گیاهان دارویی: اهمیت - مزیتها - مشکلات - نتیجه

با ظهور داروهای شیمیایی و بیولوژیک، نقش و اهمیت گیاهان دارویی در تأمین سلامت بشر، در معرض فراموشی قرار گرفت. امّا با گذشت زمان، استقبال از گیاهان دارویی با رشد قابل‌توجهی روبرو شده است.
اهمیت
صنعت گیاهان دارویی یکی از معدود صنایع دارای رشد دو رقمی است
مؤسسه اسکریپ طی سال‌های قبل از ورود به هزاره سوم رشد صنعت گیاهان دارویی را با1.3 میلیارد دلار گردش مالی در سال 1996 برای سال‌های ابتدایی هزاره سوم رقمی حدود 15 تا 20 درصد پیش‌بینی کرده بود. این پیش‌بینی نه‌تنها بیش از میزان واقع نبود، بلکه در این مدت صنعت مذکور، 25 درصد رشد داشته است.
به نظر می‌رسد مردم از یک سری نارسایی‌های طب مدرن خسته شده‌اند و به طور روزافزون به سمت داروهای گیاهی روی می‌آورند. اصولاً زمانی‌که قانون ابن‌سینا را در غرب به آتش کشیدند و ادعا کردند شیمی, مولکول و فیزیولوژی را شناخته‌اند, طب به انحراف کشیده شد. به‌طوری‌که هم‌اکنون طب مدرن توانایی حل بسیاری از مشکلات بشر را ندارد و طی سال‌های اخیر در کتب درسی به این موضوع اعتراف کرده‌اند.
طبق گزارش بانک جهانی گردش مالی صنعت گیاهان دارویی در سال 2050 معادل 500 میلیارد دلار خواهد بود. هم‌اکنون کشورهای مختلف به گونه‌ای تلاش می‌کنند تا سهم مناسبی از این بازار عظیم داشته باشند.
حدود 50 درصد از داروهای تولیدشده در دنیا، منبع طبیعی دارند .
نباتات کاربردهای وسیعی دارند که یکی از مهمترین آنها، استفاده‌های دارویی است. حدود 50 درصد از داروهای تولیدشده در جهان، منشاء طبیعی دارند که با تغییراتی به عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گیرند. نیمی از این مقدار از منابع معدنی، حیوانی و باکتریایی بدست می‌آید و نیمی‌دیگر منشاء گیاهی دارد. به عنوان مثال، تمام هورمون‌های مصرفی گیاهی هستند و از گیاهان مختلفی نظیر سیب‌زمینی مکزیکی, شنبلیله و غیره به دست می‌آیند. همچنین ترکیباتی مثل وین‌بلاستین و وین‌کریستین که از داروهای ضدسرطان هستند از گیاه به دست می‌آیند و یا گلیکوزیدهای قلبی از جمله این گروه داروها محسوب می‌شوند.

البته امروزه ترکیبات زیادی از گیاهان به عنوان نگهدارنده و طعم‌دهنده در صنایع غذایی، محافظت‌کننده و شاداب‌کننده پوست در صنایع آرایشی و بهداشتی و روغن‌های فرار مختلف در آروماتراپی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ماهیت طبیعی گیاهان دارویی باعث سازگاری بیشتر با بدن و رفع عوارض جانبی می‌شود
گیاهان دارویی به دلیل ماهیت طبیعی و وجود ترکیبات همولوگ دارویی در کنار هم، با بدن سازگاری بهتری دارند و معمولاً فاقد عوارض ناخواسته هستند، لذا به خصوص در موارد مصرف طولانی و در بیماری‌های مزمن، بسیار مناسب می‌باشند. به عنوان مثال، گیاهان دارویی در بسیاری از اختلالات اعصاب و روان به عنوان بهترین انتخاب خواهند بود. بیشترین داروهای مصرفی در سال 1380 با تعداد حدود 6/6 میلیارد عدد مربوط به ناراحتی‌های اعصاب و روان می‌باشد که دارای عوارض ناخواسته متعددی می‌باشند؛ درحالی‌که به راحتی می‌توان بخش قابل‌توجهی از آنها را با داروهای گیاهی جایگزین کرد.

مزیت ها ی گیاهان دارویی برای ایران

ایران می‌تواند سهم مناسبی از بازار جهانی داروهای گیاهی را به خود اختصاص دهد
ایران به لحاظ تنوع اقلیمی، از تنوع زیستی وسیع و منحصربه‌فردی برخوردار است. این تنوع در

مورد گیاهان و از جمله گیاهان دارویی به روشنی مشهود است. اما تاکنون نتوانسته‌ایم از این نعمت الهی در جهت خدمت به مردم استفاده نماییم.
اگرچه در زمینه توسعه صنعت گیاهان دارویی در ابتدای راه هستیم، ولی می‌توانیم با برنامه‌ریزی صحیح، بخش قابل‌توجهی از بازار جهانی را به‌خود اختصاص دهیم. شاید در ابتدای کار نتوانیم با کشورهایی که محصولات خود را به تولید انبوه رسانده‌اند، رقابت نماییم؛ امّا به لحاظ تنوع گونه‌ای و تولید طبیعی گونه‌های دارویی رقبای چندانی در جهان نداریم و در مواردی حتی بی‌رقیب هستیم. همه اینها منوط به این نکته است که دارایی‌های کشور را بشناسیم و بتوانیم از آنها استفادة بهینه نماییم. در اینصورت حتی می‌توان تا 5 درصد از تولید ناخالص ملی (GDP) را از این طریق تأمین نمود.
طب سنتی ایران قابلیت‌های فراوانی دارد که عمدتاً بر پایه استفاده از گیاهان دارویی است
طب سنتی ایران با پیشینة چندصد‌ساله, ظرفیت‌های بالایی در زمینه پیشگیری و درمان بیماری‌ها
دارد که در تعامل با طب نوین می‌توانند بسیاری از مشکلات بهداشتی و پزشکی را حل نمایند. به عنوان مثال، در زمینة درمان بیماری‌های پوستی، اختلالات کبدی یا مشکلات اعصاب و روان, با استفاده از طب سنتی، روش‌های درمانی مطمئن و منحصربه‌فردی وجود دارد که فقط در اختیار عده معدودی است.
از آنجایی‌که طب سنتی ایران عمدتاً بر پایة استفاده از گیاهان دارویی استوار است و استفاده از گیاهان دارویی ریشه در سنت ما ایرانیان دارد، بسط و توسعة طب سنتی در کشور نه‌تنها یکی از راهکارهای گسترش صنعت گیاهان دارویی است، بلکه با توجه به توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) یکی از روش‌های مناسب برای دسترسی راحت عموم مردم به طب مطمئن و ارزان‌قیمت می‌باشد.

پژوهش در صنعت گیاهان دارویی نقطه قوت داروسازی کشور
یکی دیگر از نقاط قوت برای توسعه صنعت گیاهان دارویی وجود امکانات مناسب تحقیقاتی در
دانشکده‌های داروسازی همچنین حضور متخصصین مختلف در زمینه‌های مرتبط با صنعت گیاهان دارویی می‌باشد. استفاده از این امکان می‌تواند باعث رشد و توسعه صنعت گیاهان دارویی شود. در مجموع یکی از بهترین زمینه‌های سرمایه‌گذاری داروسازی کشور همین صنعت می‌باشد، زیرا با ورود به بازار جهانی یکی از صنایعی که با شکست قطعی روبرو خواهد شد صنعت داروسازی شیمیایی موجود می‌باشد و اگر بخت با بعضی از شرکت‌های موجود یار باشد آنها در کمپانی‌های بزرگ جهانی هضم می‌شوند. (پایان نقل‌قول از دکتر امن‌زاده) .
توصیه
علی‌رغم وجود این نقاط قوت در زمینة گیاهان دارویی, شاهد مشکلات و موانعی در توسعة صنعت مذکور در کشور هستیم
از طرف دیگر علاوه برفرصت‌هایی که برای رخنه در بازار داخلی و جهانی و گسترش آن وجود دارد و در بالا به آنها اشاره شد، کشور با تهدید‌های عدیده‌ای در این زمینه روبرو است که از آن جمله می‌توان به نابودی و سرقت منابع مهم تنوع گیاهی کشور اشاره کرد.
بنابراین توسعة صنعت گیاهان دارویی کشور، به سرعت عمل, آینده‌نگری, برنامه‌ریزی و مدیریت اجرایی قوی نیاز دارد و فقط به صرف تکیه بر منابع زیستی غنی و بدون توجه به موارد مذکور، حرف چندانی برای گفتن نخواهیم داشت.