فهرست مطالب

مقدمه: 1

سویا 2

کلزا 14

پروژه غلات 23

گندم 23

ذرت 39

سورگوم علوفه‌ای 50

گزارش کار مرکز تحقیقات 55

مقدمه:

تاریخ شروع کارآموزی دوره کارآموزی اینجانب در مورخه 17/7/84 آغاز شد. قرار بر این شد که طی یک دوره 45 روزه به مدت 35 روز در ایستگاه تحقیقات عراقی محله و مدت 10 روز در مرکز تحقیقات و بخش تهیه و اصلاح بذر و نهال مشغول بکارآموزی شدم.

ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله گرگان:

در بدو ورود به ایستگاه تحقیقات عراقی محله به تابلویی برمی‌خوریم که مشخصات ایستگاه به اختصار و به شرح زیر درج گردیده است:

• · ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله
• · تاسیس 1337
• · مساحت 37 هکتار
• · ارتفاع از سطح دریا 5/5 متر
• · میزان بارندگی 450-400 میلی‌متر

پروژه‌هایی که در ایستگاه بر روی آنها کار می‌شود، عبارتند از:

دانه‌های روغنی؛

ذرت؛

گیاهان علوفه‌ای؛

غلات؛

حبوبات؛

سبزی و صیفی.

اما در تحقیقات جدید که توسط مهندس کشت کار انجام گرفته، مساحت کل ایستگاه، 45 هکتار بود و ایشان نقشه کلی ایستگاه را کشیده و تمام تقسیمات موجود در ایستگاه را به صورت نقشه نشان داده‌اند.

سویا

تاریخچه

این گیاه در اصول بومی آسیا و استرالیا می‌باشد و گیاهی است مهم که بیش از نیمی از روغن دنیا و بیش از 70% تجارت کنجاله دنیا را به خود اختصاص داده است. امریکا بزرگترین تولید کننده سویا، 63% تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. سهم ایران، حدود 001/0%، یعنی حدود 200 هزار تن می‌باشد و بیشتر به منظور تهیه روغن کشت می‌شود که 90% آن نیز در شرق مازندران و استان گلستان کشت می‌شود. این در حالی است که در دنیا بخصوص در کشورهای توسعه یافته، از این گیاه فرآورده‌های فراوانی از قبیل شیر، لبنیات، ماست، کره و بستنی بدست می‌آورند و مصرف سبزی خوردنی نیز دارد.

تاریخ دقیقی در مورد کاشت این گیاه در ایران در دسترس نیست، ولی از قدیم‌الایام در گیلان نوعی سویا موسوم به پشم باقلا یا خرس باقلا کشت می‌شده، ولی در سال 1341 گروه صنعتی بهشهر با وارد کردن تعدادی بذر از آرژانتین، اقدام به کشت آن نموده است.

گیاه‌شناسی

نام علمی سویا Glysin max، دیپلوئید و مقدار کروموزم آن 40 است. گیاهی است یکساله، ارتفاع بوته 180-75 سانتیمتر، عمق ریشه آن تا حدود 160-150 سانتیمتر و ریشه‌های فرعی آن در حدود 60-30 سانتیمتر در خاک متفرقند. سه نوعه ریشه دارند: نابجا، اصلی و فرعی که برخی مواقع بر روی آنها برجستگی‌هایی دیده می‌شود که محل زندگی باکتری‌های میله‌ای به نام ریزوبیوم ژاپونیکم است که در صورت نیتروبودن خاک بعد از 42-30 روز از کاشت ظاهر می‌شوند.

3 نوع برگ در سویا دیده می‌شود:

1. برگ‌های لپه‌ای 2. برگ‌های ساده و 3. برگ‌های 3 برگ‌چه‌ای

زیر و روی برگ و همچنین سطح ساقه و غلات سویا پوشید از کرک‌هایی به رنگ طلایی یا نقره‌ای بسته به رقم می‌باشد.

کاشت:

در گلستان ارقام ویلیامز به عنوان زودرس، هیل و سحر به عنوان میان‌رس و گرگان 3 به عنوان دیررس کشت می‌شوند.

آماده‌سازی زمین:

معمولاً کشت سویا به دو صورت بهاره و تابستانه صورت می‌گیرد.

در کش بهاره، زمین را در زمستان یک شخم عمیق زده و در بهار نیز یک شخم به عمق 20 سانتیمتر برخلاف شخم قبلی می‌زنیم. پس از تسطیح آبیاری انجام گرفته و عملیات کشت به صورت ردیفی و حتماً‌ به شیوه هیرم‌کاری صورت می‌گیرد، زیرا هم به کمبود آن و هم به زیادی آن حساس است.

عمق کاشت بذر، 5-3 سانتیمتر بسته به بافت خاک می‌باشد.

فاصله ردیف‌های کاشت در ارقام بهاره، 65-45 سانتمیتر و ارقام تابستانه، 40-25 سانتیمتر می‌باشد.

خاک مطلوب آن رسی ـ شنی با بافت متوسط و اسیدیته 7-6، به شوری حساس می‌باشد و در Ecهای بالاتر از 4 میلی‌موس گل‌ها عقیم می‌شوند.

تاریخ کاشت در کشت بهاره بایستی در اولین فرصتی که پیش آمد، یعنی بعد از رفع سرمای زمستانه اقدام به کشت نمود. در کشت‌های تابستانه به علت حساسیت این گیاه به طول روز نبایستی تاریخ کاشت آن عقب بیافتد.

داشت:

عملیات داشت سویا که از مرحله 2 برگی شدن آغاز می‌شود، معمولاً بر اساس جداول تعینی شده استاندارد رشد رویشی و زایشی که در اختیار زارع یا اصلاح‌گر قرار می‌‌گیرد، انجام می‌شود.

در مورد آبیاری صحیح از زمان گلدهی تا نزدیک رسیدن نیاز آبی این گیاه شدید است. خصوصاً اول گلدهی تا اوایل دانه بستن. دوره آبیاری سویا در منطقه گلستان، هر 14-10 روز یکبار است، یعنی 5-4 بار در طول دوره رشد و نمو نیاز به آبیاری دارد.

از مرحله 6-4 برگی شدن نیز بایستی عملیات وجینی و مبارزه با علف هرز و سله شکنی و خاک دادن پای بوته صورت گیرد. در طی این مراحل بایستی همواره مواظب خسارت آفات نیز باشیم.

کوددهی:

ازت: از مهمترین نکته‌ای که از لحاظ دادن یا ندادن کود ازت بایستی درنظر داشته باشیم، این است که اگر قبلاً در زمینی در مورد نظیر سویا کشت شده است، تا حدود 5-4 سال بعد از آن نیاز چندانی به کود ازتن نخواهیم داشت، زیرا در صورت کشت مکرر سویا در یک مزرعه گرهگ‌های موجود در ریشه این گیاه قادر به ذخیره‌سازی مقادیر متنابهی از ازت هوا می‌باشند و علاوه بر ازت مورد نیاز گیاه 200-180 کیلوگرم ازت نیز به خاک بیافزایند. البته در صورت مصرف بی‌رویه کود ازت، میزان پرتئین دانه افزایش و درصد روغن آن کاهش خواهد یافت.

بیماری:

پوسیدگی ذغالی: یکی از مهمترین بیماری‌های شایع سویا است که سبب خسارت شدیدی به مزارع سویا شده و عملکرد را شدیداً کاهش می‌دهد و عمدتاً در مراحل آخر رشد گیاه خود را نشان داده و با خشکانیدن بوته‌ها، سبب رسیدگی زودتر کاذب گیاه می‌شود، به شکلی که غلاف‌ها ظاهراً رسیده به نظر می‌رسند، ولی دانه‌ها پر نشده و وزن دانه شدیداً کاهش می‌یابد.

قارچ عامل این بیماری ماکروفومینا می‌باشد. مشخص شده که با توجه به این که این قارچ در خاک باقی می‌ماند، در صورت بروز تنش خشکی، معمولاً این قارچ فعال شده و آثار خسارت ظاهر می‌شود. برای مبارزه با این بیماری باید از بروز تنش خشکی در سویا جلوگیری نمود.

سویا دارای انواع بیماری‌های قارچی باکتریایی و ویروسی می‌باشد. بوته‌میری، لکه برگی‌ها، سوختگی‌های برگی، سفیدک سطحی و بیماری لکه ارغوانی در این منطقه بیشتر شایع می‌باشد.

از بیماری‌های باکتریایی معمولاً سوختگی‌های باکتریایی، خشکیدگی و پژمردگی باکتریایی مشاهده می‌شود که برای مبارزه با آن با ناقلین آن از جمله شته‌ها مبارزه کرد و از انواع ویروسی می‌توان ویروس موزائیک سویا را نام برد.

آفات:

1. 1. تریپس: این آفت ریز و کوچک از مرحله 2 برگی شدن به گیاه حمله می‌کند و برای مبارزه با آن از سم متاسیستوکس استفاده می‌کنیم.
2. 2. لاروهای کرم غوزه و کارادرینا: که از مرحله 8-5 برگی شدن به گیاه حمله نموده و برای مبارزه با آن از سموم نواکرون و لاروین استفاده می‌شود.
3. 3. عسلک و کرم غوزه که در مراحل بعدی رشد سویا نیز دیده می‌شوند و برای مبارزه با آنها از سموم نواکرون و آدمیرال استفاده می‌کنیم.

البته اگر تداخل نسل در مزرعه پیش بیاید، یعنی در یک زمان حالت‌های مختلفی از سیکل زندگی حشره مشاهده شود، مجبوریم از سموم ضربتی مثل رانیتول استفاده نماییم.

برداشت:

برداشت سویا زمانی صورت می‌گیرد که برگ‌های آن کاملاً ریخته و پاییزین غلاف آنها کاملاً زرد و خشک شده باشد. در ایران از 4 رقم موجود غیر از گرگان 3 که بلند قد و چندشاخه است و با کمباین قابل برداشت است، کشاورزان با تحمل هزینه‌های بالا بوته‌ها را از قسمت سطحی با دست درو می‌کنند. هنگام برداشت رطوبت دانه بایستی کمتر از 15% باشد، ولی به منظور انبارداری طولانی بایستی رطوبت به 13% و کمتر از آن برسد.

طرح‌های در دست اجرا در ایستگاه تحقیقاتی عراقی محله:

در مدت 10 روز حضورم در بخش دانه‌های روغنی (سویا)، سعی کردم مطالبی در مورد سویا، طریقه کاشت، داشت و برداشت بدست آورم، ولی در زمان حضور من بیشتر کارهای سویا تمام شده بود و روزهای آخر برداشت محصول بود.

در اولین روز به اتفاق آقای مهندس مهقانی که ایشان به مدت 2 سال به صورت امریه مشغول همکاری بودند و روزهایذ آخر خدمت مقدس سربازی ایشان بود و در قسمت دانه‌های روغنی بخصوص سویا فعالیت می‌کردند. در این روز کارگران آماده برداشت سویا بودند که در روز قبل مشخص شده بود که کدام کرت برداشت شود. با آمدن مهندس مهقانی کار شروع شد:

بوته‌های مربوط به هر کرت را جداگانه برداشت کرده و یک نفر اطلاعات مربوط به آنها را نوشته و آنها را توسط نخی می‌بست تا با هم قاطی نشوند. وقتی که بیشتر کرت‌ها را برداشت کردند، کمباین مخصوص (دروکن سویا) در کنار هر کرت آمده و جداگانه سویاها را می‌کوبید و دانه‌ها را داخل کیسه ریخته دوباره مشخصات مربوطه را نوشته و به داخل انبار انتقال می‌دادند.

طریقه برداشت در طرح‌های آزمایشی بدین ترتیب بود که بیشتر کشت‌ها به صورت چهار ردیف انجام می‌گیرد، چون ماشین کاشت چهار ردیفه بود. در هنگام برداشت ردیف اول و ردیف چهارم، برداشت نمی‌شود و 2 ردیف وسطی را برداشت می‌کنند. در دو ردیف وسط نیز بوته‌های اول و آخر را برداشت نمی‌کند، به عنوان شاهد در مزرعه باقی می‌ماند.

در روز بعد با خانم مهندس رییسی آشنا شدم. ایشان نیز بر روی دانه‌های روغنی از جمله سویا تحقیق می‌کردند. ایشان کارهای خود را برای بنده تشریح کردند. مراحل مختلف کار برای معرفی رقم جدید را توضیح دادند. بیشتر کارهای انجام شده بر روی سویا با ارقام مختلف بیشتر ارقام برداشت شده بود و چند رقمی که باقیمانده، به خاطر دیررسی بودن گیاه می‌باشد.

ایشان طریقه تشخیص دو رقم سویا، از جمله گرگان 3 و D.P.X را به من گفتند. تشخیص از روی رنگ کرک‌ها می‌باشد. کرک در رقم گرگان 3، سفید می‌باشد، ولی در D.P.X کرک‌ها طلایی هستند. همچنین از روی دانه نیز می‌توان تشخیص داد. ناف دانه گرگان 3 سفید بوده، ولی D.P.X سیاه می‌باشد. تعداد غلاف در D.P.X بیشتر از گرگان 3 می‌باشد. گرگان 3 بیشتر به صورت خوابیده دیده می‌شود. وزن هزار دانه گرگان 3، بیشتر از D.P.X است.

در قسمت اول مربوط به بهنژادی بود، یعنی با دورگ‌گیری ارقام مختلف در بلوک‌های جداگانه آزمایش و تحقیقات خود را انجام می‌دادند. مثلاً در بلوک اول رقم گرگان 3 کشت شد بود. رقم گرگان 3 یک رقم دیررس می‌باشد که امروزه کمتر کشت می‌کنند.

در قسمت بعدی دو رقم سحر و D.P.X با هم کشت شده بود. بدین ترتیب که سه ردیف کسر و سه D.P.X و سحر و سه ردیف D.P.X کاشته بودند. سپس خانم مهندس رییسی چگونگی لقاح مصنوعی ـ دورگ‌گیری را توضیح دادند.

عملیات دورگ گیری

در انجام عملیات دورگ‌گیری نیاز به ابزار ظریف و صرف حوصله فراوان است که عموماً از عهده کارگران ماهر دختر برمی‌آید. برای انجام دورگ‌گیری در مرحله‌ای که هنوز گلبرگ‌ها پدیدار نشده‌اند، با مهارت خاصی توسط پنس گلبرگ‌های بسیار کوچک و جوان را که داخل کاسبرگ قرار گرفته است، به همراه پرچم‌ها یکجا جدا می‌نماییم، طوری که به کلاله و مادگی خسارتی نزنیم. آنگاه گرده گل موردنظر (پایه پدری) را به این گل عقیم کرده‌ایم، تماس داده و روی آن را با پنبه می‌پوشانیم و علامتگذاری می‌کنیم و با ثبت رقم پایه‌ پدری و مادری و تاریخ دورگ‌گیری در اتیکت مربوطه آن را رها می‌کنیم.

دورگ‌گیری در صبح زود و یا غروب انجام می‌گیرد و گل‌های وسطی ساقه برای انجام دورگ‌گیری انتخاب می‌شود. گیاه سویا به لحاظ شرایط خاص آن، یعنی خودگشن بودن و سخت لقاحی و ریزش زیاد گل‌ها انجام دورگ‌گیری و بدست آوردن بذر حاصل از آن بسیار مشکل می‌باشد. به همین دلیل گاهی ممکن است فقط 5% و یا کمتر از گل‌های دورگ زده به غلاف تبدیل گردد (غلاف‌های حاصل از دورگ‌گیری معمولاً کوچکتر و حاوی دانه کمتری می‌باشند).

تلقیح کردن بدین ترتیب می‌باشد که گل‌هایی که هنوز لقاح را انجام نداده‌اند را جمع کرده و در داخل آزمایشگاه با هم تلاقی می‌دهند. بذر حاصل از این مرحله همگی تک‌دانه می‌باشند. این تک دانه‌ها را جمع‌آوری کرده و در سال بعد به عنوان F₁ کشت می‌کنند. تعداد ردیف‌ها و کرت‌ها بستگی به تعداد دانه و بذر بدست آنده از تلقیح دارد.

در هنگام برداشت F₁ آن بوته‌هایی که بهتر رشد کرده و تعداد غلاف بیشتری دارند را برداشت می‌کنند. البته برداشت کردن هم اصولی خاص خود را دارد. بدین ترتیب که ردیف اول و آخر هر کرت را گذاشته و دو ردیف وسط را برداشت می‌کنند. در این دو ردیف نیز بوته‌های اول و آخر را برداشت نمی‌کنند. بعد از برداشت بوته‌ها کارگران مشغول کوبیدن غلاف‌های برداشت شده از هر بوته شده و تعداد آنها را شمرده و داخل پاکت‌های مخصوصی گذاشته و مشخصات آنها را نوشته و داخل پاکت گذاشته و به داخل انبار ژرم پلاست دانه‌های روغنی می‌برند.

این مراحل تا 7 نسل (F₇) ادامه دارد تا به یک لاین خالص و یک رقم جدید دست یابند. رقم D.P.X یک رقم وارداتی ازد امریکا در سال 1378 بوده است که پس از گذشت 6 سابل انتظار دارند که در سال زراعی 85 به کشاورزان معرفی کنند و در سال 1379، 4150 کیلوگرم محصول تولید کرده است. D.P.X نسبت به تنش‌های محیطی خوب عمل کرده و تعداد غلاف در بوته زیاد بوده و دانه‌ها نیز مناسب هستند.

ارتفاع بوته‌ها خوب بوده، برگ‌ها همزمان می‌رسند و به راحتی توسط کمباین می‌توان درو کرد.

البته خانم مهندس رییسی، به دلیل اینکه در سال زراعی که در حال گذاشتن است (84)، به دلیل گرمای شدید در هنگام گلدهی و لقاح از اجرای طرح زیاد راضی نبودند.

بهترین زمان برای انجام تلقیح، صبح زود می‌باشد که این کار توسط کارگران که آموزش لازم را دیده‌اند، انجام می‌گیرد. سویا گیاهی است حساس که در گرمای شدید گل‌ها ریزش می‌کند، رنگ در سویا سفید یا صورتی می‌باشد.

کار در قسمت بهنژادی خیلی حساس می‌باشد، زیرا باید گل‌هایی را انتخاب کنیم که لقاح طبیعی روی آنها انجام نشده باشد. اگر کارگران بدون دقت این کار را انجام دهند، یعنی گل‌ها‌یی را انتخاب کنند که قبلاً لقاح طبیعی روی آنها صورت گرفته باشد، در هنگام کشت و بعد از جوانه زدن، مهندسین متوجه می‌شوند که این بوته، یک بوته مادری است که با لقاح طبیعی صورت گرفته نه لقاح مصنوعی، به همین خاطر می‌گویند بهنژادی خیلی حساس است و برای بهنژادی باید از افراد ماهر و باتجربه استفاده کرد.

در قسمت بهنژادی بیشتر بر روی تاریخ کاشت و فاصله ردیف‌ها و فاصله بوته‌ها میزان مصرف بذر و غیره تحقیق می‌شود.

سویا را بیشتر به عنوان کشت دوم بعد از گندم می‌کارند. به همین خاطر باید یک تاریخ کاشت مناسبی داشته باشد، ولی در منطقه ما تاریخ کاشت متنوع است که این باعث می‌شود که کاشت و برداشت مناسبی وجود نداشته باشد. به همین علت متخصصان منطقه برای دستیابی به یک تاریخ کاشت دقیق برای ارقام مختلف سویا تحقیق می‌کنند تا برای کشاورزان این تاریخ و میزان بذر مصرفی مناسب را برای هم رقم اعلام کنند.

یک نمونه از طرح‌هایی که در این مرکز بر روی سویا انجام می‌شود، مربوط به تعیین مناسب‌ترین تاریخ و الگوی کاشت لاین امیدبخش سویا (D.P.X) می‌باشد.