طرح توجیهی روغن نباتی شاد گل در 58 صفحه ورد قابل ویرایش

مقدمه

روغنها و چربی های خوراکی بخش عمده ای از ترکیب مواد غذایی و غذای مصرفی روزانه را به خود اختصاص می دهند . رشد سریع جمعیت و نیاز به افزایش هر چه بیشتر تولید از یک سو و عدم استقلال صنایع روغن کشور از برخی لحاظ نظیر مواد اولیه ، ماشین آلات و یا کاتالیست ، خاک رنگبر و غیره از سوی دیگر ، مشکلات روز افزونی را سبب شده است که حل آنها منوط به انجام فعالیت های گسترده و تلاش بیشتر از جانب محققین ، متخصصین و مسئولین امر در این زمینه است .

روغن کشی از دانه های روغنی به وسیله چرخهای اعصاری در ایران ، از قرنها پیش مرسوم بوده و بیشتر مصرف دارویی داشته است . مصرف روغن نباتی به عنوان یک ماده غذایی به همراه دیگر محصولاتی نظیر برنج و آرد ، از سال 1325 معمول شده است .

مردم ایران در بدو امر با اکراه و از روی ناچاری به استفاده از روغن نباتی مبادرت می نمودند و آن را فاقد مواد مورد نیاز بدن دانسته ، حتی مصرف آن را مضر می دانستند ، تا این که به تدریج با آگاهی از ترکیبات و خواص مواد تشکیل دهنده روغن نباتی ، به مصرف آن روی آوردند و در بسیاری موارد آن را بر روغن حیوانی نیز ترجیح دادند . روغن نباتی در حال حاضر به اشکال جامد ، مایع و مارگارین مورد مصرف قرار می گیرد ، که نوع جامد آن به علت قابلیت نگهداری طولانی تر ، بالاتر بودن نقطه ذوب و همچنین بهبود در پلاستیسیته روغن های قنادی و مارگارین . البته روغن جامد باعث بهتر شدن طعم و بوی روغن می گردد ، مورد استفاده بیشتری دارد . در مقابل ، نوع مایع آن دارای ارزش تغذیه ای بالاتری است . مصرف این فرآورده ی غذایی ، سالیانه رو به افزایش بوده ، که می توان از علل آن ازدیاد جمعیت ، افزایش درآمد ، بالا رفتن میزان شهر نشینی و حتی عادت به مصرف و . . . را نام برد .

می باید از هم اکنون با توجه به فاکتورهای مختلفی ، نظیر : رشد جمعیت ، رشد مهاجرت و تغییر سلیقه ، رشد درآمد و . . . با برنامه ریزی صحیح که در درجه اول از مواد اولیه شروع می شود ( دانه های روغنی ) ، اقدامات مقتضی را جهت نیل به خودکفایی به عمل می آورد . لازم به ذکر است در گذشته در هیچ سالی وابستگی کشور به روغن خام کمتر از 80% نبوده است .

-1- هدف پروژه

هدف پروژه تصفیه و تولید روغن نباتی جامد به میزان 3000 تن در سال در دو شیفت کاری و رفع نیاز های مختلف این محصول در کشور و گام در جهت خودکفایی و همچنین صادرات به بازارهای هدف و در نتیجه افزایش توان اقتصادی کشور می باشد

1-2- محل اجرا : شهرستان نیشابور- شهرک صنعتی خیام

1-3- تعداد کارکنان : 108 نفر

1-4- سوابق ثبتی مجری طرح

شرکت شادگل در تاریخ 28/2/1378تحت شماره1135درنیشابوربه ثبت رسید .

این شرکت با مسئولیت محدود و سرمایه 000/000/000/3 ریال شروع به فعالیت کرد .

1-5- سوابق تجربی و علمی مدیران

1-6- مجوزات قانونی

موافقت اصولی به شماره 28084/2 به نام شرکت توسط وزارت صنایع جهت تولید میزان 000/30 تن روغن توسط وزارت صنایع ومعادن ( نمایندگی صنایع و معادن نیشابور ) جهت تولید میزان 30000 تن روغن نباتی جامد در سال صادر شده و در تاریخ . . . تمدید گردید .

با توجه به اقداماتی که توسط مجریان طرح از نظر پیشرفت امور ساختمانی و برخی از قسمتهای کارخانه به عمل آمده بود ، چند ماه بعد پروانه تأسیس کارخانه صادر و اعتبارات اولیه آن از تاریخ صدور به مدت یک سال تعیین و تمدید شد .

لازم به ذکر است که این اعلامیه تاسیس به نام آقای محمد عظیمی سورانی صادر گردیده است.

1-7- شناخت محصول و موارد مصرف

چربی ها و روغنها ( لیپید های غذایی ) تأثیر زیادی در لذیذ بودن غذا از طریق بهبود طعم ، رنگ و بافت غذا دارند . همچنین چربی ها و روغنها منبع بسیار خوبی از انرژی می باشند و انرژی حاصله از آنها بسیار بیشتر از کربو هیدراتها و پروتئینها است .

روغنها در تولید محصولات غذایی مختلف از جمله کیک / کلوچه / بیسکوئیت / شیرینی جات / انواع شکلات / پفک / چیپس / انواع کنسرو / ( ماهی / لوبیا و . . . ) / فرآورده های گوشتی / کالباس / همبرگر / مارگارین / کره گیاهی و انواع سس به کار می رود .

مشخصات عمومی انواع روغنهای خوراکی مایع و جامد مطابق استانداردهای تدوین شده توسط اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور بوده و برای انواع آنها تقریباً مشابه است .

عمده ترین ماده اولیه مورد نیاز صنعت روغن ، روغن خام است که بیش از 93% آن از خارج از کشور وارد می شود .

سازمان بهداشت جهانی میزان مصرف چربی هر فرد را روزانه 80 گرم پیشنهاد می کند . بر طبق آمار منتشره در سال 1377میزان مصرف مستقیم روغن 43 گرم در روز بوده است که با در نظر گرفتن سایر منابع تأمین چربی این رقم کمتر از 600 گرم خواهد بود . که هنوز اختلاف زیادی با استاندارد سازمان بهداشت جهانی دارد . و البته به دلیل پایین بودن قدرت خرید مردم و نبود فرهنگ درست مصرف و توزیع مناسب کالا ستاد بسیج اقتصادی برای هر فرد سالانه 14 کیلوگرم ( 35 / 38 گرم در روز ) روغن در نظر گرفته شده است . که این مقدار با احتساب 20 گرم چربی و روغن از سایر منابع برابر 80 گرم خواهد بود .

همچنین ماده 106 قانون برنامه سوم توسعه کشور در جهت توسعه و ایجاد ظرفیت های جدید روغن کشی ، دولت را مکلف به واردات دانه های روغنی به منظور ایجاد اشتغال و تکمیل ظرفیت های کارخانجات نموده و در این راستا وزارت محترم صنایع و معادن اقدام به صدور مجوز تأسیس کارخانجات نموده است .

بدین ترتیب ظرفیت کارخانه جات روغن کشی با سیستم اکستراکسیون نزدیک به 8 / 1 میلیون تن دانه در سال 82 ( معادل 324 هزار تن کنجاله ) شد که با توجه به ظرفیت های جدید تا پایان سال 87 ظرفیت واحدهای مذکور به 6 / 3 میلیون تن دانه در سال ( معادل 648 هزار تن روغن خام و 2772 هزار تن کنجاله ) خواهد رسید . همچنین کنجاله روغن به عنوان محصول جانبی در صنعت روغن کشی محسوب می شود که 77% وزنی تولیدات این صنعت است و برای خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد .



2-4- کالاهای جانشین

از روغن گیاهی مایع ، روغن حیوانی و مارگارین می توان به عنوان جانشین این محصول نام برد ولی خواصی مثل جامد بودن ، ارزانتر و خواص خاص دیگر منحصر به روغن جامد است .

2-5- اهمیت محصول و نیاز جامعه

این محصول را می توان به نوعی به عنوان یک محصول استراتژیک نام برد چرا که منهای صادرات با توجه به جمعیت 69360 میلیون نفری کشور ، تولید سرانه همه انواع روغن گیاهی به ازای هر نفر 22 گرم در سال می باشد که همین میزان مصرف نسبت به مصرف جهانی مطابق با پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی حدود 46 % کمتر می باشد و هم اکنون بیش از 80 % نیاز کشور توسط واردات تأمین می شود .

2-6- مبانی اقتصادی

با در نظر گرفتن نیاز جامعه و وابستگی شدید کشور به واردات این محصول صرف نظر از بحث اشتغال زایی و کمک به توسعه صنایع وابسته اجرای این طرح بسیار لازم و اقتصادی به نظر می رسد .

2-7- سیاست دولت

با توجه به وضعیت این صنعت و همچنین جایگاه آن در برنامه سوم توسعه و از آنجا که این صنعت جزو صنایع میانی و مصرفی به حساب می آید چشم انداز خوبی در وزارت محترم صنایع برای آن تصویر گردیده است و دولت محترم نیز در جهت رشد و توسعه این صنعت اهتمام ویژه ای را با وضع و پی گیری قوانینی مثل آزاد سازی واردات پنبه دانه بعد از 36 سال ممنوعیت واردات و تحت پوشش بیمه قرار دادن بیش از 296 هزار هکتار از زمینهای کشاورزی که دانه های روغنی کشت می کنند و نیز بستن تعرفه 16%‌به کنجاله وارداتی ( با توجه به این که 77%‌تولیدات کارخانه جات کنجاله است و حمایت 12% را برای صنعت به دنبال داشته است ) نموده است .



2-8- تحلیل قیمت در بازار

طبق آخرین نتایج آماری که در مجله روغن نباتی شماره 16 و 17 به چاپ رسیده قیمت این محصول برای سال 83 در حلب های 5 کیلویی 39.167 ریال ( رشد 17% نسبت به سال 82 ) و در حلب های 16 کیلویی 112.667 ریال (رشد 13% نسبت به سال 82 ) است . لازم به ذکر است که قیمت فوق بر اساس قیمت عمده فروشی در بازار مولوی تهران تعیین شده است .

2-9- مشخصات اقتصادی محل اجرای طرح

به جهت پتانسیل موجود در کارخانه فعلی شاد گل نیشابور و امکانات بالقوه مطلوبی که در شهرک صنعتی خیام موجود می باشد و بنا به دلایل ذیل محل اجرای طرح در جوار کارخانه فعلی انتخاب گردیده است :

1 ) نزدیکی به شهر مشهد به عنوان بازار بزرگ مصرف خانوار و صنایع غذایی

2 ) نزدیکی به کشورهای همسایه از جمله افغانستان و آسیای میانه به منظور صادرات محصول تولید شده

3 ) وجود راههای ارتباطی مطلوب به منظور ارسال محصولات تولیدی

4 ) شرایط جغرافیایی منطقه اجرای طرح ( شهرک صنعتی خیام نیشابور ) بدلیل آب و هوای خشک یکی از مزیت های نسبی انتخاب بوده که این امر سبب کاهش هزینه های استهلاک ماشین آلات و تجهیزات و مخازن ذخیره روغن می گردد .

5 ) برخوردار بودن از منابع آب کافی از دیگر مزایای انتخاب محل به منظور اجرای این پروسه می باشد .

6 ) دارا بودن سیستم تصفیه فاضلاب که در آینده به بهره برداری خواهد رسید .

8 ) اتصال به سیستم انتقال و توزیع گاز که در آینده نزدیک در شهرک برقرار خواهد شد که این می تواند نقش بسزایی در کاهش هزینه های انرژی داشته باشد .

9 ) وجود نیروی انسانی و کارگاههای مجهز در شهرک یکی از گزینش محل اجرای طرح می باشد .

10 ) دسترسی به مواد اولیه و دانه های روغنی بخصوص دانه پنبه در منطقه

2-10- پیش بینی بازار محصول

به منظور پیش بینی وضعیت بازار محصول برای دوره ی مورد بررسی ، ابتدا می بایست پیش بینی تقاضا برای این دوره به عمل آمده و سپس پیش بینی عرضه انجام پذیرد ، و در نهایت از مقایسه آنها ، وضعیت بازار محصول در آینده مشخص خواهد شد که آیا کمبودی وجود دارد یا خیر ؟ بنابراین برای پیش بینی بازار محصول به طریق زیر عمل می شود .

از سایر مواد اولیه خاک رنگبر ، کاتالیست نیکل ، بتا کارون و ورق حلب محل تامین خارجی داشته و بقیه از داخل کشور تامین میشود .

3-4- بررسی فرایند های تولیدی و انتخاب تکنولوژی بهینه

تصفیه فرآیندی برای جداسازی ناخالصی ها از روغن های خام می باشد . در جریان تولید روغن های خام توسط هر یک از روش های استخراج معمول صنعتی مقداری از مواد غیرگلیسیریدی به روغن واردمی شود . این ناخالصی ها طی یک سلسله عملیات که به طور کلی تصفیه نامیده می شود از روغن خارج می شوند .

وجود ناخالصی های نامطلوب در روغن سبب تیرگی / کف کردن / دود کردن تشکیل رسوب در هنگام حرارت دادن روغن / کاهش پایداری روغن در مقابل اکسیداسیون و سایر واکنش های می شود که در جریان فرایند روغن مشکلاتی را به وجود آورده و از کیفیت محصول نهایی می کاهد . این ناخالصی ها شامل اسیدهای چرب آزاد / فسفاتید ها / و سایر مواد صمغی / مومها / رنگدانه ها / پر اکسید ها و مواد معطر فلزات کمیاب و غیره هستند .

هدف از تصفیه روغن زدودن ناخالصی های نامطلوب از روغن است به نحوی که کمترین آسیب به گلیسیرید ها رسیده و افت روغن به حداقل ممکن برسد . تصفیه روغن شامل صمغ گیری (Degumming ) / تصفیه قلیایی ( Alkali Refining ) / بی رنگ کردن ( Bleaching / بی بوکردن (Deodorizati ) است.موم گیری( Dewaxing)/ و زمستانه کردن(Winterization ) فرایندخاص برای بعضی روغنهای مایع است.که درسرما(حرارت یخچال) ه دلیل رسوب مومها وتری گلیسیرید ها ی دارای نقطه ذوب بالا ( نظیر استئارین ) شفافیت خود را از دست می دهند . همچنین از آنجا که در گذشته مردم به استفاده از روغن جامد عادت داشته و به دلیل استفاده فراوان این روغن در صنایع غذایی مختلف یکی دیگر از فرایند های متداول علاوه بر مراحل تصفیه فرایند هیدروژناسیون روغن به منظور تولید روغن جامد می باشد .

مساحت سالن تولید

فضای مربوط به هر یک از بخش های تولیدی با حجم عملکرد ، میزان تردد انجام شده و فضای اشغال شده توسط دستگاههای موجود در آنها برآورد می گردد . بخش های مختلف تولید عبارتند از سالن های تصفیه خانه و هیدروژناسیون مجموعاً دارای زیر بنای 720 متر مربع بوده و در دو طبقه میباشد . این بخش از سوله با دهانه 24 متر و ارتفاع 8 متر ساخته می شود . همچنین از بخش های دیگر تولیدی می توان از بسته بندی (324 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر مربع ) و الکترو لایزر ( 216 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر مربع ) نام برد .

انبار مواد اولیه :

بدلیل اینکه مهمترین ماده اولیه تشکیل دهنده روغن های خوراکی ، روغن خام بوده و آن نیز در مخازن فلزی ذخیره می گردد . لذا این انبار بیشتر برای دپوی دیگر مواد مورد نیاز تولید از قبیل خاک رنگبر / سود سوز آور / اسید فسفریک و کاتالیست نیکل و غیره و نیز مواد اولیه بسته بندی شامل انواع ظروف PET / حلبی / کارتن / لیبل و . . . است . فضای مورد نیاز این انبار 500 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر مربع می باشد .

انبار محصول :

در این انبار محصول نهایی که به صورت کارتن های بسته بندی شده و حلب های روغن نگهداری میشود ، یک سردخانه کوچک قرار داده میشود . ( زیرا کریستالهای جامد در داخل روغن به تدریج و به آرامی تشکیل میشود ) بنابراین مساحت در نظر گرفته برای این انبار 648 متر مربع و به شکل سوله ( با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر ) در نظر گرفته شده است .





ساختمان تأسیسات :

این ساختمان ها عبارتند از سالن دیگ بخار ( 324 متر مربع سوله با دهانه 18 متر و ارتفاع 4 متر ) / اتاق برق (100 متر مربع ساختمان آجری ) / تعمیر گاه مکانیک و برق ( 30 متر مربع ساختمان آجری )

ساختمان آزمایشگاه :

بدلیل ضرورت وجود ارتباط نزدیک بین آزمایشگاه و تولید ، گوشه ای از طبقه ی دوم سالن تولید با مساحت حدود 100 متر مربع در نظر گرفته شده است .

ساختمان اداری و رفاهی :

با توجه به ضوابط موجود و همچنین کار پرسنل فعال در این بخش ها ، مجموعاً 10 متر مربع به ازای هر نفرکارمند،فضای اداری منظور می گردد . بدین ترتیب ساختمان اداری دارای مساحت 150 متر مربع می باشد . همچنین ساختمان اداری شامل سرویس های بهداشتی و آشپزخانه / نماز خانه / غذا خوری / سالن رختکن است که بر طبق استانداردهای موجود به ازای هر نفر در هر شیفت 5/1 متر مربع لحاظ می شود . بنابراین حداکثر مساحت 1200 متر مربع می بایستی در نظر گرفته شود . ( یاد آوری می شود که به ازای هر 12 نفر در هر شیفت می بایستی یک توالت ساخته شود یعنی تعداد 5 دستگاه ) .

ساختمان نگهبانی :

این ساختمان شامل ساختمان اصلی نگهبانی و بازرسی ورود و خروج کالا و همچنین دفتر کابل است که مساحت 50 متر مربع برای آن کافی است .

استخرها

استخرهای تولیدی در فضای باز ساخته شده که شامل :

استخر آب صاف (3×10×10 متر ) + استخر آب چرب ( 3×15×10 متر ) + پمپ خانه ( 3×4×6 متر )که مجموعاً برابر ( متر مکعب ) 822 = 3 × 274 خواهد بود . و استخر فاضلاب شامل حوضچه های چربی گیری و سیستم هوازی و سیستم ته نشینی و سیستم بستر خشک کننده ی لجن مجموعاً (متر مکعب ) 1800 = ( میانگین عمق 3 × 600 ) است .

فونداسیون مخازن ذخیره :

بدلیل سنگینی زیاد وزن روغن خام موجود در مخازن ذخیره ی روغن نیاز به فونداسیون مسلح با مساحت 300 متر مربع و بتن ریزی به حجم 300 متر مکعب می باشد .



محوطه کارخانه :

این مساحت معمولاً 3 برابر مساحت کل زیر بنای ساختمان ها خواهد بود . که در نهایت 1200 متر مربع فضا مورد نیاز است . از این میزان 10 % آن معادل 1200 متر مربع به امر خیابان کشی و پارکینگ اختصاص یافته است . و مقدار 15 %‌ آن معادل 1800 متر مربع آن تبدیل به فضا سبز خواهد شد . و مقدار 9000 متر مربع هم جهت طرح توسعه و اجرای فاز دوم کارخانه یعنی احداث واحد روغن کشی باقی خواهد ماند .

دیوار کشی :

دیوار کشی بر اساس ارتفاع دو متر محاسبه می گردد . مساحت دیواردور کارخانه تقریباً معادل ) متر مربع ) 1600 = 2 × m 800 برآورد شده است .

مساحت کل زمین :

مجموع مساحت زیر بنای ساختمانها (4182 متر مربع) و مساحت کل محوطه کارخانه ( 12000 متر مربع )مساحت کل زمین می باشد . که با کسر 1200 متر مربع خیابان کشی 1800 متر فضای محوطه کارخانه در نتیجه ی مقدار 9600 متر مربع باقی خواهد ماند . که برای ایجاد واحدهای روغن کشی و قوطی سازی در آینده ی مناسب می باشد .

توضیح اینکه کل بنای مورد نیاز به شکل ( سوله ) 2500 متر مربع و ساختمان آجری 1280 متر مربع در نظر گرفته شده است .

خدمات مورد نیاز و تأسیسات عمومی دستگاهها ، تجهیزات و ماشین آلات آزمایشگاه ، تعمیرگاه ، سیستم ترابری ، گرمایش ، سوخت رسانی ، سرمایش ، آب رسانی ، تهویه و هوای فشرده ، سیستم دفع آلودگی ، محیط زیست ، اطفاء حریق ، باسکول و برق و . . .

این واحد تولیدی همچون دیگر واحدهای صنعتی برای انجام فعالیت های خود نیازمند مجموعه ای از تأسیسات و تجهیزات جانبی بوده که همراه ماشین آلات خط تولید قادر به تولید باشند . تمام تجهیزات خط تولید احتیاج به امکانات پشتیبانی مانند آب ، برق ، وسایل نقلیه ، و حمل و نقل گرمایش ، سرمایش ، اطفاء حریق ، آزمایشگاه ، تعمیرگاه ، اثاثیه و لوازم اداری ، سوخت و . . . دارد .





3-9- برق رسانی

با توجه به این که ماشین آلات این واحد تولیدی متکی بر انرژی الکتریکی می باشند و با کمک نیروی برق کار می کنند ، تأمین برق مورد نیاز واحد از مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد .

برق مورد نیاز خط تولید با توجه به مشخصات فنی دستگاهها و توان مصرفی آنها محاسبه می گردد اضافه مصرف برق خط تولید برای حداکثر بار مصرفی در هنگام راه اندازی دستگاهها 30 % در نظر گرفته شده است .

توان برقی مصرفی ماشین آلات خط تولید در جدول ماشین آلات محاسبه می شود .

برق مورد نیاز ساختمانها به ازای هر متر مربع w 15 و انبار محوطه w 10 می باشد که با توجه به مساحتهای برآورد شده برق مورد نیاز تأسیسات با توجه به میزان بر مصرفی کولرها ، پمپهای انتقال آب ، سیستم شوفاژ ، . . . و kw 20 و آزمایشگاه و تعمیرگاه kw 30 محاسبه می شود .



3-10- تأسیسات آب

برآورد آب مورد نیاز کارخانه :

کلیه فعل و انفعالات که در قسمت های مختلف کارخانه بر روی روغن در حال تصفیه انجام می گیرد . به وسیله گرم کردن در مرحله دوم به وسیله آب معمولی عملی خواهد شد . علاوه بر آن جهت مصارف آشامیدنی و فضای سبز آب از ضروریات اولیه می باشد . بنابراین آب مورد نیاز کارخانه به چهار بخش اساسی تقسیم می گردد :

1 ) مصارف صنعتی

2 ) مصارف آشامیدنی و بهداشتی

3 ) مصارف اضطراری

4 ) مصارف متفرقه و فضای سبز