پیشینه ومبانی نظری پژوهش سیستم های اطلاعاتی

امروزه سیستم­های اطلاعاتی به عنوان یکی از فناوری­های نوین بشری نه تنها خودش دستخوش تغییراتی شده است، بلکه به سرعت در حال تاثیرگذاری بر روی تمام سازمان­هاست. فناوری اطلاعات در واقع نوعی فناوری فراگیر است و ویژگی­ منحصر به­فرد آن، شمول و نیاز ضروری به آن است. دامنه تغییرات ناشی از این پدیده، بسیار متنوع است و از جانشینی اطلاعات به جای انرژی یا نیروی کار انسانی در بخش تولید صنعتی تا تغییر در بخش درونی خدمات، از خدمات پرسنلی گرفته تا خدمات اجتماعی و سیستم­های توزیع را در بر می­گیرد (صرافی­زاده و پناهی، 1384، ص 52).

سیستم­های اطلاعاتی به مجموعه­ای از اجزای مرتبط با هم گفته می­شود که اطلاعات را به منظور حمایت از تصمیم­گیری و کنترل در یک سازمان جمع­آوری، پردازش، ذخیره و توزیع می­کنند(جانکوفسکی، 2009). نگرش سیستمی به جهت جامعیت بالقوه، به یکپارچگی و هماهنگی اطلاعات موجود در سازمان کشیده می­شود و عالی­ترین نمود نگرش سیستمی به سازمان­ها، به استقرار سیستم­های اطلاعات مدیریت منجر می­شود. همان­طور که بیان شد، این سیستم­ها که گردآوری و سازماندهی داده­ها و تولید اطلاعات و انتقال آن را به مدیران به انجام می­رسانند، همچون ناظری مقتدر در تمامی سطوح سازمان­ها حضور یافته و حیطه معرفتی مدیر را توسعه داده و بینش وی را برای اتخاذ تصمیمات صحیح مهیا می­سازد (طالقانی، 1382، ص 2). به علت گستردگی و پیچیدگی موجود در سیستم­ها، مدیران اطلاعات و متخصصان اطلاعاتی به سیستم­های اطلاعاتی یعنی سیستم­هایی که به کمک ابزارهای رایانه­ای و فنآوری اطلاعات به گرد­آوری اطلاعات و پردازش سیستم­ها می­پردازند، روی آورده­اند. البته سیستم­های اطلاعاتی به آن نقطه نرسیده­اند که بتوانند فکر کنند، برنامه­ریزی کنند و به چگونگی تغییرات واکنش دهند. هنوز چندین اتاق برای افراد که این سیستم­ها را اداره می­کنند وجود دارد. باید توجه داشت که فقط یک اقلیت کوچکی از این افراد عملاً سیستم­های رایانه­ای یا سیستم­های فن آوری اطلاعات را طراحی می­کنند. تعداد زیادی از این افراد کاربر نهایی هستند مانند مدیران، کارکنان اداری و دیگران که از رایانه در زمینه­های شغلی خود استفاده می­کنند (فولی و همکاران، 1998، ص 23).

انبوه اطلاعاتی که در پایگاه­های داده شرکت­ها ذخیره می­شود اکثراً آنقدر زیاد هستند که برای مدیران، بی معنی (و غیر قبل استفاده) می­شوند. این آنارشی هرج و مرج در حجم انبوه اطلاعات نیاز به یک سیستم اطلاعاتی برای رده بندی و تقسیم­بندی آن برای استفاده هر چه بیشتر از آن می­باشد. سیستم­های اطلاعاتی ریشه در تصاویر غارها دارند و اعضای یک قبیله با استفاده از این سیستم­های بسیار اولیه داد و ستد های خود را انجام می­دادند. وقتی میزان دادوستدها اندک و تعداد افرادی که با یکدیگر ارتباط برقرار می­کنند انگشت شمار باشد می­توان کارها را با استفاده از این سیستم­ها انجام داد، اما چنانچه میزان معاملات افزایش پیدا کند و افراد بیشتری نیز در این فعالیت­ها در گیر شوند، سیستم­های مورد استفاده باید به مراتب پیشرفته­تر باشد ( بهان و همکاران، 1377، ص 6).

باید توجه داشت که سیستم­های اطلاعاتی با مدیریت اطلاعات تفاوت دارند، بطوریکه سیستم­های اطلاعاتی در خدمت مدیریت اطلاعات تحت عنوان سیستم­های اطلاعات مدیریت قرار گرفته و از آن استفاده می­کند (واتسون و همکاران، 2010). سیستم­های اطلاعاتی به معنی گردآوری، ذخیره، پردازش، پردازش اشاعه و استفاده از اطلاعات است این مساله به نرم افزار و یا سخت­ افزار محدود نمی­شود بلکه اهمیت انسان و هدفهایش را در استفاده از فن­آوری، ارزش­ها و معیار­هایی که در این انتخاب به کار می­رود را در نظر دارد. همچنین ارزیابی نهایی از اینکه این ابزار وسیله­ای برای رسیدن به هدف­هایش بوده­ اند یا خیر را در برمی­گیرد. در صورتی که هدف از مدیریت اطلاعات ارتقای کارآیی سازمان از طریق تقویت توانایی­های آن برای برآورد نیازهای درونی و برونی آن در یک وضعیت فعال و پویا، تثبیت شده است. امروزه مدیران ارزش رقابتی و استراتژیکی سیستم­های اطلاعاتی را به خوبی تشخیص می­دهند. این سیستم اطلاعاتی موجب خواهد شد که تماس­های بین مقامات بالا و پایین سازمان سریع­تر انجام گرفته و با کارایی بیشتری صورت گیرد. برای مثال، رئیس شرکت معروف مایکروسافت، از طریق سیستم پست الکترونیکی شرکت، به صورت منظم با کارکنان در تماس است او هر روز به تعداد زیادی از پیام ها پاسخ می دهد. در شرکت زیراکس هر ماه از 40­هزار مشتری نظر­خواهی می­شود، این داده­ها جمع­آوری و خلاصه می­شوند و نتیجه به مقامات بالای سازمان داده می­شود.

علاوه بر این صنایع کوچک و متوسط، به عنوان بخش مهم و ضروری در اقتصاد هر کشوری شناخته می­شوند. صنایع کوچک و متوسطی که مایل به بهره­برداری از گسترش بازار هستند باید زیرساخت­های لازم را بوجود آورند. در این میان نقش سیستم­های اطلاعاتی بسیار حائز اهمیت است. با بهره­گیری از سیستم­های اطلاعاتی، مدیریت ارتباط با مشتریان به نحو موثری ارتقا می­یابد، فرآیندهای عملیاتی تحقق یافته و کارایی و اثربخشی سازمان افزایش پیدا می­کند و در نتیجۀ تمام این عوامل، سازمان به مزیت رقابتی بیشتری نسبت به سایر سازمان­ها دست می­یابد (گوپتا، 2011، ص 12). بنابراین با توجه به اهمیت سیستم­های اطلاعاتی برای کسب و کارهای کوچک و متوسط، در ادامه به تعاریفی از سازه­­های آن در راستای درک بهتر سیستم های اطلاعاتی پرداخته می شود.

1- Jankowski

- Foley et al

2- Watson et al