مقاله بررسی جامع افت تحصیلی دانش آموزان در 65 صفحه ورد قابل ویرایش

افت تحصیلی

یکی از مباحث مطرح در محافل آموزشی و پرورشی درحال حاضر، افت تحصیلی دانش آموزان می باشد، اما این معضل چرا و چگونه شکل گرفته است؟ یکی از مسائل و مشکلات اساسی نظام آموزشی هرکشوری، مسأله افت تحصیلی است.

این موضوع هرساله هزینه های بسیار بالایی را دربرداشته و دورنمای پیشرفت و توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشورها را مبهم می کند. مطابق مطالعات انجام شده، این مشکل هرسال افزایش می یابد و بسیاری از دانش آموزان و حتی دانشجویان، نمی توانند از پس مواد و محتوای آموزشی طراحی و تدوین شده برآیند یا آنها در موعد مقرر انجام دهند.

زمانی این مسأله اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم بسیاری از این افراد توانایی های لازم را برای کسب موفقیت دارند، ولی موفق نمی شوند. باید به مقوله افت تحصیلی توجه بیشتری کرد تا بتوان با شناخت آن، توانایی ها و شایستگی های کودکان و نوجوانان را بارور کرد.

افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است. توجه به تعریف فوق نشان می دهد مقایسه و سنجش عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش آموزان بهترین شاخص افت تحصیلی است.

مشکلاتی که دراین ارتباط شایان توجه است، در ابعاد فرد، خانواده، مدرسه و جامعه خلاصه می شود. البته فقط درذهن و روی کاغذ می توان آنها را از یکدیگر مجزا کرد. این عوامل، گاه چنان درهم تنیده اند که کنش متقابل دارند، که تعیین نقش و سهم هرکدام به دشواری امکانپذیر است.

علل فردی

مطالعات نشان داده است که حدود 10 درصد از موارد افت تحصیلی به علت ناتوانی ذهنی و عدم کشش فرد است. البته دربسیاری موارد دانش آموزی را که مشکل تحصیلی داشته و با تشخیص کمبود هوش به مراکز مشاوره ارجاع داده اند، پس از ارزیابی دقیق مشخص می شود دانش آموز هیچ ضعف شناختی یا هوشی ندارد و علت یا علل دیگری عامل مسأله است.

امروزه دیگر آن اهمیتی را که درگذشته به هوش داده می شد، داده نمی شود و گفته می شودهر شخص با نردبان صفات شخصیتی خود راه تکامل و پیشرفت را طی می‌کند و آنچه مهم است، صبرو بردباری و بویژه پشتکار است.

ازبین 2 دانش آموز با بهره هوشی مساوی، دانش آموزی موفق تر می شود و پیشرفت تحصیلی بهتری دارد که تلاش و پشتکار زیادتری داشته باشد. توجه: برای یادگیری و به یاد سپردن هر مطلبی اولین شرط، توجه به آن است.

بدیهی است اگر دانش آموز از هوش بالایی برخوردار باشد، ولی به مطلب یا موضوعی توجه نکند، نمی تواند آن را فراگیرد و علت افت و شکست تحصیلی بعضی دانش آموزان، ناشی از عدم توجه به معلم و موارد تدریس شده و نیز نداشت متن تمرکز عوامل هنگام مطالعه و انجام تکالیف درسی است.

انگیزه: انگیزه ، به حالتهای درونی فردگرفته می شود که موجب هدایت رفتار او به سوی نوعی هدف می شود و درواقع موتور حرکت هر فردی است. محققان، نداشتن انگیزه پیشرفت را یکی از دلایل افت تحصیلی می دانند.

آشفتگی های عاطفی و هیجانی: مشکلات عاطفی و هیجانی دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد می تواند آشفتگی های عاطفی وهیجانی را، مشکلات عاطفی و هیجانی روانی خاص هر مرحله از رشد می تواند باعث اشتغال خاطر، آسیب وارد آمدن به قوای هوشی، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز حواس و درنهایت افت تحصیلی دانش آموزان شود.

نارسائی هایی جسمی: دانش آموزانی که دارای بنیه ای ضعیفی هستند از سلامت عمومی کامل برخوردار نیستند، نمی توانند به اندازه کافی کوشش وفعالیت داشته باشند. این دسته به دلیل داشتن استعداد ابتلا به انواع بیماری ها از پیشرفت درسی باز می مانند. وجود ضعف بینایی و شنوایی نیز سبب عقب ماندگی و افت تحصیلی می شود.

ناراحتی های مربوط به مراکز عصبی و ناهماهنگی های حسی و حرکتی نیز درجای خود باعث افت تحصیلی می شوند.

درمیان خانواده

روابط و نظام ارزشی خانواده: مهمترین عامل مؤثر درشکل گیری نگرش دانش آموزان نسبت به تحصیل، خانواده است؛ این که والدین با دانش آموزان و درس و تحصیل او چگونه برخورد کنند و در الگوهای تربیتی خود برای چه نوع رفتارهایی ارزش قائل می شوند، یکی از اجزای اساسی درشکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل است.

درموارد بسیاری علت افت تحصیلی یا شکست تحصیلی به جود نگرش های منفی، تضادها، مساعد نبودن شرایط خانواده از نظر عاطفی، روانی و ... برمی گردد.

مهمترین نقشی که والدین ناخواسته و ناآگاهانه نه تنها محیط مساعدی را برای مطالعه فرزندان ایجاد نمی کنند، بلکه اصرار می ورزند دانش آموزان درمحلی آکنده از سرو صدا و محرکهای مختلف مزاحم به انجام تکالیف بپردازند، ولی باید توجه داشت یادگیری درشرایطی بهتر صورت می گیرد که در آن محیط آرام است و محرکهایی مزاحم از جمله تلویزیون، بازی سایر کودکان و سروصداهای دیگر کمتر هستند. والدین با اجتناب از ترتیب دادن جشنها و مراسم مختلف یا شرکت در آنها در ایام امتحانات می توانند برپیشرفت تحصیلی فرزندان خود تأثیر داشته باشند.

والدین می توانند به جای خرید اشیای غیرضروری برای دانش آموزان، کتابها و وسایل کمک آموزشی تهیه کنند تا از این طریق هم دانش آموزان اوقات فراغت خودرا به خوبی بگذرانند و هم به یادگیری آنها کمک شود.

متاسفانه درکشور ما، مطالعه کتابهای غیردرسی و کمک درسی کمتر متداول است، درحالی که از طریق تهیه این گونه کتابها می توان کمک موثری به فرزندان کرد.

فقرمالی خانواده: یکی از عوامل افت تحصیلی کودک است، که به طور غیرمستقیم برپیشرفت درسی او مؤثر است. محروم ماندن از غذای سالم و کافی ونداشتن استراحت لازم به علت فعالیتها و کارهای غیردرسی برای جبران فقر مالی موجب عقب ماندگی درسی می شود.

درکنار این موضوع، می توان فقر فرهنگی و بی سوادی یا کم سوادی والدین، فقدان والد یا والدین، وجود مشاجره و ناسازگاری بین والدین و درنهایت نحوه ارتباط دانش آموز با برادران و خواهران را هم درافت تحصیلی دخیل دانست.

درآموزش چه خبراست؟

گاهی علت افت تحصیلی یا شکست درسی دانش آموز را باید درمدرسه جستجو کرد. اهم عللی که می توان از این نظر مورد بررسی قرار داد، به شرح ذیل است.

شیوه تدریس معلم: می توان گفت هر دانش آموز به شیوه خاصی مطالب درسی را درک و فرا می گیرد. وظیفه معلم است که با شناخت دانش آموزان و آگاهی ازچگونگی کاربرد شیوه های مختلف تدریس مدل مناسبی برای تدریس انتخاب کند.

گاهی علت افت تحصیلی دانش آموز این است که شیوه تدریس معلم مطابق روش یادگیری دانش آموز نیست. برنامه درسی مدرسه: گاهی علت افت تحصیلی این است که برنامه درسی طراحی شده از طرف مدرسه مناسب نیست؛ مثلاً دروس نسبتاً سخت را پشت سر هم یا یا درساعاتی گذاشته اندکه عموماً دانش آموزان خسته هستند.

2.جدایی والدین

جدایی والدین به کودکان و نوجوانان ضربه های هولناک وارد می سازد. به ویژه در اطفال تا 5 سالگی باعث می شود که آنان در جوانی و بزرگسالی از عواطف طبیعی و سازگاری با دیگران بی بهره شوند و رشد عاطفی و عقلی و اجتماعی شان مختل گردد.

3.ازدست دادن والدین

درگذشت و یا از دست دادن یکی از والدین مانند جدایی والدین کودک و نوجوان را به اضطراب و نگرانی شدید گرفتار می نماید. نبود والدین برای کودکان غیرقابل تحمل است تا آنجا که ممکن است به آشفتگی روانی و حتی فرار از خانه منجر شود. تأثیر این عامل در افت تحصیلی نیز بسیار زیاد است. مگر آنکه یکی از والدین بتواند به خوبی از عهده پرکردن جای خالی فرد فوت شده برآید.

4.بی سوادی والدین

آمار نشان می دهد در خانواده هایی که والدین آنها بی سواد هستند فرزندان کمتربه تحصیل دانش علاقه نشان می‌دهند و بیشتر به ترک تحصیل روی می آورند و یا به افت تحصیلی دچار میشوند. همین آمار نشان می‌دهد که هم اکنون در ایران 14600000 نفر بی سواد وجود دارد. (حیدری ، 1374ص129)


5.اشتغال بیش ازحد والدین دربیرون از خانه

کار و مشغله زیاد والدین به ویژه پدر و خستگی کار روزانه باعث می شود که از حیث تربیتی و عاطفی نارسایی هایی را برای فرزندان به وجود آورد وآنان در زمینه امور درسی خود کمتر احساس مسئولیت نمایند و کم کم از درس ومدرسه باز می‌مانند و به علت آنکه کسی مراقب آنان نیست به مرور زمان دچار افت تحصیلی می‌شوند.

6.کوتاهی اولیاء مدرسه و والدین در آموزش وپرورش

مادر، پدر، معلم و مربی باید از همان سالهای اولیه مدرسه به موازات تعلیم درست دانش آموزان نسبت به تربیت درست آنان نیز اقدام ورزند و آنان را طوری تربیت نمایند که به خود اعتماد داشته باشند. و همواره نگران حال و آینده خود نباشند چراکه همین نگرانی ممکن است درآینده باعث افت تحصیلی گردد.

آنان باید هدف از زندگی وفواید زندگی اجتماعی را بشناسند و بدان ایمان پیدا کنند. تا به هنگام تحصیل یا درموقع ورود به اجتماع با هرشکستی از میدان به در نروند. بلکه شعور بررسی علل شکست و بازشناسی اشتباهات و اندیشه برنامه ریزی دست وصحیح مجدد را داشته باشند.


7.نادیده گرفتن رشته تخصصی معلمین و واداشتن آنان به تدریس مواد درسی ناخواسته

باید به این نکته اشاره نمود از سالهای دور تا کنون همواره این اشتباه بزرگ در مدارس کشور ما تکرار می گردد. و آن این نکته است که در تدریس دانش آموزان از معلمینی استفاده می‌شود که درآن درس از تبحر لازم برخوردار نیستند.

دبیر ادبیات فارسی فارغ التحصیل رشته جامعه شناسی ودبیر روان شناسی دارای دانشنامه لیسانس جغرافی است. و این امر باعث آن می گردد تا معلم خودنتواند آنچنانکه باید وشاید با درس ارتباط برقرارنماید. چه رسد به دانش آموزان درنتیجه دانش آموزان نیز به علت درست ارتباط برقرار ننمودن دچار افت تحصیلی می‌گردند.

8. نداشتن امکانات رفاهی معلم

نداشتن امکانات رفاهی معلم و آشفتگی اقتصادی موجب پریشانی او می گردد. که بدون تردید دروضعیت تعلیم و تربیت شاگردان تأثیر مستقیم دارد. معلمی که به سبب ناچیزی حقوق و درآمد، ناگزیر به پرداختن کار دومی است با خستگی ناشی از کارهای سخت روزانه و فشار روحی هیچ وقت فرصت مطالعه و تحقیق را- که برای هر علمی چون نان روز و خواب شب لازم است دست پیدا نمی‌کند.

ریاست دانشگاه شهید بهشتی درمصاحبه مورخ 23/1/69 شمسی خودچه به جا و رسا گفته است : در ... نبودن انگیزه های قوی برای تحصیل درمیان عده زیادی از دانش آموز ان به خصوص دانش آموزان دبیرستانی را شاید بتوان به عنوان نخستین حلقه از زنجیره های طولانی علل افت تحصیلی در مواردی نام برد دانش آموزان دبیرستانی که معلمان خود را با آن همه تحصیل و تلاش و جدیت و آموختن با مشکلات شدید اقتصادی و به تبع آن اجتماعی می یابند چگونه می توان انگیزه ای برای ادامه دادن تحصیل داشته باشند. (حیدری، 1374 ص 183 و184)

9. شرایط اجتماعی و اقتصادی

به طور کلی محدودیتهای محیطی و کمبود محرکهای رشد ذهنی و اجتماعی از عوامل مهم در افت تحصیلی کودکان و نوجوانان است درصد قابل توجهی از دانش آموزان که به طور جدی دچار افت تحصیلی شده اند درمدارس استثنائی مشغول تحصیل می‌شوند و جز عقب ماندگی های فرهنگی به شمار می روند. کودکانی که جز خانواده هایی هستند که از نظر اجتماعی و اقتصادی درسطح پایین قرار دارند از نظر فرهنگی نیز دچار مشکل هستند و این مشکلات باعث افت تحصیلی می شوند. (فرقانی، 1382 ص 24)

دانش آموزانی هستند که از نظر بهره هوشی و جسمانی هیچگونه ناراحتی و عقب ماندگی ندارند اما بر اثر فقر خانوادگی نداشتن تحمل گرسنگی و کمبود و نداشتن وسایل تحصیل نمی تواند به طور مرتب درمدرسه حضور یابند و درسهای خود رافرا گیرند. درنتیجه دچار ناکامی و عقب ماندگی می شوند درواقع فقر به سلامت و آسایش کودک لطمه می زند. مادران این دسته از کودکان آن قدر دربیرون از خانه مشغول به کار هستند که نمی توانند به نحو شایسته از فرزندان خود مراقبت و پرستاری کنند. وضعیت اقتصادی تعیین کننده محل سکونت است. و اگر دانش آموزان به دلیل فقر مالی نمی توانند محل مناسبی داشته باشند برای انجام تکالیف و مطالعه دروس با مشکل موجه اند. ازیک طرف محل سکونت تعیین کننده نوع مدرسه ای است که کودک درآن مشغول به تحصیل است. وقتی محل سکونت دانش آموزان دریک محل فقیر باشد چه از نظر آموزشی و چه از نظر معلمان با کمبودهایی روبرو است که مستقیماً برافت تحصیلی اثر می گذارد ازطرف دیگر فرزندان چنین خانواده‌هایی امکان خریدن و خواندن مجلات، روزنامه ها و کتابهای غیردرسی راندارند، و درنتیجه تجارب آنان محدود خواهدبود. فقر مالی سبب می شود دانش آموزان از فضای کافی و استراحت لازم محروم بمانند. یا برای جبران کمبودهای خود و خانواده ساعتی از روز یا شب را به کار مشغول باشند و درنتیجه فرصت کافی برای انجام تکالیف را نداشته باشند. همچنین سطح آرزوهای دانش آموزان خانواده های ثروتمند و مرفه متفاوت از خانواده های فقیر و کم درآمد است. همین تفاوتهای کمی و کیفی بالابودن شکست های تحصیلی درطبقات اجتماعی کم درآمد را به رغم وجود سطح توانایی های برابر توجیه می کند. درخانواده های طبقات پایین تر دانش آموزان شروع به تحصیلات ناشناخته می کنند، به امتحاناتی دشوار می اندیشند، بامتونی مواجه می شوند که آنها را مشکل می پندارند درحالی که دانش آموزان طبقات اجتماعی – اقتصادی بالاتر با آرامش درباره آنها صحبت می کنند (بیابانگرد، 1380 ص 121) دربرابر دشواریهای اجتناب ناپذیر تحصیلات دانشگاهی

خانواده های مرفه انتظار دارند که فرزندان آنان مدارج عالی را طی نمایند. درنتیجه از آنان حمایت می نمایند و دیگران را نیز به حمایت از آنان وا می دارند. برعکس خانواده های سطح پایین درخود آرزوهای بسیار پایین نشان می دهند. آنان از اینکه خودموفق به تحصیل و کسب مدارج عالی نشده اند دارای احساس بسیار نامطلوبی بوده، و همین احساس را به فرزندان خود منتقل می سازند. و یا به راحتی می پذیرند که آنان نیز چنین احساسی داشته باشند. به علت فقدان یا پایین بودن انگیزش اغلب این دانش آموزان درتحصیلات خودموفق نمی شوند. و به سوی مشاغل سطح پایین نیز کشیده می شوند.