عدم استقبال از صنعت بیمه عمر در کشور

بیمه ، بدون شک یکی از دستاوردهای خلاقانه جامعه بشری بمنظور مقابله با رخدادها و حوادث ناگوار است . حوادث طبیعی نظیر آتش سوزی ، زلزله ، سیل ، طوفان و نیز مصایبی همچون : فوت ، بیماری ، کهولت ،ازکارافتادگی و . . . وقایعی است که از زمان های دور همه انسانها را مورد تهدید قرارداده است.اندیشه ی ایجاد تامین درمقابل مخاطرات پیش رو از طریق همیاری و تعاون و راهکارهای از این نوع ، ریشه در ادوار تاریخ دارد. پیشرفتهای گسترده علمی و تکنولوژیکی عصرجدید نیز اگرچه به انسان کمک نموده است که بعضی ازخطرات طبیعی را مهار نماید اما خود ، خطرات جدیدی را به همراه داشته که به پوشش های حمایتی خاص نیازمند است.

فایده اصلی بیمه ، دادن اطمینان به افراد در جهت مقابله با خطرات احتمالی است که در قاموس بیمه به آن ریسک اطلاق می گردد . فارغ از نوع بیمه می توان گفت بیمه علاوه بر ایجاد محیطی امن برای فعالیت های اقتصادی ، باعث ایجاد اطمینان برای کار و تولید و سرمایه گذاری و بطور کلی ایجاد فضای امن و آرام برای فعالیت های اجتماعی و اقتصادی است .

صنعت بیمه در ایران علیرغم اینکه بیش از ۷ دهه قدمت دارد و تلاش های زیادی جهت توسعه آن صورت گرفته است ، هنوز جایگاه مناسبی ندارد وعرضه گسترده بیمه های عمر بمنظور ارتقاء و بهبود سطح رفاه اجتماعی _ آنگونه که شایسته است _ با توجه به وجود ظرفیت ها و قابلیت های گسترده در کشور ،با موانع بسیاری رو برو می باشد .

مقاله " موانع و راهکار های توسعه بیمه های عمر انفرادی در کشور" به بررسی موانع عمده فرا روی بیمه هایعمر پرداخته و سعی گردیده است با استفاده از تجارب موجود و مطالعات صورت گرفته یک طرح کلی -و البته اجمالی- که حاوی مشکلات اساسی و نیز راهکارهای رفع موانع توسعه بیمه های عمرباشد ، ارائه نماید.

ذکر این نکته قبل از ورود به مباحث اصلی ضروری به نظر می رسدکه عدم توسعه بیمه های عمر و رفع موانع ، یک مشکل یک وجهی ویا یک معادله یک مجهوله نیست ، عوامل بسیاری در توسعه بیمه های عمر دخالت دارد که ریشه بسیاری از عوامل خارج از صنعت بیمه و برون سازمانی است . برنامه ریزی وسیاستگذاری در این باره در درون صنعت بیمه میسر نیست .

● تصویر کلی از بیمه عمر انفرادی و عوامل ذیربط

▪ جمعیت کل کشور ۷۸۲ر۴۹۵ر۷۰ نفر

▪ تعداد جمعیت قابل بیمه شدن: حمعییت زیر ۶۵ سال کشور بالغ بر ۰۰۰ر۸۰۰ر۶۶ نفر می باشد واگر افراد زیر ۱۵ سال را هم نیز استثناء کنیم ۰۰۰ر۰۰۰ر۴۹ نفر قابل بیمه شدن هستند.

▪ تعداد بیمه شدگان :: در حدود۰۰۰ر۳۰۰ر۱ نفر

▪ درصد دارندگان بیمه به کل جمعیت::: ۱.۸درصد

▪ تعداد شعب فعال در صنعت بیمه :: ۵۳۵ شعبه

▪ تعداد نمایندگان : : در حدود ۲۰۰ر۸ نفر ۲

▪ تعداد کارکنان صنعت بیمه :در حدود ۱۰۰۰۰ نفر : بیمه ایران ۴۳۷ر۲نفر بیمه آسیا ۷۴۳ر۱ نفر بیمه دانا ۳۷۴ر۱ نفر و بیمه البرز ۹۷۴ نفر و بقیه در شرکتهای بیمه خصوصی فعالیت می کنند. ۳

● موانع توسعه بیمه های عمر

۱ ساختارهای سازمانی و مدیریتی

سازمانهایا ی اداری از جمله شرکتهای بیمه از ارکان متعددی نظیر: نیروی انسانی ،قوانین و مقررات ، تشکیلات و سازماندهی ، روش انجام کار ، نظام مدیریت ، نظام آموزش و تجهیز نیروی انسانی ، نظام طبقه بندی مشاغل ، نظام ارزشیابی ، و نظام پرداخت تشکیل شده است که هرکدام از این ارکان اهمیت خاصی دارد .

باتوجه به اینکه نحوه سازماندهی و ساختارهای سازمانی نقش عمده ای در تحقق اهداف خواهد داشت .به عبارت دیگر " ساختار نشان دهنده استراتژی است ."(۴) ساختار سازمانی مربوط به بیمه های عمر در شرکت های بیمه از دو نظر جهت توسعه بیمه های عمر در کشور کارآیی ندارد.

۱-۱از زمانی اختصاصی و تخصصی به منظور ارائه بیمه های عمر وجود ندارد . و " تامین رضایت مشتریان و توسعه بیمه در گرو ساختاری موثر و مناسب است ، در حالیکه ساختار صنعت بیمه به نحوی طراحی شده است که حساسیت لازم را در قبال مشتریان نداشته و با سنتی عمل کردن در چند رشته و محدوده خاص ، کمتر به دنبال مشتری مداری بوده است ." ( ۵) بنابر این، ایجاد و راه اندازی شرکت های بیمه تخصصی عمر یک امر ضروری بنظر می رسد ، تا با درک صحیح از شرایط بیمه های عمر از جمله نحوه بازاریابی و فروش ، نحوه پذیرش ریسک ، نحوه وصول حق بیمه ، حسابداری وسرمایه گذاری وجوه حق بیمه و ذخایر ریاضی ، بتواند تعامل بهتری با بیمه شدگان و بیمه گذاران این رشته فراهم سازد .

۲-۱سازماندهی واحد های فنی و پشتیبانی در شرکت های بیمه به گونه ای است که به هدف توسعه بیمههای عمر انفرادی کمکی نمی کند به عنوان نمونه در مدیریت های مالی و سرمایه گذاری تفاوت چندانی بین حقبیمه های دریافتی بیمه های عمر و سایر رشته ها قائل نمی باشند .در حالیکه لازم است حسابداری بیمههای عمر و چرخه گردش مالی مربوط و همچنین سرمایه گذاری از وجوه اندوخته ها جهت ارائه خدمات مطلوب و حفظ حقوق بیمه گذاران بطور جداگانه صورت گیرد .

۲ عدم اشائه مطلوب فرهنگ بیمه

فرهنگ عبارت است از مجموعهای از ارزشها، عقاید، هنجارها، آداب و رسوم، زبان و میراث فرهنگی وتاریخی یک جامعه که از پیشینیان به ارث رسیده است. و منظور از فرهنگ بیمه نیز عبارت است از آشنایی مردم کشور بابیمه و انواع و شناخت آن و استفاده و استقبال از پوشش های بیمه ای جهت مقابله با خطرات احتمالی و پیش رو ، و ایجاد تعاملی پایدار ومنطقی بین صنعت بیمه وآحاد مردم کشور و تقویت باور و نگرش مثبت مردم نسبت به صنعت بیمه ، خدمات بیمه ای و شرکت های بیمه . اما ضریب نفوذ بیمه ، تعداد بیمه نامه های اختیاری خریداری شده ، حجم حق بیمه های دریافتی و نحوه تعامل مردم با شرکت های بیمه ، نشان دهنده نهادینه نشدن فرهنگ بیمه بین مردم است .

۳ شبکه فروش نا کارآمد

در حال حاضر عرضه و فروش بیمه های مختلف از جمله بیمه های عمر از طرق زیر صورت می گیرد .

۳-۱ عرضه مستقیم از طرف شرکت بیمه

۳-۲) عرضه از طریق کارگزاران بیمه ( موضوع آیین نامه شماره ۶ شورای عالی بیمه )

۳-۳) عرضه از طریق نمایندگان حقیقی و حقوقی شرکت های بیمه ( موضوع آیین نامه شماره ۲۸ شورای عالیبیمه (

۳-۴) عرضه بیمه از طریق نمایندگان فروش بیمه عمر ( موضوع آیین نامه شماره ۵۴ شورای عالی بیمه)

۳-۵) بازیابان بیمه به نمایندگی از نمایندگان و کارگزاران

نمایندگان و کارگزاران بیمه و بازاریابان آنها شبکه فروش صنعت بیمه را تشکیل می دهند و در حقیقت بازوان اجرایی شرکت های بیمه جهت فروش بیمه می باشند. توانایی و بالندگی شبکه فروش ، شکوفایی فروش ازنظر کمی و کیفی را بدنبال خواهد داشت . و ضعف آن نیز موجب پریشانی در عرضه بیمه در جامعه خواهد بود. " به جرات می توان گفت یکی از عواملی که باعث شده است تا صنعت بیمه در زمینه رسیدن به سطح مطلوب و ترکیب فروش خدمات بیمه ای با مشکل مواجه شود ، نارسایی و رشد نیافتگی شبکه فروشندگی حضوری در بازار بیمه ایران است

نتایج بررسی های صورت گرفته در این باره حاکی از وجود مشکلات زیر است ::

" - سطح آموزشی نمایندگان و فروشندگان حضوری خدمات بیمه بسیار ضعیف و نا مناسب است .

- وجود ابهام در جایگاه حقوقی و قانونی فروشندگان بیمه.

- همه نمایندگان بیمه برای هدایت نیروهای فروش تبحر و توانایی لازم را ندارند.

- ساختار نامناسب اداری مرتبط با شبکه فروش در شرکتهای دولتی .

- درک نادرست برخی مدیران از بازار بیمه و شبکه فروش.

- شیوه نامناسب جذب و نگهداری نمایندگان.

- عدم هدایت صحیح نمایندگان در راستای فروش بهتر و بیشتر.

- عدم نظارت مستمر و راهبردی بر عملکرد نمایندگان.

- سیاست های تشویقی جهت نمایندگان فعال پیش بینی نشده است .

▪ تجربه سایر کشورها هند

در کشور هندوستان فروش مستقیم بیمه های عمر وجود ندارد و بیمه نامه ها فقط از طریق شبکه نمایندگی بفروش می رسد . در هر شعبه یک یا چند کارشناس بازاریابی فعالیت می کنند که وظیفه آنان هدایت و نظارت بر نمایندگان است و به این کارشناسان ، در صورت رضایت بخش بودن عملکرد نمایندگان تحت نظارت ، مبالغی علاوه بر حقوق ، پرداخت می گردد .

۴ عدم سیاستگذاری های کلان در صنعت بیمه و عدم وجود استراتژی در جهت توسعه بیمه های عمر

بدون شک رسیدن به اهداف راهبردی نیازمند مطالعه و بررسی ، برنامه ریزی و تلاش در جهت تحقق آن است . علیرغم تهیه وتدوین چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران ، بنظر می رسد این موضوع در صنعت بیمهنهادینه نگردیده است و هریک از شرکت های بیمه و مدیریت های ذیربط ، باتوجه به توانایی و شرایط درون سازمانی خود مشغول فعالیت هستند و برنامه مدونی در مورد توسعه بیمه های عمر. در صنعت بیمه ، وجود ندارد .

۵ پایین بودن قدرت اقتصادی مردم کشور

بررسی های انجام شده حاکی از آن است که قدرت اقتصادی عامه مردم هر کشور و توسعه بیمه های عمرارتباط دو جانبه دارد .بدین مفهوم که هر چقدر درآمد سرانه مردم بیشتر باشد اقبال عمومی به بیمه بیشتر است . و از سوی دیگر هرچقدر ضریب نفوذ بیمه در یک کشور بیشتر باشد ، نشانگر وضعیت مناسب اقتصادی عامه مردم است . بنابراین فقر و پایین بودن درآمد سرانه در رابطه با بیمه های عمر یک مانع عمده است و البته راهکار ارتقاء سطح درآمد ها خارج از صنعت بیمه و قابل مدیریت این صنعت نیست . اما صنعت بیمه تاکنون نسبت به ارائه طرحهای بیمه ای جهت اقشار کم درآمد بیمه های خرد اقدام موثری به عمل نیاورده است.

۶کافی نبودن تامین های ارائه شده توسط شرکت های بیمه

مردم نیازهای گوناگونی دارند.شرایط زندگی آنان نیز متفاوت است.سطح نیاز پوشش بیمه ای و سرمایه مورد نظر هر فرد با دیگری از جهات مختلفی با یکدیگر فرق دارد . اما آنچه در صنعت بیمه کشور به وقوع پیوسته است ، تحمیل شرایط یکطرفه و ارائه بیمه های سنتی به مردم است . در یک دهه ی اخیر تلاش های خوبی از طرف شرکت های بیمه از جمله شرکت بیمه دانا صورت گرفته است اما با وجود این ، هنوز با شرایط مورد انتظار و با استاندارد های جهانی فاصله بسیاری دارد .

تجربه سایر کشورها هند

در کشور هندوستان بالغ بر ۱۲۸ نوع بیمه عمر از انواع مختلف آن و یا ترکیبی از بیمه عمر و درمان ارائه می گردد .

۷) عدم رضایت بیمه شدگان ازسرویس دهی مطلوب شرکت های بیمه

سازمانهای جدید بر خلاف سازمانهای سنتی رضایت مشتریان خود را محور و اساس فعالیت های خود قرارداده اند . طراحی و تولید محصول بر اساس نیاز مشتری ، خدمت رسانی سریع و مستمر لازمه حضور در بازار های جدید است.

" اولین گام برای طراحی استراتژی خدمات دریک شرکت .اهتمام وتوجه به نقطه نظرات مشتریان آن شرکت است " .ضرب المثلی می گوید " مشتری اگر شاه نیست دست کم شاهزاده است . حکمت ودانش بجا مانده ازژاپنی ها ، بیانگر این است که اگر شرکت رضایت مشتری را تضمین کند سود نیز تضمین خواهد شد...اکنون آشکار شده است که رضایت مشتری دیگر رمز موفقیت نیست ، وفا داری مشتری کلید اصلی موفقیت درفعالیت های تجاری است. " (۹) اما متاسفانه در نظام اداری کشور و علی الخصوص در صنعت بیمه ارباب رجوع و مشتری جایگاه خاص خود را نیافته است ." ماهیت شرکتهای بیمه ایجاب میکندتا باحرکت در راستای مشتری مداری .دوام و بقای خود را استمرار بخشد در عصرارتباطات و اطلاعات امکان مقایسه خدمات بیمه ای شرکتهای مختلف براحتی از طرف مردم فراهم شده است ... ) عدم توجه به مشتری مداری در صنعت بیمه در کلیه رشته های بیمه ای هم در فرآیند صدور بیمه نامه وهم در هنگام پرداخت خسارت وهمچنین درهنگام پاسخگویی به سوالات و مشکلات بیمه شدگان ،تبعات بسیاری در کاهش فروش بیمه های عمر داشته است . ولازم است بمنظور توسعه کمی و کیفی بیمه های عمر از این بابت تحولی اساسی در نگرش صنعت بیمه و کارکنان آن ایجاد گردد. و از برخورد قیم مابانه با بیمه شدگان بشدت احتراز شود .

۸ عدم تبیین جایگاه حقوقی و قانونی بیمه های عمر

بیمه های عمر بعنوان یکی از قرارداد های بیمه ای و بازرگانی ، تابع قوانین مدنی وقانون و مقررات و حقوقبیمه است که تعهدات طرفین قرارداد بیمه اعم از بیمه گر بیمه گذار و بیمه شده و ذینفع و همچنین اشخاص ثالث را تبیین می کند. قانون بیمه که در سال ۱۳۱۶ تصویب شده است بسیار کلی و محدود است . سایر مقررات و از جمله آیین نامه های مصوب شورای عالی اداری در بسیاری از موارد از جمله : حقوق بیمه گذار وبیمه شده و ذینفع ، انتقال بیمه ، توثیق بیمه نامه و... دارای ابهام و یا مسکوت است. در حالیکه چنین مواردی در قوانین و حقوق سایر کشورها به دقت و به تفصیل بیان شده است . این ابهام ها در قوانین ومقررات باعث ایجاد اختلاف بین بیمه گر و بیمه گذار شده و اجرای بعضی از امور را با تاخیر مواجه میسازد.

▪ تجربه سایر کشورها هند

در قوانین و مقررات بسیاری از کشورها ، بویژه کشورهایی که سابقه فعالیت طولانی تری در بیمه دارند ، ابهام ها بر طرف گردیده ودر مورد همه موارد محتمل ، پیش بینی های لازم بعمل آمده است . بعنوان نمونه در کشور هندوستان در باره نحوه پذیرش بیمه شده ، نحوه انتقال بیمه نامه و... دستورالعمل های مدون و مفصلی وجود دارد .

۹ عدم وجود سیستم و برنامه آموزشی مدون و کاربردی جهت تربیت نیروی انسانی مورد نیاز

نیروی انسانی مهمترین رکن هر سازمان تلقی می گردد.توانمندی ، دقت ، نوآوری و بهره وری صحیح از نیروی انسانی در گرو آموزش های موثر و مستمر است .

در این باره می توان گفت:::

۹-۱ دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در چند سال گذشته تلاش های خوبی به منظور تربیت نیروی انسانی مورد نیاز صنعت بیمه داشته اند . و از جهت کمی در این باره مشکلی وجود ندارد ، اما از جهت کیفی بنظر می رسد بین نیاز صنعت بیمه و برنامه ریزی دانشگاه ها در این باره نوعی گسستگی وجود دارد.

۹-۲) دوره های آموزشی کاربردی در جهت ارتقاء دانش و بینش کارکنان و شبکه فروش با هدف توسعه بیمه عمرو حتی سایر رشته ها توسط شرکت های بیمه و یا یک مرکز آموزشی مستقل پیش بینی نشده است. شبکه فروش اعم از نمایندگان . کارگزاران و بازاریابان بهره ای از آموزش های تخصصی بویژه در باره ی فروش بیمهنبرده اند . بنابراین کارآیی و تخصص لازم را برای فروش گسترده بیمه های عمر کسب ننموده اند .

▪ تجربه سایر کشورها هند

در کشور هندوستان علاوه بر دانشگاه و موسسات آموزش عالی ، مراکز متعددی به ارائه دوره های تخصصیبیمه و آموزش و تربیت نیروی انسانی فعال در صنعت بیمه می پردازند . یکی از کار های جالبی که در هند انجام شده است ، بومی سازی دوره های آموزش چارتر بیمه می باشد . وانواع دوره های آموزشی چارتر در هند ارائه و گواهینامه مربوط به شرکت کنندگان ارائه می شود

۱۰ نحوه سرمایه گذاری ذخایر ریاضی بیمه های عمر

ذخایر و اندوخته های ریاضی بیمه های عمر ، امانت های بیمه گذاران نزد شرکت های بیمه می باشد . آنچه که قابل تامل است این است که این ذخایر ، بهر دلیل بطور موثری سرمایه گذاری نشده است ، به نحوی که در سالهای اخیر برآیند سود سرمایه گذاری از محل ذخایر ریاضی ، از سود بلند مدت بانکها و بعضا بهره فنی لحاظ شده در محاسبات حق بیمه نیز کمتر بوده است .

۱۱ وجود تورم اقتصادی در کشور

تورم و فراز و نشیب های اقتصادی در کشور یکی از بزرگترین موانعی است که توسعه بیمه های عمر را به مخاطره می اندازد و مردم را به در هنگام خرید بیمه نامه عمر به تردید جدی وا می دارد . البته راهکارهای متعددی همچون جانشین کردن طلا یا ارز خارجی و... به جای مبلغ سرمایه ، نیز در این باره از طرف صاحبنظران ارائه شده است که همه ی موارد بجز پرداخت سود مشارکت در منافع به بیمه شدگان بیمه های عمر ، بدلیل قوانین و شرایط اقتصادی کشور استفاده از آن اجرایی به نظر نمی رسد.

۱۲ نحوه حسابداری حسابهای بیمه ای و ازجمله بیمه های عمر

بیمه های عمر بدلیل داشتن اندوخته ریاضی و طولانی بودن مدت بیمه و همچنین محاسبه سود مشارکت در منافع بوجب آیین نامه شماره ۱۳ و اصلاحات بعدی آن ، می بایست بطور جداگانه نگهداری و سرمایه گذاری شود. لیکن بدلایل گوناگون این مهم مغفول مانده است .از طرف دیگر حقوق بیمه گذاران رعایت نشده و در نهایت توسعه بیمه های عمر را با مشکل مواجه ساخته است.

۱۳ عدم استفاده از تکنولوژی اطلاعات IT

استفاده از تکنولوژی های جدید و بویژه تکنولوژی اطلاعات در عصر حاضر ودر صنعت بیمه از نظر همگان شاید بدیهی به نظر برسد اما در عمل مشکلات بسیاری وجود دارد که عمده ترین آن عدم وجود زیر ساخت های لازم جهت اجرایی نمودن استفاده از تکنولوژی است که می توان به مشکلات پول الکترونیکی ، امضای الکترونیکی و مخابرات وقوانین ومقررات ذیربط و... اشاره نمود.اما آنچه که مسلم است صنعت بیمه در استفاده از تکنولوژی اطلاعات ، در مقایسه با سایرین از جمله بانکها، بسیار عقب تر است.

۱۴ عدم وجود یک نظام جامع آماری و پایگاه اطلاعاتی جهت تصمیمگیران و تصمیم سازان و محققین

اطلاعات و تصمیم گیری دو روی یک سکه اند . بدون اطلاعات صحیح تصمیم گیری درست امکان پذیر نیست . اطلاعات در عصر حاضر قدرت است،سرمایه است و فعالیت در عرصه رقابت های فشرده بدون اطلاعات خوش خیالی است . اما آنچه جای تعجب دارد این است که در چنین فضایی صنعت بیمه و شرکت های بیمه از داشتن بانکهای اطلاعاتی مورد نیاز خود محروم هستند . به عنوان نمونه در حدود ۳-۴ سال پیش یک بیمه گذار بیمهاتومبیل با مدارک ساختگی در ۳ شعبه یک شرکت خسارت گرفته بود و جالب تر اینکه میزان خسارت دریافتی ۳ شعبه با یکدیگر تفاوت چشم گیری داشت.!!

۱۵ نرخ های بهره فنی اعلام شده از سوی بیمه مرکزی ایران

در تاریخ ۱۴/۱۱/۱۳۸۲ شورای عالی بیمه تعرفه بیمه های عمر را تغییر داد . بیمه مرکزی ایران در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۳۸۲ تعرفه های جدید را جهت اجرا به شرکت های بیمه ابلاغ نمود. این تغییرات از جهات زیرمشکلاتی جدی را در فروش و توسعه بیمه های عمر بوجود آورده است .

۱۵-۱ حق بیمه های بیمه عمر بویژه بیمه های عمر و پس انداز تا در بعضی از مقاطع سنی تا ۴۵ درصد رشد داشته است ..

۱۵-۲ نرخ بهره فنی در محاسبات حق بیمه ، تا مدت ۱۰ سال ، ۱۵ درصد وبابت مدت بالای ۱۰ سال ، ۱۰ درصد لحاظ شده است . که این امر فروش بیمه های عمر بالاتر مدت ۱۵ سال را که در حدود۷۵ درصد از آمار بیمهنامه ها را به خود اختصاص داده بود با مشکل جدی مواجه ساخت .

۱۵-۳آمادگی نرم افزاری در شرکت های بیمه و آمادگی ذهنی در شبکه فروش در هنگام ابلاغ وجود نداشت .