فهرست مطالب:

عنوان صفحه

فصل اول- درباره فرهنگ و هویت

مقدمه.................................................................. 2

ویژگیهای طرح........................................................... 4

فرهنگ و هویت........................................................... 5

فرهنگ و طبیعت.......................................................... 6

نتایج.................................................................. 7

فصل دوم- درباره تهران و منطقه 22

مقدمه.................................................................. 10

مختصات جغرافیایی....................................................... 10

سابقه تاریخی شهر تهران................................................. 11

بررسی های جمعیتی....................................................... 12

بررسی وضعیت اقتصادی.................................................... 12

شبکه و تاسیسات حمل و نقل و دسترسی های شهری............................. 13

بررسی آلودگی های زیست محیطی............................................ 14

بررسی وضعیت فرهنگی تهران............................................... 14

بررسی منطقه 22 در تهران................................................ 16

موقعیت قرار گیری منطقه................................................. 16

وضعیت شبکه های دسترسی.................................................. 16

موقعیت جغرافیایی ...................................................... 17

شیب و توپوگرافی........................................................ 18

وضعیت زلزله............................................................ 19

پوشش گیاهی............................................................. 20

بررسی های اجتماعی...................................................... 21

بررسی کاربردی.......................................................... 23

فصل سوم- سایت، تحلیل سایت و روند طراحی

پانورامای سایت......................................................... 25

نقشه های مختلف تهران و منطقه 22........................................ 26

روند طراحی............................................................. 29

تحلیل سیرکرلاسیون سایت.................................................. 30

فصل چهارم- بررسی شرایط اقلیمی

شرایط اقلیمی تهران..................................................... 33

نمودارهای اقلیمی....................................................... 34

تابش آفتاب............................................................. 39

دما.................................................................... 40

رطوبت.................................................................. 41

باد.................................................................... 42

بارندگی................................................................ 43

عوامل فرعی............................................................. 43

معماری و اقلیم......................................................... 43

گیاهان و معماری........................................................ 45

نتیجه.................................................................. 46

فصل پنجم- فضایابی، استانداردها و بررسی رابطه عملکردها

فضاهای موجود در سایت................................................... 50

آمفی تئاتر و سالن نمایش................................................ 50

مهمانسرا............................................................... 52

فضاهای آموزشی.......................................................... 56

رستورانها.............................................................. 58

مجموعه ورزشی........................................................... 60

کتابخانه............................................................... 61

موزه................................................................... 63

باغ ایرانی............................................................. 67

پارکینک................................................................ 73

فصل ششم- مبانی نظری طرح

مقدمه.................................................................. 86

مبانی نظری معماری در عرصه صور مثالی.................................... 88

فضا در معماری ایرانی................................................... 90

ملاکهای قضاوت در مورد یک اثر معماری..................................... 92

روند طراحی............................................................. 93

نور.................................................................... 97

صدا.................................................................... 100

مرور اهداف و سنجش آنها................................................. 103

زیبایی و هنر........................................................... 104

حقوق بازدید کنندگان و آزادی حرکت در فضا................................ 107

خوانایی و معنادار بدون فضا............................................. 110

انسجام معمارانه........................................................ 112

هویت ملی مجموعه........................................................ 113

وقار مدنی.............................................................. 114

سنخیت عملکرد با مناسبتهای بصری......................................... 114

رعایت سلسله مراتب...................................................... 115

ارائه یک نمونه......................................................... 116

فصل هفتم- تاسیسات

منابع و ماخذ........................................................... 124

فصل اول:

مطالعات پایه

فرهنگ و هویت

مقدمه :

پیشرفتهای اجتماعی و سیاستهای علمی تکنولوژی بشر ارتباطات فرهنگی مردمان گوناگون را در سراسر دنیا آسان نموده است.

پیشرفت سیستمهای ماهواره‌ای – مخابراتی آرمانها، اندیشه‌ها و سنتهای اجتماعی را بر بال امواج سوار کرده و از این سوی جهان به آن سوی جهان در آن واحد انتقال می‌دهد.

امروزه برخوردهای فرهنگی تا حدی افزایش یافته که باورهای فرهنگی، هویتهای فرهنگی، ملی به آسانی قابل تغییر و تردید میشود.

باورهای فرهنگی که جامعه‌ای در طول سالیان دراز به آنها خوی کرده و با آنها زندگی کرده بسرعت رنگ می‌بازد و این خبر در سایه تقابل های گسترده اندیشه‌ها و سیر و انتقال اصول فرهنگی از طریق شیوه‌های صحیح تکنیکی صورت نمی‌گیرد.

در پس این انتقالها و برخوردهای فرهنگی همیشه روشهای انسانی و دوستانه بکار می‌رود به باد یغما رفتن وتاراج اصول فرهنگی جامعه و بر باد رفتن اخلاق و فضیلتهای اجتماعی آن اهداف سلطه‌گری در زمینه‌های اجتماعی - اقتصادی را در بر گرفته و شیوه‌های اعمال دشمنی‌های گسترده نیز در حد گسترده‌ای امروزه رواج یافه و این چیزی جز تهاجم فرهنگی نیست زیرا هنگامی که مبانی فرهنگی یک جامعه حتی به زیر سوال رفت و جامعه دچار سستی شد با تسلط و اعمال شیوه‌های جدید زندگی بیگانگان هموار می‌گردد بنابراین برخوردهای مقابله گرایانه با این تهاجم فرهنگی امروزه علاوه بر داشتن ابزارهای علمی و فنی لازم هوشیاری اجتماعی خاصی را احتیاج دارد.

متاسفانه مهم‌ترین قشری که مورد تهاجم فرهنگی قرار می‌گیرند نسل جوان هستند. زیرا نسل جوان در هر مملکتی در واقع پایه گذار نحوه پیشرفت و زندگی و آرمانهای آن جامعه در آینده است.

بنابراین تربیت و آموزش جوانان هر کشور تضمین کننده راه پیشرفتهای اجتماعی - اقتصادی و فنی آن کشور است.

امروز از سالیان دراز تجارب آموزش فرهنگی ممالک پیشرفته تقریباً این نتیجه حاصل شده است که مراکز تربیتی سنتی مانند معمول هر جامعه نظیر مراکز دانشگاهی و کانونهای خاص تربیتی امروز نمی‌توانند هم بار آموزشی فرزندان یک جامعه را بر دوش بکشند. و یا اینکه از اصول فرهنگی آن دفاع لازم را به عمل آورند و اینکه در تهاجمات فرهنگی مختلف و اجتماعی آسیب پذیر نباشند.

بنابراین نیاز به بازگشایی و احداث مراکز جدید آموزشی – فرهنگی – تربیتی، با شیوه‌های نوین مدیریتی می‌باشد یکی از این مراکز علاوه بر احداث مرکز علمی و آموزشی فعال ایجاد هسته‌ها و مراکز فرهنگی که تماماً زمینه‌های آموزشی – تربیتی را داشته در بر دارد.

مجموعه حاضر اگر چه بعنوان یک مجموعه فرهنگی خدماتی می‌تواند بطور مستقل عمل نماید اما در واقع برای تکمیل سایت شهرداری منطقه 22 طراحی شده است و همین عامل سبب می‌شود که در تمام مراحل طراحی، طراح نیم نگاهی هم به مجموعه شهرداری داشته باشد و تلاش کند تا نیازهای آنرا برآورده کند.

نیاز به وجود چنین مجموعه‌ای در کنار شهردای منطقه 22 هنگامی محسوس می‌شود که بدانیم روزانه 4 نفر برای انجام کارهای خود به شهرداری مراجعه می‌کنند و این مجموعه در سر راه این افراد قرار دارد و مردم باید برای رسیدن به ساختمان شهرداری از یک مجتمع فرهنگی عبور کنند و این باعث می‌شود که یکی از نیازهای مهم جامعه ما یعنی بالا بردن توسعه فرهنگی عموم مردم از این طریق میسر گردد زیرا هنگام عبور از این مجموعه هنرجویان کارگاهها و آتلیه‌های هنری را در رفت و آمد می‌بینند. هنرمندان آمفی تئاترها در حال اجرای برنامه‌های خود هستند و ..

تمام این عوامل بطور ناخود آگاه باعث تاثیر پذیری مراجعه کنندگان به شهرداری می‌شود. علاوه بر این در هنگام مراجعه به ساختمانهای اداری بارها پیش می‌آید که شخص باید ساعاتی را در انتظار بگذراند که این عامل خود باعث خستگی، اتلاف وقت و حتی گاهی عصبی شدن مراجعین ساختمانهای اداری می‌شود.

این مجتمع می‌تواند بعنوان وسیله‌ای مناسب برای جلوگیری از اتلاف وقت مراجعین به ساختمان شهرداری هم باشد با این توضیحات نیاز وجود چنین مجموعه‌ای در کنار شهرداری منطقه 22 کاملاً احساس می‌شود.

ویژگیهای طرح:

بعد از مشخص شدن لزوم وجود چنین مجموعه‌ای این سئوال پیش می‌آید که طرح باید چگونه باشد تا تمام نیازهای مخاطبین را پاسخ گوید و به یک طرح تمام عیار و معمارانه تبدیل گردد.

- طرح قبل از هر چیز بایستی ایرانی باشد.

- این مهمترین نکته‌ای است که شاید در چند دهه اخیر کمتر به آن توجه شده است این عامل هنگامی اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد که بدانیم مجوز مورد نظر کلمه "فرهنگ" را به عنوان خود به همراه دارد.

- زیبایی طرح در جذب افراد برای گزران اوقات خود در آن موثر است زیرا ساختمانی کریه‌المنظر هرگز نمی‌تواند مخاطبین را به خود جلب کند.

- حق انتخاب و آزادی در دسترسی به بناهای مختلف موجود در سایت یکی دیگر از مشخصاتی است که باید رعایت شود زیرا مخاطب امروز را نمی‌توان وادار کرد برای رسیدن به یک بنا از راهی طولانی و اجباری بگذرد بنابراین باید ملی شود. مسیرهای دسترسی کوتاه باشند مگر آنکه به دلیل خاصی راهها را از نقاط دیگری بگذرانیم.

- هر یک از ساختمانها باید شخصیت خود را داشته باشد شخصیت ساختمانی شهرداری باید با یک هتل یا یک بیمارستان متفاوت باشد و هریک از بناها بتوانند با شخصیتی که از خود ارائه می‌دهند نوعی خوانایی ایجاد کنند تا مخاطبین بتوانند ساختمان مورد نظر خود را حتی بدون علائم راهنما شناسایی کنند.

- اگر چه سایت مورد نظر بسیار گسترده و بر روی شیب نسبتاً تندی قرار دارد ولی این نباید باعث شود که ساختمانها از هم جدا افتاده باشند بلکه باید کاملاً بهم مرتبط و متصل باشند بطوریکه نتوانیم بعد از اتمام طرح هیچ ساختمانی راکم و یا زیاد کنیم.

این ارتباط حتماً نباید با مصالح بنایی انجام شود بلکه می‌تواند مانند دانه‌های تسبیح با نخی نامرئی بهم متصل شده باشند.

- بناهای تاسیس شده نباید بگونه‌ای باشند که ساختمان شهرداری را تحت تاثیر قرار دهند. زیرا در هر صورت باید توجه داشت که این مجموعه باید تماماً سلطه ابهت ساختمان شهرداری باشد و هرگز در مقابل آن به خودنمایی نپردازد.

- البته نباید این سلطه تا حدی باشد که سایر ساختمانها کم اهمیت جلوه داده شوند.

- این مجموعه علاوه بر اینکه باید نیازهای ساختمان شهرداری را رفع کند باید بتواند خود بعنوان یک مرکز فرهنگی خدماتی مستقل هم عمل کند.

- هر بنایی باید مفهوم معنایی خاص خود را داشته باشد و باید در پس نمای خود حرفهایی برای گرفتن داشته باشد.

- باید از توپوگرافی و چشم اندازهای طبیعی سایت حداکثر استفاده به عمل آید صد البته نباید هرگز خود را اسیر شیب و توپوگرافی کرد و در نقاط لازم باید در سایت دخل و تصرف کرد. ولی همواره باید مسائل اجرایی و اقتصادی طرح را هم در نظر داشت.

- مجموعه باید به نحوی طراحی شود که توجه گذرندگان از مسیرهای اطراف (چه سواره و چه پیاده) راه خود جلب کند. تا حدی که حتی می‌تواند به یک لندمارک تبدیل شود.

فرهنگ و هویت

فرهنگ مرکب است از فر + هنگ

فر به معنی نیروی معنوی شکوه عظمت و جلال و بخشندگی

هنگ از ریشه ثنگ اوستایی به معنی کشیدن و تعلیم و تربیت

نخستین کسی که فرهنگ را تعریف کرد سر ادوارد برنت تایلر مردم شناس انگلیسی بود وی حدود 120 سال قبل فرهنگ را مجموعه پیچیده‌ای از دین دانش اخلاق و قانون کسب شده معرفی کرد از میان تعریف گرد آمد. آن مفاهیمی که به فرهنگ نزدیک‌ترند عبارتند از:

- فرهنگ خصوصیات قومی گروهی است که آنرا از گروه دیگر جدا می‌کند.

- فرهنگ تمام خصوصیات رفتاری و گفتاری نسلهای پیشین است.

- فرهنگ مجموعه میراثهای ادبی و هنری جامعه است.

- فرهنگ عبارت است از الگوهای مشترک زندگی و رفتارهای متقابلی که افراد از جامعه فرامی‌گیرند.

- فرهنگ فرآیند پویایی راه و رسم عرف و عادات مشترک گروهی انسان است.

- فرهنگ ماهیت اجتماعی فرهنگی یک قوم است.

- فرهنگ آن بخش از آداب زندگی است که همه اعضای یک گروه در آن مشترکند و ...

فرهنگ دارای دو بخش مادی و غیر مادی (معنوی) است. که بخش مادی آن عبارت است از اشیای قابل درک مثل وسایل منزل و البسه و ابزار و غیره ...

بخش معنوی آن عبارت است از ابزارت معنوی انسان مانند علوم قوانین و ادیان، افکار و آرای مربوط به مادیات.

فرهنگ از چهار عنصر تشکیل شده است:

1 – عنصر فرد

2 – عنصر خانواده

3 – عنصر اجتماع

4– عنصر جامعه

فرهنگ از قالبهای متفاوتی تشکیل شده است.

1 – قالب رفتاری، 2- قالب گفتاری، 3 – قالب کرداری، 4 – قالب هنری، 5 – قالب اقتصادی، 6 – قالب اجتماعی، 7 – قالب صنعتی

رابطه فرهنگ و طبیعت

مفهوم فرهنگ و طبیعت که جدای از هم و گاهی مغایر هم تفسیر می‌شوند از نظر جغرافی‌دانان مردود تلقی می‌شود. زیرا این دو پدیده نه تنها از هم جدا نیستند بلکه در رابطه با هم عمل می‌کنند.

از نظر جغرافی‌دانان بشر بر این باور بوده است فرهنگ سمبلی از ارزشهای معنوی است و محیط در برابر تلاش انسان تغییر پذیر است و بایستی بر مشکلاتی که طبیعت برای او ایجاد می‌کند غلبه یابد و به هر حال طبیعت و فرهنگ مکمل یکدیگرند و هویت فرهنگی افراد تحت تاثیر محیط پیرامون آنها شکل می‌گیرد. و خیلی اوقات آثار و دست ساخته‌های بشر موجب زیبا و دلپذیر شدن محیط می‌شود و از این طریق طبیعت تحت تاثیر فرهنگ قرار می‌گیرد.

مجموعه عواملی که می‌تواند با توجه به عوامل زمان و مکان روش بهتر زیستن و در کنار هم زیستن را بگونه‌ای مسالمت‌آمیز و با آرامش خاطر و به دور از تبعیضها و برخوردها و تضادها مفهوم فرهنگ را توجیه می‌کند مطالعه انواع فرهنگها که در طول زمان پیدا می‌شود مورد توجه و اهمیت است. از این رو در فرهنگ مفهوم زمان و تکامل با هم پیوند دارند و آنچه در این رابطه به نسلهای کنونی و در قید حیات می‌رسد میراث فرهنگی نامیده می‌شود.

هویت

1 - تعریف لغوی هویت: هویت حقیقت شیی یا شخصی است که مشتمل بر صفات جوهری او باشد. در فرهنگ لغات هویت به معنی شخصیت، ذات، هستی و وجود نیز آمده است. واژه هویت را در زبان فارسی گاهاً همانی یا این همانی نیز معنی کرده‌اند. معادل این کلمه در زبان انگلیسی واژه Identitiy است. و از بعد لغوی هویت در پاسخ به کیستی است یعنی وقتی که ما می‌گوییم چه کسی هستیم در واقع به نوعی ناظر بر تعیین هویت است. از نظر لغوی برای اولین بار توسط اریکسون مطرح شد و سپس بتدریج وارد روانشناسی اجتماعی شد و در این حوزه مورد استفاده قرار گرفت و سپس وارد ادبیات سیاسی – اجتماعی شد.

نتایج

- فرهنگ حد فاصل طبیعت و جامعه انسانی است و انسان بوسیله فرهنگ است که از حیوان جدا می‌شود.

- مفهوم فرهنگ معادل مفهوم ارزشهاست.

• فرهنگ چکیده جوهر زندگی و نشان دهنده رفتار انسانی و فراز و نشیبهای زندگی اجتماعی است.

در جوامع در حال توسعه فرهنگ را حفظ ملیت و بالا بردن سطح تفکر و آشنا ساختن مردم خود با آنچه در جهان می‌گذرد می‌دانند.

• فرهنگ مجموعه‌ای از عقاید و اخلاقیات فردی، اجتماعی و ملی است.
• در فرهنگ دو زمینه وجود دارد یکی مادی و دیگری غیر مادی.
• عوامل مادی فرهنگ، مجموعه عناصر قابل لمس و اندازه‌گیری ومقایسه باشند و عوامل معنوی فرهنگ، جنبه کیفی داشته و قابل لمس و اندازه گیری نیستند.
• تمدن نظمی اجتماعی است که بر اثر تدابیر انسان ایجاد می‌شود تا نیازهای مادی و گرایشهای درونی خود را پاسخ گوید و در پرتو آنست که خلاقیت فرهنگی امکان پذیر می‌گردد.
• فرهنگ به سوی ویژگی میل میکند و تمدن بسوی کلیت.
• تمدن بیرون‌‌ترین محیط فرهنگ است، آن چیزی است که در فرهنگ آنرا از همه محیطی‌تر و کلی‌تر می‌دانیم.
• فرهنگ هسته داخلی و زیر بنایی تمدن و ویژه‌ترین جنبه آن است.
• تمدن جنبه مادی فرهنگ و فرهنگ جنبه معنوی تمدن است.
• فرهنگ سازنده تمدن است و تمدن جلوه‌گاه فرهنگ
• هویت حقیقت شی یا شخص است که مشتمل بر صفات جوهری او باشد.
• هویت برآیند صورت و ماهیت است.
• در مفهوم فردی، هویت عبارتست از کشاکش تصور "من" از "او" و در مفهوم قومی و ملی عبارتست از کشمکش تصور "ما" از "دیگران"
• هویت تاریخی یا ایرانی دارای سابقه تاریخی است و ریشه در نژاد و مذهب ایرانی دارد.
• ملت یک واحد اجتماعی است که دارای سابقه تاریخی واحد و قانون و حکومت واحد و آمال و آرمانهای مشترک باشد.
• ملیت وجود احساس مشترک و یا "وجدان" و "شعور اجتماعی" در میان گروههای انسانی است که صرفنظر از رنگ و نژاد و آداب و سنن فردی در مسیر حرکت تاریخی خود منجر به تشکیل ملتها می گردد.
• ملیت شخصیت یک وجود جمعی است که در طول تاریخ تکوین یافته و رشد پیدا کرده و اکنون در رفتار، اندیشه و آفرینش و زندگی و خلق و خوی چنان آشکار است که آنرا از دیگر وجودهای جمعی در جامعه بزرگ بشری مشخص و ممتاز می‌سازد و بدان شناخته می‌شود.
• ملیت و ملت پرستی هیچ سنخیت و وجه مشترک مفهومی و عملکردی با هم ندارند.
• ملیت نه تنها هیچ تضادی با مذهب ندارد بلکه مذهب یکی از مهمترین زیر ساختهای ملیت است. فرهنگ ایرانی برای تعریف ملیت اصل اندیشیدن را بجای اصل زاییدن و روح را جانشین خون کرده است.
• از دیدگاه جامعه شناسی و علوم اجتماعی عناصر ملیت عبارتند از دین مشترک، زبان مشترک و آداب و رسوم مشترک.
• مذهب به عنوان آمیخته‌‌ای از عقیده و احساس خود زائیده فرهنگ است و با رسالت و حرکتی که در سیر تاریخ دارد عامل ایجاد با تغییر تمدن می‌گردد.
• ملیت و مذهب دو واقعیتی هستند که از یک سو چنان به هم آمیخته‌اند که امکان تفکیک میان آنها قابل تصور نیست و از روی دیگر اساساً دو مقوله جدا از هم هستند.

فصل دوم:

مطالعات پایه منطقه

درباره تهران و منطقه22

الف) بررسی شهر تهران

مقدمه:

« تهران بزرگترین شهر ایران و یکی از کلان شهرهای جهان، و در زمره بیست شهر دنیا محسوب می گردد. حدود 9 میلیون نفر از جمعیت 65 نفری کشور، در شهر تهران و نقاط جمعیتی وابسته به آن سکونت دارند. از این جمعیت،7/6 میلیون نفردر محدوده قانونی شهر و مابقی در سایر شهرها، شهرک ها و روستاهای اطراف ساکن گردیده اند. در حالی که، تا حدود 210 سال قبل، جمعیت این شهر تنها 15 هزار نفر بوده ، که نشان دهنده رشد و توسعه بسیار سریع شهر تهران می باشد.

گذشته از تمرکز بیش از حد جمعیت، وضعیت خاص جغرافیایی منطقه که از سمت شرقی، شمال و غرب به رشته کوه البرز و از ناحیه جنوب به حاشیه کویر نمک محدود می گردد، نیز مشکلاتی را در زمینه خود پالایشی آلودگی شهری و محیطی بوجود آورده است.

عمده ترین دلایل تمرکز و رشد سریع جمعیت در تهران و منطقه اطراف آن، واقع شدن بخش قابل توجهی از صنایع، تولیدات، امکان اشتغال، خدمات عمومی در سطح ملی و بالاخره خرمات آموزشی، بهداشتی و تفریحی در این منطقه می باشد.

دلیل آنکه تاکنون جمعیت متناسب با رشد اقتصادی در شهر تهران سکونت نیافته اند، مسایل و مشکلات گران قیمت بودن هزینه سکونت در این شهر به تناسب سایر شهرهای کشور می باشد.

و اما شهرداری تهران، قانونا به عنوان یک نهاد مدیریت شهری، عهده دار ارایه خدمات و عمران شهر تهران می باشد ولی در طول سالهای گذشته فاقد امکانات و اختیارات لازم، جهت اداره مؤثر چند میلیونی تهران بوده است و از سوی دیگر، تداخل وظایف سایر نهادها و ارگانهای دولتی و غیر دولتی نیز، مانع انجام وظایف مربوط گردیده است.

1- مختصات جغرافیایی

« شهر تهران در دامنه جنوبی ارتفاعات البرز و حاشیه شمالی کویر نمک، در منطقه شمالی فلات ایران در ارتفاع حدود 1400 متر بالای سطح دریای آزاد از غرب شهر تهران در محاصره رشته کوه البرز واقع گردیده، و از جنوب به حاشیه های کویر نمک محدود می گردد.

شکل فیزیکی این منطقه و نفوذ بادهای کویری از سمت جنوب غربی به این محدوده، وضعیت جوی خاصی را بوجود آورده و منطقه بسیاری از روزهای سال، با هوای ساکن و ریزش غبار کویری مواجه می باشد.

دمای هوای تهران، حراکثر 40 درجه سانتی گراد و حداقل 5- درجه سانتیگراد ثبت گردیده و میزان متوسط بارندگی این منطقه، معادل 219 میلی متر در سال می باشد و رطوبت هوا در فصول مختلف بین 34 تا 54 درصد متغیر می باشد.

محدودیتهای توسعه شهری تهران، از شرق، شمال و شمال غربی ارتفاعات البرز و از جنوب آب و هوای نامناسب کویری است. تنها امکان توسعه شهر، به سمت غرب و دردامنه ارتفاعات البرز می باشد و این وضعیت، موجب توسعه خطی شهر در آینده خواهد گردید.

شهر تهران بر روی گسل اصلی زلزله واقع گردیده و در گذشته، زلزله ای شدید در محل فعلی شهر تهران اتفاق افتاده است. به دلیل واقع شدن در دامنه کوههای البرز، مسیلهای متعددی سرتاسر شهر تهران، از شمال به جنوب را طی می کند. با توجه به تعرض به حریم این مسیل ها، سابقه وقوع سیل در شهر تهران وجود دارد، که موجب خسارت جانی و مالی نیز گردیده است.

2- سابقه تاریخی شهر تهران

نام تهران، برای نخستین بار در یکی از نوشته های « تئودوریس» یونانی در حدود اواخر سده دوم پیش از میلاد، بعنوان یکی از توابع ری ذکر گردیده است. شهر تهران تا حدود 130 سال قبل، بعنوان منطقه مسکونی کوچکی، در حرمه شهر ری که دارای سابقه طولانی شهرنشینی می باشد. محسوب می گردیده و حتی در زمان انتخاب شده به عنوان پایتخت در سال 1166 ه.ش تنها در حدود 15 هزار نفر جمعیت داشته است و وسعت آن تا سال 1335 از یکصد کیلومتر مربع تجاوز نمی کرد.

بدین لحاظ، این شهر با توجه با سابقه تاریخی برخی از شهرهای کشور که به بیش از 30 قرن می رسد، شهری جدیدالتاسیس به شمار می رود. از این نظر با پایتخت های اکثر کشورهای جهان که عموما در قدیمی ترین شهرهای کشور مربوطه استقرار یاقته اند، متفاوت می باشد.

طی مدتی کوتاه، شهر تهران به سرعت رشد و توسعه یافته و در حال حاضر از نظر وسعت و جمعیت، از بسیاری پایتخت های با سابقه دیگر جهان سبقت گرفته است. هسته اولیه شهر تهران را منطقه بازار تشکیل می دهد که در ابتدا مرکز داد و ستد مردم بوده و به غیر از مجموعه های سلطنتی و اداری – سیاسی که عموما در شمال بازار استقرار یافته اند، از بافت عملکردی متناسب با نیازها و عملکردهای زمان خود برخوردار بوده است. با شروع رشد و توسعه سریع شهر، مناطق مسکونی در تمامی جهات اطراف پراکنده شده و ابتدا در دو جهت اصلی؛ یکی به سمت شهر ری و دیگری به سمت شمیرانات و سپس در جهات شرق و غرب گسترده گردیده است.

3- بررسی های جمعیتی

جمعیت شهر تهران در سال 1166 ه.ش یعنی زمان انتخاب این شهر بعنوان پایتخت کمتر از 15 هزار نفر بوده است. و تا سال 1316 به حدود 500 هزار نفر رسیده است، که نرخ رشد سالانه جمعیت در این فاصله برابر با 4/2 درصد محاسبه می گردد. در اولین سرشماری کشور در سال 1355 حدود 1512083 نفر در تهران ساکن بوده اند که این رقم حدود 25 درصد از جمعیت شهری و 8 درصد از جمعیت کل کشور را تشکیل می دهد. و نرخ متوسط جمعیت در فاصله این سالها 6 درصد بوده است.

بنابر سرشماری سال 1370 جمعیت شهر تهران برابر با 6475527 نفر اعلام شده است و بدین ترتیب نرخ رشد جمعیت بین سالهای 1365 تا 1370 برابر با 2/1 درصد بوده است.

در این سال 20 درصد جمعیت شهری و 6/11 درصد جمعیت کل کشور در شهر اقامت داشته اند.

در بین مناطق بیست و چندگانه شهر تهران، 10 منطقه قدیمی و مرکزی و جنوبی شهر در بین سالهای 1359 تا 1370 به علت توسعه بافت اداری، تجاری و خدمات جنبی آن، بخشی از جمعیت خود را از دست داده اند، ولی مناطق حاشیه ای شهر رشد قابل توجهی داشته اند.

4- بررسی وضعیت اقتصادی

علاوه بر تمرکز امکانات سیاسی و اداری، بخش عمده ای از تولید و خدمات در شهر تهران را می توان از علل عمده رشد جمعیت و مهاجرت به تهران داشت. در سال 1345 بنابر مطالعات طرح جامع تهران حدود3/1 تولید ناخالص ملی در تهران ایجاد شده است و در سال 1371 حدود 6 درصد از ارزش بخش معدن و 34 درصد ارزش افزوده کارگاههای بزرگ صنعتی و نیز 33 درصد ارزش افزوده خدمات غیر صنعتی در استان تهران متمرکز بوده است.

تهران بعنوان بزرگترین مرکز توزیع محصولات و تولیدات داخلی و خارجی کشور، سهم عمده ای را در اقتصاد کشور دارد و با توجه به این شاخص ها هنوز می تواند جاذب جمعیت جویای کار سایر نقاط کشور باشد. از سوی دیگر شاخص بهای خرده فروشی کالا، در استان تهران به مراتب بیش از متوسط شهر بوده و بالا بودن هزینه زندگی در تهران به عنوان مانع رشد و توسعه سریعتر جمعیت، در این منطقه محسوب می شود.

در سال 1370 حدود 4/3 جمعیت شاغل شهر تهران در سه گروه عمده فعالیت، شامل 7/35 درصد، در گروه خدمات عمومی و اجتماعی،2/22 درصد در گروه صنعتی و 6/15 درصد در گروه فروش، شامل عمده فروشی، رستوران و قبیل داری فعالیت داشته اند. حمل و نقل، ساختمان و خدمات مسکن به ترتیب،8،6/6 و 2/4 درصد جمعیت شاغل شهر را جاذب نموذه اند و سایر گروهها کمتر از 8 درصد را جذب کرده اند.

5- شبکه و تاسیسات حمل و نقل و دسترسی های شهری

بخش وسیعی از محدوده مرکز شهر تهران در سالهای قبل از 1335 شکل گرفت و به علت عدم وجود نقشه و برنامه مدون از یکسو، و سرعت بسیار زیاد رشد و توسعه در آن دوره از نظر شبکه ترافیکی و امکانات حمل و نقل و عبور و مرور، با مشکلات وسیعی مواجه می باشد.

بدین ترتیب این محدوده به تدریج ساکنین خود را از دست داده و اراضی آن حسب نیاز، به توسعه مراکز تجاری تولیدی و اداری اختصاص می یابد که موجب افزایش تعداد سفرهای روزانه به این مناطق می گردد و به بروز بحران ترافیکی و عبور و مروری می انجامد. بر این اساس، مشکلات اصلی شهر تهران در زمینه شبکه های دسترسی و حمل و نقل عبارتند از:

1- کمبود سطح معابر شهری، بخصوص در مرکز و جنوب شهر

2- عدم رعایت سلسله مراتب لازم در ایجاد معابر و عدم وجود شبکه منسجم بزرگراهها

3- کمبود وسایل حمل و نقل عمومی

4- عدم وجود سیستم های پیشرفته، جهت حمل و نقل پر حجم و سریع در تناسب با ابعاد شهر تهران

5- ناهماهنگی شبکه های عبور و مرور با کاربری های عمده شهری

6- ناهماهنگی سیستم های حمل و نقل عمومی و عدم پوشش کامل سطح شهر

مشکلات مذکور، همه روزه موجب اتلاف وقت بسیار زیاد نیروهای فعال موجود در شهر تهران می گردد. که هیچگاه ارزش اقتصادی آن در محاسبات منظور نگردیده است و از سوی دیگر... آلودگی شهر، به حد غیر قابل قبولی رسیده است که اثرات آن در سلامتی شهروندان و فرسودگی سریع ساختمانها و عوامل فیزیکی موجود در شهر، کاملا مشهود است.

6- بررسی آلودگی های زیست محیطی

شرایط جغرافیایی، اقلیمی و آب و هوایی تهران، رشد سریع جمعیت، بالا بودن سرانه مصرف سوخت و پایین بودن بازده مصرف آن در خودروها، منازل و ساختمانها، بالا بودن سن متوسط خودروها، تعداد زیاد موتور سیکلت ها، تکنولوژی پایین موتورهای موجود، نامطلوب بودن وضع عبور و مرور، نامتناسب بودن بافت شهری و بالاخره نارسایی سیستم های ارتباطی از مهمترین عواملی هستند که منجر به بحران آلودگی هوای شهر تهران شده اند.

بطور متوسط، روزانه حدود 3211 تن منوکسید کربن،470 تن از انواع هیدروکربنها،151 تن اکسیدهای ازت، 73 تن دی اکسید گوگرد و 32 تن ذرات معلف در هوای شهر تهران منتشر می شوند، که در اغلب موارد،غلظت این آلاینده های هوا در شهر تهران بیش از حد مجاز اعلام شده، توسط بهداشت جهانی است.

از سوی دیگر، عدم وجود شبکه فاضلاب و سیستم دفع آبهای سطحی مناسب، فرسوده بودن شبکه توزیع آب آشامیدنی شهر و آلوده شدن منابع تامین آب نیز موجب پراکنده شدن آلودگی در بخشهایی از شهر گردیده است.

حجم زباله تولید شده، توسط شهروندان و مشکلات دفع آن، نظام محیط طبیعی و خود پالایشی را مختل نموده و بر معضلات شهر افزوده است.

اکثر واحدهای صنعتی موجود در شهر تهران، فاضلاب تولیدی خود را بدون طی مراحل تصفیه، در مسیل ها و انهار موجود سطحی تخلیه می کنند و فاضلاب منازل نیز از طریق چاه های جذبی وارد سفره های آب زیرزمینی می گردد. از آن گذشته، بسیاری از مجتمع های مسکونی، بهداشتی و اداری نیز، به علامت عدم امکان دفع فاضلاب بصورت جذب، به تخلیه فاضلاب در جوی ها و انهار اقدام می کنند، که موجب تماس شهروندان7 بصورت مستقیم با عفونت حاصل از فاضلاب می گردد.

7- بررسی وضعیت فرهنگی در شهر تهران

شهر تهران در مجموع ،دارای1786 مرکز فرهنگی – هنری مختلف، از جمله 1400 مسجد و 159 حسینیه می باشدعلاوه بر این 79 سینما،41 کتابخانه،34 موزه،18 تئاتر،18 نگارخانه و 29 مرکز مربوط به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و 8 مجموعه فرهنگی در زمره مرکز فرهنگی عمده شهر محسوب می شوند.

تهران به طور کلی در این سالها فاقد هر گونه سالن ویژه موسیقی از نوع سالن های موجود در مقیاس جهانی می باشد. در تمامی نواحی شهر، سهم غالب از نظر تعداد مرکز فرهنگی در گونه های مختلف آن متعلق به مساجد و سپس حسینیه ها می باشد. این امر مبین آنست فعالیتها و آموزشهای مذهبی، بیشترین نقش را در جلب سرمایه گذاری و تخصیص امکانات مردم در جهت فعالیتهای فرهنگی را دارا می باشد.

از سوی دیگر علاوه بر مراکز فوق 84 بنای تاریخی دیگر، شامل مقبره ها و بقعه های امامزادگان و ابنیه تاریخی مانند کاخ ها و قلعه ها و سایر ابنیه خاص در شهر تهران وجود دارد که در مناطق مختلف پراکنده بوده و مورد توجه جدی واقع شده اند.