چکیده پژوهش:

از آنجائیکه نوع تیپ شخصیتی افراد بر روی عملکرد آنها تاثیرگذار است ، و از طرف دیگر با توجه به نوع کاری که افراد در سازمانها و یا شرکت‌ها انجام می‌دهند، می‌توان گفت که نوع تیپ شخصیتی افراد عبارتست از اینکه درون‌گرا یا برون‌گرا باشند با روی بازده کار افراد و یا به طور کلی بر روی بهره‌وری سازمان اثرگذار است.

بنابراین محقق د رپژوهش حاضر سعی دارد که با استفاده از آزمون تیپ شخصیتی آیزنک بزرگسالان که میزان درون‌گرایی و برون‌گرایی افراد را می‌سنجد و مشخص می‌کند که فرد برون‌گرا است و یا درون‌گرا و نیز محقق ساخته بهره‌وری که میزان بهره‌وری را در سازمانها می‌سنجد ، و دیگر اینکه این آزمون‌ها بر روی کارکنان مرکز خدمات مدیریت صنایع اجرا شده است. و در این رابطه محقق در جهت نیل به اهداف پژوهش فرضیه‌های زیر را ارائه نموده است:

فرضیه 1- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر توجیه مستمر رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه2- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر حمایت رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه 3- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر بازخورد مستمر مدیر رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه 4- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر آگاهی مدیر از محیط خارجی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه 5- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر مشارکت دادن کارکنان رابطه معناداری وجود دارد.

نمونه‌آماری در این پژوهش تشکیل شده از 30 نفر کارکنان مرکز خدمات مدیریت صنایع که سن آنها بین 24 تا 45 سال قرار دارد. محقق پس از تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش به این نتیجه رسید که بین تیپ شخصیتی درون‌گرا – برون‌گرا با هیچ یک از خرده مقیاس‌های آزمون بهره‌وری رابطه معناداری وجود ندارد.

اینجانب سارا سلیمانی روزبهانی دانشجوی رشته روان‌شناسی صنعتی- سازمانی با شماره دانشجویی 80123708 در تاریخ / 12/83 این پایان‌نامه را شروع و در تاریخ /5/84 به پایان رسانیدم.

امضـاء استـاد راهنمـا

فصــل اول

مقـــدمــه پــژوهــش

مقدمه

از زمان آغاز کار روان‌شناسی به عنوان یک علم این موضوع همیشه مطرح بوده است که علت اصلی رفتارهای انسان چیست؟ و چرا انسانها در موقعیت‌های مشابه مانند هم رفار نمی‌کنند. در پاسخ به این سوال و سئوال‌های شبیه به این دیدگاههای مختلفی از از منظر خود پاسخ‌هایی داده‌اند.

بعضی دانشمندان معتقدند که بیشتر رفتار انسان بر ترکیب ژنتیکی ، رشد فیزیولوژیکی و عملکرد عصبی او مربوط می‌شود. وراثت گرایان معتقدند که تفاوت تا حد زیادی ناشی از تفاوتهای ارثی و هیجانی است، از طرف دیگر محیط‌گرایان بر تاثیرهای محیطی و اجتماعی در الگوهای رشد تاکید دارند، آنها معتقدند که اشخاص به مردم و اشیاء اطراف خود واکنش نشان می‌دهند، بسیاری از دانشمندان مدعی‌اند که از هیچ طریقی نمی‌توان متغیرهای محیطی را از هم جدا کرد، یا یکی را به دیگری ترجیح داد، زیرا هر دو از لحظه تولد و شاید قبل از تولد درهم تاثیر می‌گذارند. ( مالسن و همکاران ، 1373)

در مورد تیپ‌های شخصیتی باید به مفهوم درون‌گرایی[1] و برون‌گرایی[2]اشاره کرد. بعضی معتقدند که درون‌گرایی و برون‌گرایی متکی به عوامل موروثی است. اما این عوامل تا آن اندازه نیست که ما نتوانیم شخصیت خود را تغییر دهیم، به علاوه ، اغلب درون‌گرایی‌ها و برون‌گرایی‌ها ممکن است محصول تجربه و یادگیری باشد. از این رو، هر کس می‌تواند رفتار خود را عمداً در سیر درون‌گرایی و برون‌گرایی سوق دهد. به طور کلی شخصیت درون‌گرا ، در رفتار و عمل و حل مسائل، دارای انگیزه و هدف‌هایی است که با خواسته‌های درونی خودش متناسب می‌باشد. فرد درون‌گرا شیفته‌ی دنیای درون است و هر امر ذهنی را که درون او می‌گذرد ، بصورت عینی , یعنی مانند امری که در دنیای خارج وجود دارد، توصیف می‌کند. اما فرد برون‌گرا ، بین خود و اعتقادی که دارا می‌باشد تمایزی قائل نیست، و هر انتقاد یا حمله‌ای به اعتقاد او به منزله‌ی حمله به خود است. در حالی که درون‌گرا ممکن است به سختی از یک عقیده دفاع کند، اما می‌داند که از یک عقیده دفاع می‌کند نه از شخص خود. (فرجی ، 1376)

بدین ترتیب برون‌گرایی واقعی کسی است که سعی می‌کند به خاطر مردم و امور دنیوی زندگی کند و در راه کسب قدرت، ثروت و جلب تحسین و ستایش دیگران گام بردارد. این شخصیت پروانه‌صفت در جهان کار و کوشش می‌کند و اغلب مشاغلی از قبیل سیاست مدیریت , هنرپیشگی را اختیار می‌کند. اما درون‌گرا واقعی معمولاً یک شخصیت منزوی، غیراجتماعی ، علاقمند به اندیشه‌ها و احساسات و تجارب خود، متفکر ، معقول و پای‌بند به اصول و معیارهای اخلاقی است و اغلب در تعقیب هدفها و اثبات عقاید خود سخت و خشک انعطاف‌پذیر است.

از آنجا که سیستم‌ها و حالت‌ها و واکنش‌های افراد و هم‌چنین خلق و حالات روحی و روانی در افراد مختلف یکسان نیست و هم چنین تیپ‌های شخصیتی افراد کاملاً متفاوت استاد این پژوهش سعی شده است رابطه‌ی ویژگی‌های شخصیتی افراد و بهره‌وری آنها بررسی گردد. و در پژوهش حاضر منظور از بهره‌وری بیشتر بهره‌وری از بعد نیروی انسانی است و رابطه آن با تیپ‌های شخصیتی مد نظر است. – ( فرجی ، 1376)

بیان مسئله :

بحث درباره‌ی شخصیت و تشریح عوامل موثر در آن از جمله مباحثی است که هم انسان را در شناخت خود و دیگران یاری می‌کند و هم متقاعد می‌سازد که افکار، نیازها و انگیزه‌های آدمی در بزرگسالی متاثر از تجارب دوران خردسالی است.

شخصیت عبارت است از سازمان ثابت و پایداری از منش، خلق و خوی، حالات عاطفی و انفعالی و خصوصیات درونی و جسمی شخص است که هم بر روی میزان سازگاری با محیط تاثیر می‌گذارد و هم بوسیله آن می‌توان به عکس‌العمل‌هایی که انسان از نظر رفار و احساسات در ارتباط مردم, یا نسبت به زندگی نشان می‌دهد، پی برد. در مورد انواع شخصیت، طبقه‌بندی‌های مختلفی وجود دارد، در این پژوهش روی نوع برون‌گرا و درون‌گراو رابطه‌ی هر یک از آنها با بهره‌وری تاکید شده است. همانطور که می‌دانید معمول‌ترین تعریف بهره‌وری عبارت است از نسبت خروجی به ورودی در این تعریف کلیه عناصر از قبیل بهره‌وری کار ، مواد ، سرمایه، زمین، تکنولوژی و مدیریت در نظر گرفته می‌شود و در پژوهش حاضر منظور از بهره‌وری بیشتر بهره‌وری از بعد نیروی انسانی است و تاثیری که شخصیت افراد درون‌گرا و برو‌ن‌گرا دارد، مد نظر است. – (فرجی، 1376)

اهمیت و ضرورت پژوهش:

بهره‌وری مقوله جدیدی نیست. قدمت نوشته‌های راجع به آن به سالهای 400 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد با یک نگرش دقیق‌تر متوجه می‌شویم، قدمت ان به شالوده‌ی زمان شروع زندگی انسان در روی زمین برمی‌گردد. ( هانس و دیگران ، 76)

و با توجه به احتمال وجود رابطه بین بهره‌وری و تیپ‌های شخصیتی افراد ، انجام پژوهشی در زمینه‌ی بررسی وجود رابطه بین تیپ‌های شخصیتی (درون‌گرایی و برون‌گرایی) و میزان بهره‌وری در هر جامعه‌ای ضروری به نظر می‌رسد و چنین امری در زمینه‌های شغلی از اهمیت بالایی برخودار است.

هدف پژوهش

پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین تیپ‌های شخصیتی (درون‌گرا و برون‌گرا) و میزان بهره‌وری می‌پردازد و هدف ان است که به این سئوال پاسخ دهد که آیا بین درون‌گرایی و برون‌گرایی و بهره‌وری شغلی رابطه وجود دارد. بهره‌وری مفهومی است جامع و کامل که افزایش آن به عنوان یک ضرورت ، جهت ارتقاء به سطح زندگی و رفاه بیشتر ، آرامش و آسایش انسانها، که هدف اساسی برای همه‌ی انسانها محسوب می‌شود ، همواره مد نظر دست‌اندرکاران سیاست و اقتصاد و درلتمدران بوده است، (خاکی، 1376).

سوال پژوهش:

فرضیه اول- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر توجیه مستمر رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه دوم- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر حمایت رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه سوم- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر بازخورد مستمر مدیر رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه چهارم- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر آگاهی مدیر از محیط خارجی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه پنجم- بین‌برون‌گرایی- درون‌گرایی کارکنان و بهره‌وری در اثر مشارکت دادن کارکنان رابطه معناداری وجود دارد.

متغیر مستقل: بهره‌وری کارکنان

متغیر وابسته: نوع تیپ شخصیتی کارکنان که خود شامل درون‌گرایی و برون‌گرایی است.

تعاریف مفاهیم و اصطلاحات پژوهش:

تعریف نظری بهره‌وری: ( productivity)

بهره‌وری عبارتست از تحقق اهداف سازمان از طریق استفاده‌ی موثر از منابع. لذا بهره‌وری یک معیار و سیع در عملکرد سازمان است که هم شامل اثربخشی و نیز کارایی می‌گردد، (زارعی متین ، 1374).

تعریف عملیاتی بهره‌وری:

منظور از بهره‌وری در این پژوهش میزان نمرهدای می‌باشد که آزمودنی از پرسشنامه محقق ساخته در خصوص بهره‌وری شغلی بدست می‌آورد.

تعریف نظری برون‌گرایی: ( Extroversion)

یکی از انواع شخصیت که در آن فرد ماجراجو و مغرور است، سریعاً واکنش نشان می‌دهد و تمایل به پرخاشگری دارد، احساسات وی در کنترلش نیست و او بدون تامل و اندیشه عمل می‌کند، ( ستوده ، 1381).

تعریف عملیاتی درون‌گرایی و برون‌گرایی:

منظور از درون‌گرایی و برون‌گرایی در این پژوهش میزان نمره‌ای است که آزمودنی از پرسشنامه آبزنک بدست می‌آورد.

فصل دوم

پیشینه پژوهش

بخش اول

تاریخچه‌ای در ارتباط با موضوع شخصیت:

ایشان از دوران یونان باستان و شاید هم هزاران سال قبل از آن به مطالعه و تحقیق در مورد ماهست شخصیت علاقمند بوده است. با این حال در مقایسه با آموزگاران تعداد کمی به صورت حرفه‌ای به بررسی این مسئله پرداخته‌اند. پیچیدگی شخصیت انسان مشکلات خاصی را که برای آن دسته که یک تعریف جامع برای واژه داشته‌اند ایجاد کرده است. بعضی از این تلاشها که به صورت گسترده‌ای هم ادامه یافته است، به قول آلپورت به نظر می‌رسد که همه جوانب را در نظر گرفته و ما را به ادامه این مسیر هم ترغیب می‌کند. بسیار مشکل است که بتوانیم مسئله را بسیار مو شکافانه مورد بررسی قرا دهیم. زیرا در زندگی روزمره تقریباً غیرممکن است شخصیت کسی را تصور کرد بدون آنکه توانایی‌های ذهنی، جسمی ، خلاقیت و … او را در نظر گرفت، ( هیلگارد، 1369).

به طور کلی واژه شخصیت در زبان روزمره معانی گوناگونی دارد. مثلاً وقتی در مورد کسی گفته می‌شود " بسیار با شخصیت است" عالباً درجه کارایی و جاذبه‌ اجتماعی وی مورد نظر است.

روان‌شناسان در مورد تعریف دقیق شخصیت اتفاق نظر دارند. با این حال در بحث حاضر مراد از واژه شخصیت الگوهای معینی از رفتار و شیوه‌های تفکر است که نحوه سازگاری شخص را با محیط تعیین می‌کنند. در این تعریف اصطلاح معین به همسانی رفتار اشاره دارد. بدین معنی که مردم در شرایط گوناگون به این گرایش دارند که به طرز نسبتاً معین تفکر کنند یا دست به عمل بزنند، ( هلیگارد، 1369).

رفتار نتیجه تعامل ویژگی‌های شخصیت با شرایط مادی و اجتماعی محیط است. شخصیت اجتماعی هر کس شامل ( حرکات و اطوار ظاهری) مانند : سخن گفتن و نحوه راه رفتن خلق و خوی کلی ( یعنی روی هم رفته خوش خلق یا بدخلق بودن) و نحوه واکنش در برابر شرایط تهدید کننده و هم چنین نگرش‌های مشاهده شده و بسیاری از واکنش‌های دیگر وی است.

اگر چه رفتار آدمی در اجتماعات بزرگ ممکن است با رفتاری که در بین گروه کوچکی از دوستان صمیمی خود دارد، متفاوت باشد با این حال دیگران می‌توانند جنبه‌ی اجتماعی شخصیت وی را مشاهده و با روش‌های گوناگون مورد سنجش قرار دهند، بنابراین شخصیت دارای جنبه‌ی خصوصی و ناآشکارسازی می‌باشد، جنبه خصوصی شخصیت شامل تخیلات ، تفکر، تجاربی است که شخص نمی‌خواهد دیگران را در آنها سهیم کند. ممکن است شما تجربه‌های خاصی داشته‌اید که آنها را هیچ‌گاه یه هیچ کس نگفته‌ایم ، آرزهایی که به نظرتان کودکانه‌تر و یا خجالت‌آورتر از آن بوده که آشکار کنید ، رویاها و خاطراتی که فقط در ذهن خودتان می‌مانند.

اندیشه‌ها و خاطراتی که به هنگام انتظار برای رفتن به کلاس درس با قدم زدن در جنگل از ذهن شما می‌گذرند بخشی از شخصیت خصوصی شماست. ممکن است قسمتی از آنها را به شخص بسیار نزدیک و صمیمی ابراز کنید. ولی این گونه اندیشه‌ها و خاطره‌ها به طور کلی در ذهن شما باقی می‌مانند، (دهلیگارد، 1369).

تعریف شخصیت:

تعریف کردن مفهوم شخصیت، مانند اکثر مفاهیمی که به ویژگی‌های انسان مربوط می‌شود، کار آسانی نیست، زیرا مفهومی که این کلمه در زبان عامیانه پیدا کرده است، با مفهومی که در روان‌شناسی ، برای آن قائل شده‌اند ن تفاوت زیادی دارد، در زبان عامیانه کلمه شخصیت معانی مختلفی دارد. مثلاً در لغت‌نامه دهخدا معانی زیر برای آن آمده است : شرافت ، نجابت، بزرگواری و درجه و … یا در صحبت‌های روزمره وقتی که می‌گوییم که فلانی آدم با شخصیتی است، منظورمان این است که مقام، منزلتی دارد، مورد احترام دیگران است، کارهای ناشایست انجام نمی‌دهد و …. ، ( گنجی ، 1375).

در روان‌شناسی اصطلاح شخصیت هیچ یک از معانی فوق را ندارد بلکه معنای آن عبارت از سبک یک فرد است. البته بدون آنکه در باره آن کوچکترین قضاوت ارزشی داشته باشیم. بنابراین باید بگوییم که هر فرد سبک خود یعنی شخصیت خاص خود را دارد که از او انسانی واحد و منحصر به فرد می‌سازد برای روشن‌تر شدن مفهوم شخصیت ، بهتر است ریشه‌ی این کلمه در نظر گرفته شود کلمه شخصیت ترجمه کلمه پرسونالیتی [3] انگلیسی یا پرسونالیتد [4] فرانسوی است که هر دو از کلمه پرسونالاتین مشتق شده‌اند.

پرسونا ماسکی بود که در زمان قدیم بازیگر تئاتر بر چهره خود می‌زند و آن را تا آخر نمایش نگاه می‌داشت. بنابراین یکی از ویژگی‌های این ماسک، ثبات و دائمی بودن آن در طول نمایش بود.

به این ترتیب می‌توان گفت که شخصیت یعنی عنصر ثابت رفتار فرد, شیوه بودن او، به طور کلی آنچه که همواره با اوست و موجب تمایز او از دیگران می‌شود، (گنجی ، 1375).

بنابراین مفهوم اصلی و اولیه شخصیت ، تصویری و صوری و اجتماعی بودن آن است وبر اساس نقشی که فرد در هر جامعه بازی می‌کند ، ترسیم می‌شود. یعنی در واقع ، فرد به اجتماع خود شخصیتی ارائه می‌دهد که جامعه بر اساس آن ، او را ارزیابی می‌نماید. شخصیتی در محدوده‌ی تیپ‌شناسی می‌گنجد، ( شاملو 1368).

با نگاهی اجمالی به تعاریف شخصیت نشان داده که تمامی معانی شخصیت را نمی‌توان در کی نظریه خاص یافت، بلکه در حقیقت تعریف شخصیت بستگی دارد به نوع تئوری یا نظریه خاص یافت، بلکه در حقیقت تعریف شخصیت بستگی دارد به نوع تئوری یا نظریه هر دانشمند . برای مثال راجرز شخصیت را یک خویشتن سازمان یافته و دائمی می‌داند که محور تمام تجربه‌های وجود ماست. داتسون شخصیت را مجموعه‌ی سازمان یافته‌ای از عادت می‌پندارد. اریکسون معتقد است که رشد انسان از یک سلسله مراحل و وقایع روانی، اجتماعی ساخته شده و شخصیت انسان تابع نتایج آنهاست و جرج برکلی روش خاص هر فرد را در جستجو برای تفسیر معنای زندگی شخصیت می‌داند، ( شاملو ، 1368).

تعاریفی که آلپورت از شخصیت کرده است و به عمل آمده بدین شرح می‌باشند:

شخصیت مجموعه عوامل درونی است که به تمام فعالیت‌های فردی ار جهت می‌دهد، (آلپورت، 1949).

شخصیت سازمان‌بندی پویایی است در درون فرد از آن دسته از نظام‌های روانی – فیزیکی که رفتار و تفکر شاخص او را تعیین می‌کنند، ( رضوانی ، 1370).

از تعاریف دیگر شخصیت می‌توان گفت شخصیت سبک ویژه‌ای است که هر فرد در فکر و رفتار خود دارد. شخصیت مجموعه‌ای از جنبه‌های بدنی، عادات ، تمایلات و حالات و افکار و استعدادها و رفتار هر فرد که به صورت نسبتاً پایدار در آمده است ، ( سیاسی، 1379). برداشت متفاوت از مفهوم شخصیت ، به وضوح نشان می‌دهد که معنای شخصیت در سیل تاریخ گسترده‌تر از مفهوم تصویری صوری و اجتماعی اولیه آن شده است. در حال حاضر، شخصیت به روند اساسی و مداوم در باره فرد انسان اطلاق می‌شود. غیر از این توافق اساسی در تعریف شخصیت ، نظریه‌های مختلف وجوه تشابه دیگری نیز دارند که عبارتند از:

1- اغلب نظریه‌ها ، شخصیت ازنوعی سازمان یا ساخت فرضی می‌دانند. در شخصیت رفتارها تا حدی وحدت و سازمان دارد. به عبارت دیگر شخصیت نوعی پدیده انتزاعی است که آن را بر اساس رفتار بیرونی فرد می‌توان شناخت.

2- اکثر تعاریف به وجود تفاوت‌های شخصیتی بین افراد تاکید می‌نماید. در لغت شخصیت این معنا مستقر است که هر فردی، واحد منحصر به فرد و به اصطلاح عوامل " تک " است و هیچ شخص دیگری را نمی‌توان یافت که کاملاً شبیه او باشد. با مطالعه شخصیت افراد، خصوصیاتی که بر اساس آن فردی از فرد دیگر متمایز می‌گردد، روشن می‌‌شود.

3- بیشتر تعاریف اعتقاد دارند که شخصیت را باید از دیدگاه تاریخچه تکامل فردی ارزیابی نمود. شخصیت در واقع پدیده‌ای تکاملی و تدریجی است که تحت تاثیر بسیاری از عوامل بسیاری از عوامل درونی و بیرونی ، من جمله وراثت، خصوصیات جسمانی، شرایط اجتماعی شکل می‌گیرد و رشد و تکامل می‌یابد، ( شاملو ، 1368).

شخصیت عبارت است از مجموعه سازمان یافته و واحد متشکل از خصوصیات نسبتاً ثابت و مداوم که بر روی هم یک فرد را از فرد یا افراد دیگر متمایز می‌نماید ، ( شاملو، 1368). عوامل به وجود آورنده شخصیت به دو دسته تقسیم می‌شود: 1- عوامل وراثتی ، که به وجود آورنده‌ی ویژگی‌های جسمی هستند. 2- عوامل محیطی ،که زمینه‌ساز رشد و توسعه جنبه‌های وراثتی و ایجادکننده بسیاری از خصوصیات اکتسابی ، شخصیت می‌باشند.

سنگ بنای اولیه شخصیت از هنگامی گذاشته می‌شود که یک اسپرماتوزوئید ( سلول جنسی نر) با یک سلول جنسی ماده ترکیب می‌شود و سلول تخم را به وجود می‌آورد، ( کریمی ، 1374).

مفهوم برون‌گرایی: ( extaversion)

افراد برون گرا به سوی دنیای بیرون گرایش دارند مصاحبت با دیگران را ترجیح می‌دهند، و تمایل به این که بسیار مردم‌آمیز ، تکانشی ، سلطه‌گر و خطرجو باشند. درون‌گرایان کاملاً نقطه مقابل هستند، آیزنک علاقمند بود بداند که آنها از نظر زیستی و ژنتیکی چه فرقی به هم دارند. او دریافت که برون‌گرایان و درون‌گرایان از نظر سطح انگیختگی مغزی با یکدیگر فرق می‌کنند به طوری که برون‌گرایان سطح پایین‌تر دارند. برون‌گرایان به خاطر پایین بودن سطح انگیختگی مغزشان به برانگیختگی و تحریک نیاز دارد و به طور فعال ان را می‌جویند. در مقابل درونگرایان شدیدتر از برون‌گرایان به تحریک حسی واکنش می‌دهند. بررسی نشان داده‌اند که درون‌گرایان به محرکهای سطح پایین حساسیت نشان می‌دهند و آستانه درد پایین‌تری نسبت به برون گرایان دارند، ( سید محمدی ، 1377).

در یک پژوهش تجربی واقعی ، شرکت کنندگان به دو گروه درون‌گراها و برون‌گراها تقسیم شدند. این دو گروه در برنامه‌های تنظیمی آزمایشگاهی

شرکت کردند تا مشخص شود که آیا بر حسب پاسخ‌هایشان می‌توان آنها را از هم متمایز کرد یا خیر. این امر بارها تایید شده است. در اینجا به مثال‌هایی در این زمینه اشاره می‌شود. وقتی آزمایشگر نور بسیار شدیدی را به چشمان آزمودنی‌ها می‌انداخت, مردمک چشم درون‌گرا سریع‌تر از مردمک چشم برون‌گراها منقبض می‌شد. اما زمانی که آزمودنی‌ها وارد مراحل بسیار تاریکی مردمک چشم برون‌گراها خیلی سریع‌تر از چشم درون‌گراها منبسط می‌شد. در فعالیتهای طولانی و خسته‌کننده مانند تماشای صفحه رادار برای توجه به علایمی که گاهگاه ظاهر می‌شوند، درون‌گراها بهتر از برون‌گراها عمل می‌کنند. مطالعاتی مربوط به حافظه، شرطی شدن و یادگیری نشان داده است که درون‌گراها خیلی سریع‌تر از برون‌گراها به محرکها پاسخ می‌دهند، متعاقباً به نظر می‌رسد، سیستم عصبی برون‌گراها آهسته‌تر از درون‌گراها تحریک می‌شوند. به عبارت دیگر بعد برون‌گرایی و درون‌گرایی وابسته به یک شالوده زیستی هستند، ( راس ، 1375).

شکل‌گیری شخصیت:

نوزاد همراه با یک رشته ظرفیت‌های بالقوه به دنیا می‌آید. خصوصاً جسمانی مانند رنگ چشم و رنگ مو ، ریخت بدنی و بینی انسان اساساً در هنگام بسته شدن نطفه تعیین می‌شود هرسن و بعضی استعدادهای خاصی مانند استعداد موسیقی و هنر نیز تا حدی به وراثت بستگی دارد. شواهد روزافزون نشان می‌دهد که ممکن است تفاوت‌های میان آدمیان از لحاظ پاسخ دهی هیجان نیز امری خطری می‌باشند در کی از مطالعات که با نوزادان بعد از تولد آنان صورت گرفته از لحظ خصوصیاتی مانند میزان قابلیت، فراخنای توجه , سازگاری با تغییر محیط و خلق و خوی کلی، تفاوت‌های پایانی بین آنان دیده می‌شود، ( توماس وجین ، 1977).

زمینه‌های زیستی که شخص با خود به دنیا می‌آورد بر اثر تجارب درون شکل می‌گیرد بعضی از این تجارب که مشترک هستند و اغلب افرادی که در یک فرهنگ یا گروه خاص پرورس می‌یابند در آنها سهیمند دسته دیگر از تجارب، مختص فرد هستند، ( محمدتقی براهنی، 1377).

رشد شخصیت:

فروید معتقد است که فرد پنج سال اول زندگی از چند مرحله رشد عبور می‌کند که شخصیت او تاثیر می‌‌گذارند. وی با تعریف گسترده‌ای از جنسیت, این دوره‌ها را مراحل روانی جنسی [1] نامید در هر یک از این مراحل تکانه‌های لذت‌طلب نهاد به بخشی از بدن و فعالیت مربوط به آن متمرکز می‌شود.

فروید نخستین سال زندگی را مرحله دهانی [2] رشدروانی – جنسی نامید در این مرحله نوزادان از پرستاری و مراقبت و مکیدن لذت می‌برند . در واقع آنها انگشت خود و یا هر شیئی دیگری را که در دسترس داشته باشند، به دهان خود می‌گذارند ، ( براهنی، 1378).

کودکان در سال دوم زندگی یعنی در مرحله مقعدی [3] برای نخستین بار کنترل تحصیلی را به صورت آموزش آداب توالت رفتن تجربه می‌کنند، چنین فرض می‌شود که آنان از نگهداشتن و با دفع موضوع رضایت خاطر پیدا می‌کند.

در مرحله آلتی [4] که از سن 3 تا 6 سالگی کودکان از وررفتن با آلت تناسلی خود لذت می‌برند. آنها تفاوت‌های موجود بین زن و مرد را مشاهده کرده و ممکن است تمایلات جنسی در حالت بیداری خود را معطوف والد جنس مخالف خویش بنماید.

مرحله نهفتگی: [5] به دنبال پایان یافتن مرحله آلتی آغاز می‌شود. علائق جنسی نوجوانان معطوف افراد دیگر می‌شود و عشق و محبت در آنان صورت پخته‌تری به خود می‌گیرد، فروید معتقد است که بروز مشکلات خاص در هر یک از این دوره‌ها موجب توقف و یا تثبیت رشد می‌شود و آثار یا پایداری در شخصیت بر جای می‌نهد. در چنین وضعی زیست مایه شخص همچنان فعالیت‌های همان دوره از رشد باقی می‌ماند, ( براهنی، 1378).

مثلاً اگر فردی به اندازه کافی از مکیدن لذت نبرده ممکن است در مرحله دهانی تثبیت گردد در بزرگسالی این شخص ممکن است به شدت به دیگران متکی باشد و علاقه شدیدی به لذت‌های دهانی مانند خوردن، نوشیدن ، سیگار کشیدن نشان دهد. در مورد اینان گفته می‌شود که شخصیت دهانی دارد. اشخاصی که در مرحله مصتدی رشدی و روانی چشمی تثبیت شده‌اند ممکن است بیش از حد معمول با پاکیزگی ، نظم و ترتیب و پس انداز کردن علاقه نشان دهند و در برابر فشارهای بیرونی مقاوم باشند، ( براهنی ، 1378).

دیدگاههای نظری در مورد صفات شخصیتی :

- رویکرد روانکاوی :

اولین رویکرد به مطالعه رسمی شخصیت ، آفرینش روانکاوی ، زیگموند فروید بود که کار خود را در سالهای نزدیک به قرن نوزدهم آغاز کرده از نظر وی غرایز [6] عناصر اصیل شخصیت هستند. نیروی برانگیزاننده‌ای که رفتار را سوق می‌دهند و جهت آن را تعیین می‌کنند. طرح اولیه فروید شخصیت را به سه دسته تقسیم می‌کند: هوشیار، نیمه هوشیار، ناهوشیار. اما بعداً نطریه فروید در باره‌ی شخصیت تغییر کرد وی سه ساختار اساسی را در آناتومی شخصیت معرفی کرد: نهاد[7], من [8]، فرامن [9]. نهاد محزن غرایز است و به طور مستقیم به ارضای نیازهای بدنی مربوط است و طبق اصل لذت عمل می‌کند، (سید محمدی ، 1377).

"تیپ‌های روان‌شناسی شخصیتی از دیدگاه فروید"

-رویکرد شناختی:

جورج کِلی[10]( 1976-1905) : یک گروه از نظریه‌های شخصیت که به شیوه‌های شناخت مردم از محیط و از خودشان تاکید می‌ورزند. نظریه‌های شناختی شخصیت نام دارند. نظریه جورج کلی از جمله این نظریه‌ها می‌باشد. نظریه‌سازه شخصی کلی در مورد شخصیت می‌گوید که هر یک از ما درباره محیط خود سازه‌های شخصی به وجود می‌آوریم. منظور وی این بود که ما بوسیله سازه‌های شخصی، رویدادها و روابط اجتماعی زندگی خود را بر حسب یک نظام یا الگو، تغییر داده و سازمام می‌دهیم. ما بر پایه این الگو درباره خودمان و درباره افراد دیگر و رویدادها پیش‌بینی می‌کنیم. ما این پیش‌بینی‌ها را برای تنظیم پاسخ‌هایمان و هدایت اعمالمان به کار می‌گیریم. پس برای اینکه شخصیت را بشناسیم، ابتدا باید الگوهایمان را درک کنیم، یعنی آن شیوه‌هایی را که با آنها دنیای خود را سازمان می‌دهیم و یا می‌سازیم ، (سیدمحمدی، 1377).