شناخت اقلیم ها

صاحب نظران نسبت به تقسیم بندی اقلیمی جهان و منطقه دیدگاههایی متفاوت دارند. بر اساس نظریه کوپن دانشمند اتریشی جهان به پنج نوع اقلیم شامل بارانی و استوایی، گرم و خشک، گرم و معتدل، سردو برفی،و قطبی تقسیم می شود.(ایران با قرار گرفتن دربین 26 تا 42 درجه عرض جغرافیایی شمالی در منطقه گرم قرار گرفته است)

در مورد تقسیمات اقلیمی ایران دانشمندان نظرات گونا گونی مطرح نموده اند.از جمله تقسیمات چهار گانه اقلیمی ایران که آقای دکتر حسن گنجی پیشنهاد کرده اند.این چهار اقلیم عبارتند از:معتدل و مرطوب(سواحل جنوبی دریای خزر)،سرد.وبرفی(مناطق کوهستانی غرب کشور)،گرم و خشک(فلات مرکزی شامل دو قسمت بیابانی و نیمه بیابانی)،گرم و مرطوب(سواحل جنوبی ایران)

به منظور شناحت نوع اقلیم وویژگیهای معماری و شهری معیارهای زیر مطرح می گردد:

اقلیم معتدل مرطوب

از خصوصیات این اقلیم می توان رطوبت زیاد،اعتدال درجه حرارت (دمای هوا در تابستان بین 35 تا 30 درجه و در شیب بین 20 تا 22 درجه و در زمستان زیر صفر نمی رود)،و بارندگی زیاد نام برد.شهرهای رشت،بندر انزلی،بابلسرو... در این اقلیم قرار دارند.

معیارهای اقلیم معتدل و مرطوب:

• به لحاظ استفاده از تهویه بهتر استقرار مجتمعها معمولا در بالای بلندی(دردامنه کوهها که رطوبت کمتر است و بر روی پاییه های سنگی یا گلی)شکل می گیرد.
• استقرار ساختمانها بهتراست بین زاویه 15 درجه به طرف محور غرب و45 درجه به طرف محور شرق باشد.
• بناها نبایستی در سایه باد یکد یگر قرار بگیرند و ارتفاع ساختمان ها بهتر است متوسط در نظر گرفته شود.
• فرم ساختمانها در طول شرق وغرب کشیده می شودو همان طوری که بیان شد در تمامی فضاها کوران ایجاد میگردد.
• ساختمانها ی دارای پلانی با اشکال هندسی طویل و باریک اجرا می شود و جهت استفاده بیشتر از باد جهت استقرار ساختمانها با توجه به جهت وزش نسیم دریا انتخاب می گردد.البته لازم به یادآوری است که در نقاطی که وزش باد شدید وطولانی وجود دارد قسمت رو به باد فضاها کاملا بسته است.
• معمولا خانه ها بر روی پایه های چوبی وجدا از زمین و یا روی پایه هایی از سنگ و گل بنا می شود و در اغلب اوقات از گربه رو استفاده میشود.
• به منظور حفاظت فضای داخلی از باران از بالکنهای عریض و سر پوشیده در اطراف فضاها استفاده می شود.
• بناها از مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی ایجاد میگردد و در صورت به کار بردن مصالح سنگین،این مصالح ضخامتی حداقل دارند.(استفاده از مصالح سبک جهت داشتن تهویه وکوران بهتر است). چوب نقش مهمی دارد و مصالحی چون سفال،سنگ نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
• داشتن تهویه طبیعی و کوران به منظور جلوگیری از رکود هوای مرطوب،متداول است.رنگ در این اقلیم چندان موُثر نیست.
• بهتر است تعداد باز شوها زیاد باشد و ربروی هم قرار گیرند،اگر ابعاد باز شوها بزرگ باشد می بایست از سایبان موُثر اسستفاده گردد.
• به منظور استفاده هر چه بیشتر از جریان هوا و زمین مناسب، وبه دلیل دسترسی به آب در هر نقطه ساختمانها غیر متمرکز و پراکنده میباشند،با توجه به بارندگی زیاد بامهای این منطقه شیبدار و دارای شیب تند است و در ساخت آنها از مصالحی مانند سفال و ورق استفاده می شود.

توجه:در مورد سایبانهای موُثر لازم به ذکر استکه به جز سایبانهای ثا بت(افقی،عمودی،عمود و افقی یا قاب شکل)دو نوع سایبان متحرک داخلی و خارجی مطرح است که سایبانهای خارجی موُثرتر از سایبانهای داخلی میباشد.البته کارآیی هر یک از سایبانها بستگی به عواملی چون رنگ،ظرفیت حرارتی،مصالح سایبانها و ... دارد.

اقلیم گرم و خشک

• از مشخصات این اقلیم هوای بسیار خشک و بدون رطوبت است.
• بادهای شدید و مهاجر وجود دارد.تابش آفتاب زیاد است(تا 700 الی800 کیلو کالری در ساعت در متر مربع)
• تفاوت درجه حرارت بین روز و شب بسیار زیاد است(در شبهای تابستان 15 تا 20 درجه و در روز 45 تا 50 درجه).در فلات مرکزی ایراندو منطقه متفاوت آب و هوایی نیمه بیابانی و بیابانی وجود دارد: منطقه نیمه بیابانی از منطقه بیابانی تقریبا معتدل تر است.شهر شیراز در این اقلیم قرار دارد.
• منطقه بیابانی رطوبت چندانی ندارد و اختلاف درجه حرارت بین شب و روز زیاد است.دشت لوت در این منطقهقرار دارد و گرم ترین منقه ایران است و شهرهایی مانند یزد و زاهدان و طبس را در بر می گیرد.

معیارهای اقلیم گرم و خشک:

به لحاظ حفاظت از جریان بادها (به ویژه بادهای گرم و شن آور ) معمولا شکل گیری مجتمعهای این اقلیم در پایین دست(نسبت به ارتفاعات و بلندیها)شکل می گیرد.

• به منظور استفاده از ظرفیت حرارتی بیشتر زمین و بالا بردن حجم مورد استفاده نسبت به سطح مورد تابش در داخل زمین ایجاد می گردد.
• استقرار بناها بین جنوب و 35 درجه به طرف شرق است.بهتر است ساختمانها در سایه آفتاب قرار گیرند و بلند ساخته ساخته شوند(شکل مکعبی مناسب ترین است).در مناطقی که دارای وضعیت آب و هوایی بسیار حاد است،سعی می شود خانه ها در دل تپه یا زیر زمین احداث گردد تا با ظرفیت حرارتی خوب زمین گرمای نفوذ یافته به داخل را به حداقل رساند و از شرایط گرمایی معتدل زمین استفاده شود.
• پلانها متراکم و فشرده اند و در نتیجه بافت شهری متراکم دارند و بیشترین سایه ها را بر سطوح خارجی ایجاد می کنند و سطح خارجی را نسبت به حجم کم می کنند.
• با توجه به کمبود چوب و امثال آن برای پوشش سقف از طاق یا گنبدی (با توجه به ارتفاع زیاد فضا باعث می گردد هوای داخلیدیرتر گرم و سرد شود)استفاده می گردد و تعداد بازشوها و به ویژه پنجره ها و سطح آنها کمترین حد ممکن می باشد.
• به لحاظ انعکاس اشعهُ منعکس شده از زمین،پنجره از قسمتهای فوقانی دیوار نصب می گردد.
• از ایجاد کوران(به خصوص زمانی که هوا گرم باشد)و ورود هوای خارج به داخل ساختمان جلوگیری می شود(عکس اقلیم معتدل و مرطوب).
• به منظور خنک نمودن طبیعی فضاهای بسته از بادگیر استفاده می شود.
• ایجاد فضاهای مشجر( در خیابانها ،گذرها،فضاهای باز و حیاط منازل)از موُثر ترین عاملهای ایجاد رطوبت است و یکی از عمده ترین مشخصات معماری این مناطق می باشد و معمولا اتاق ها در فضای باز مشجر دارای بازشو است (ضمن رعایت مسائل فرهنگی ،در مقابل باد و توفان در مناطق کویری محافظت می شود ) نور گیری از سقف در این اقلیم متداول است
• مصالح استفاده شده در دیواره و سقف معمولا خشت و گل(که دارای ظرفیت حرارتی زیادی است)می باشند.
• در اقلیم گرم و خشک لازم است تعداد پنجره ها حداقل و چوبی (البته لازم است مشکل موریانه را در نظر گرفت)و جلو پنجره ها حالت مشبک آجری در نظر گرفته شود.
• همچنین پنجره ها نمی بایست در جهت شرق و غرب قرار گیرند.
• ایجاد سایبان سرتا سری در پشت بام و ایوانهای سر پوشیدهُ پشت به آفتاب و یکطرفه مناسب و مطلوب است.
• در معماری بومی این اقلیم استفاده از مصالح سنگین در سقف در اقلیم بیابانی،و چوب در اقلیم نیمه بیابانی است و از دیوارهای جانبی دارای جان پناه(جهت ایجاد سایه)استفاده می شود.
• در بناها رنگهای روشن به کار می رود.به خصوص از مصالحی چون گچ،کاهگلو سیم گل در پشت بام و همچنین آجر(که بهترین است زیرا می توان آنرا خیس کرد و رطوبت شبانه را در خود نگه می دارد.)و خشت خام و گل که دارای ظرفیت حرارتی بالایی هستند،استفاده میگردد.
• از سنگ،آستر سیمان و اشیای فلزی در فضاهای خارجی نمی بایست استفاده شود.
• بافت مجتمعها فشرده و پر سایه و فضای باز حداقل ممکنه و زیادی ارتفاع زیاد نسبت به عرض گذرها دیده می شود.

توجه:مجتمعها در اقلیم گرم و خشک درصورتیکه به جای داشتن بافتی فشرده دارای بافتی باز باشند فضاهای بازآن می بایست زیر پوشش درختکاری قرار گیرد و به صورت باغشهر ایجاد گردد که مقداری از کمبود رطوبت توسط گیاهان جبران می شود.