) مدل پیوندگرایی.................... 59
4) مدل آوایی.................... 61
5) مدل ببین و بگو ............ 63
6) مدل تعادل خواندن بیکر ............. 63
7ـ نارساخوانی........ 70
1) تعریف نارساخوانی........................ 70
2) نشانه های بالینی نارساخوانی .......... 75
3) اختلالهای همراه با نارساخوانی........... 81
الف ـ اختلالهای جانبی شدن .......... 81
ب ـ اختلالهای سازمان یافتگی فضایی ـ زمانی ...... 82
ج ـ نابهنجاری حرکات چشم ها ........... 83
د ـ تأخیر زبان گفتاری .......... 85
هـ ـ اختلالهای ادراکی ............. 86
و ـ اختلال حافظه کوتاه مدت ........ 87
ز ـ اختلال نارسایی توجه (ADD) و ADHD............ 88
ح ـ اختلالهای رفتاری .............. 91
4) شیوع نارساخوانی....................... 94
5) تاریخچه نارساخوانی................. 95
6) سبب شناسی نارساخوانی ................... 99
الف ـ عوامل ژنتیکی .............. 100
ب ـ عوامل عصب شناختی .......... 103
ج ـ تقارن نیمکره های مغزی ......... 107
د ـ غلبه طرفی مغز ............... 111
هـ ـ عوامل حرکتی .......... 114
و ـ عوامل شناختی ............ 115
ز ـ عوامل رفتاری ............ 118
ح ـ عوامل محیطی .............. 121
ط ـ عوامل عاطفی ............... 122
8ـ دیدگاه های مختلف در مورد نارساخوانی ....... 124
9ـ نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی ...... 124
10ـ طبقه بندی نارساخوانی از دیدگاه نوروسایکولوژی .. 131
الف ـ نارساخوانی اکتسابی ............ 131
ب ـ نارساخوانی تحولی ........... 140
11ـ فرآیند شکل گیری مدل تعادل خواندن از دیدگاه بیکر ...... 148
12ـ عملکرد نیمکره های مغزی از دیدگاه بیکر ......... 154
13ـ طبقه بندی نارساخوانی تحولی از دیدگاه بیکر .... 156
1) نارساخوانی نوع L (زبان شناختی) ......... 156
2) نارساخوانی نوع P (ادراکی) ....... 156
14ـ بررسی اعتبار طبقه بندی نارساخوانی نوع P/L.. 158
15ـسبب شناسی نارساخوانی تحولی نوع P/L..... 162
16ـ شیوه های درمانی نوروسایکولوژی از دیدگاه بیکر ... 164
بخش دوم: یافته های پژوهشی ........ 168
خلاصه .......... 180
فصل سوم: روش تحقیق
1ـ طرح تحقیق .................. 184
2ـ روشهای آماری ............. 185
3ـ تعریف جامعه آماری و ویژگیهای آن ........ 186
4ـ روش نمونه گیری و حجم نمونه ........... 187
5ـ ابزارهای پژوهشی ............. 188
1) آزمون وکسلر کودکان ......... 188
2) آزمون اختلال خواندن .......... 188
3) آزمون ADHD و آزمون اختلال سلوک اقتباس شده از پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV........... 199
4) جعبه آموزشی لامسه ای ....... 203
5) برنامه نرم افزاری HEMSTIM..................... 206
6ـ فرآیند تشخیص و روش اجرا ........ 209
7ـ فرآیند طبقه بندی دانش آموزان نارساخوان براساس مدل تعادل خواندن بیکر 211
8ـ فرآیند اجرای شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر مبنای مدل تعادل خواندن بیکر 212
1) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کانال دیداری (HSS-VIS).. 212
2) تحریک خاص نیمکره ها از طریق کامال لامسه ای (HSS-tac)..... 221
خلاصه ........... 227
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل
1ـ ارائه نتایج کمی ........... 229
الف: توصیف داده ها .......... 229
ب ـ تحلیل داده ها ............. 234
ـ تحلیل واریانس آمیخته (32).......... 234
فرضیه اول: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی بر میزان دقت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع L: ......... 235
فرضیه دوم: الف) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعL .................. 241

فرضیه دوم: ب) نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان درک خواندن دانش آموزان نارساخوان نوعP................................. 246

فرضیه سوم: نتایج آزمون آماری برای بررسی اثر شیوه های درمانی نوروسایکولوژی برمیزان سرعت خواندن دانش آموزان نارساخوان نوع p...... 252
خلاصه ............. 258
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
1ـ بحث و تحلیل درباره یافته ها ...... 260
2ـ محدودیتها ........ 270
3ـ پیشنهادات ............. 271
4ـ کاربردهای آموزشی و پرورشی ...... 272
منابع
1) منابع فارسی............ 274
2) منابع انگلیسی ................ 276
ضمائم:
1ـ آزمون وکسلر کودکان
2ـ فرم تاریخچه موردی
3ـ آزمون اختلال خواندن
4ـ آزمون اختلال سلوک و ADHD اقتباس شده از پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) براساس DSM-IV