پروژه مالی شرکت ماشین سازی و سیم و کابل سازی حسام در 160 صفحه ورد قابل ویرایش

مقدمه :

اکنون بیش از نود سال تاسیس کارخانه برق شهری در ایران می‌گذرد و حدوداً سی سال تحت این مدت موسسات تولید و توزیع برق کلاً در دست بخش خصوصی بوده نه تنها صاحبان و مدیران آنها در گذشته‌اند بلکه متأسفانه دفاتر و اسناد مرتب و مدونی در دست نیست و در بیشتر موارد حتی یک نکته روشن کنندة مطلب هم دشوار بدست می‌آید.




1-1- تاریخچه

اگر کسی بخواهد که تاریخ علم الکتریسیته را تا قرن ششم قبل از میلاد بکشا ند. بر او خرده نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان گرفت زیرا در آن عصر کهربا و مغناطیس و برخی از خاصیتهای این دو ماده شنا‌خته شده بود و این سخن از طا لس ملطی[1] روایت شده است که گفته بود «مغناطیس در خود روحی دارد، چه آهن را به جنبش در می آورد[2].»

اما در واقع الکتریسیته از تاریخ 1785 میلادی که کولن[3] قانون اصلی الکتریسیته ساکن را یافت و شباهت بسیار نزدیک آن را با قانون جاذبة عمومی نشان داد[4] آغاز می‌شود.

از این زمان تا سال 1871 که گرم ماشین برقی خود را اختراع کرد 86 سال طول کشید. انرژی، استعداد یک سیستم برای انجام دادن کار خارجی است[5]. تأثیر گذاری هر عامل بر محیط اطرا فش به همین استعداد بستگی دارد. در میان تأثیر گذاران بر محیط، انسان از این امتیاز شگرف بر خوردار است. که می‌تواند با به کار بردن تمهیداتی، حاملهای انرژی را به خد مت خود در آورد و از استعداد کارزایی آنها در راههای مطلوب خودش سود ببرد.

انسان این مهم را به اختراع دستگاههای لازم تحقق بخشیده است. این دستگاهها واسطه‌ای هستند که گونه خاصی از انرژی را به گونه‌ دیگر تبدیل می‌کند به نحوی که از نظر کاربرد قابل استفاده و مطلوب باشد.

ماشینهای ساده مانند اهرم، چرخ، اره، چکش و سطح شیب دار از دیرباز توسط بشر شناخته شده بودند و کار آنها اساساً تغییر شکل انرژی مکانیکی حاصل از نیروی عضلانی بود. با گذ شت زمان و متنوع شدن نیاز بشر به انرژی انواع دیگری از ماشینها که تبدیلات پیچیده تری را انجام می‌دادند اختراع شد.

ماشینهای تازه، علاوه بر آنکه استفاده از انرژی عضلانی انسان را متنوعتر و کار آمد‌تر ساختند، توانستند منابع دیگری در بیرون از وجود انسان را نیز مهار کنند و به خدمت او در آورند.

ماشینهای بافندگی دستی، آسیابهای بادی و آبی و کشتیهای بادبانی را می توان از این زمره محسوب داشت.

دستیابی بدین گونه منابع انرژی، گام بزرگی در راه فراتر رفتن انسان از محدودة امکانات بدنی وی بشمار می‌رفت. ولی چون سیستمهای بکار رفته، نسبت به انرژی قابل استحصال از آنها بسیار حجیم بودند، ماشینها هم می‌بایست به همان نسبت حجیم و بزرگ باشند و همین امر محدودیتهای بسیاری را بر کم و کیف و کارائی ماشینها تحمل می کرد.

بنابراین، توجه دانشمندان به ساخت ماشینهایی که بتوانند منابع انرژی متراکم را به کار گیرند معطوف شد. اختراع ماشین بخار در سال 1764 میلادی توسط جیمز وات[6]، منشأ تحولی سریع و شدید در صنعت گردید. وجه تمایز این ماشین جدید با ماشینهای قبلی در این بود که با حجم بسیار مختصری می‌توانست انرژی متراکم در سوخت را به انرژی از نوع دلخواه (مکانیکی) تبدیل کند.

استفاده از ماشین بخار در وسائط نقلیه و کارخانه‌ها به سرعت پیشرفت نمود. در کارخانه ها، با سود جستن از یک محور انتقال انرژی و با کمک تعدادی چرخ فلکه و تسمه، انرژی مکانیکی را از ماشین بخار در یا فت و بین دستگاههای مصرف کننده توزیع می کردند و با این روش توانستند انرژی حاصل از ناشین بخار را مهار سازند.

ماشین بخار تا 140 سال پس از اختراع آن، یکه تاز میدان بود و در عین حال، تلاش در راه دستیابی به ماشینهای کار آمد‌تر ادامه داشت.مثلاً :

- در سال 1876 نیکولاس آگرست اوتو[7] ماشین چهار زمانة خود را که با گاز کار می‌کرد اختراع نمود .

- در سال 1892 رودلف دیزل[8] موتور اختراعی خود را به ثبت رسانید .

- از اواخر قرن نوزدهم توربینهای بخاری و آبی باری تهیة انرژی مکانیکی از انرژیهای حرارتی و پتانسیل وارد بازار شدند.

1-2- پیدایش صنعت برق در جهان

در میان همة وسایلی که برای تهیه و تبدیل انرژی ابداع شد، برندة نهائی را باید ماشینهای تولید مصرف کنندة انرژی برقی دانست. قوانین اساسی الکتریسیته را کولن در سال 1785 عرضه کرد در سال 1800 ولتا[9] پیل الکتریکی را اختراع نمود و بالاخره در سال 1871 با اختراع ماشین گرام راه برای تبدیل کلان انرژی مکانیکی به الکتریکی و بالعکس باز گردید.

انرژی الکتریکی را باید ارزشمند ترین و مرغوبترین نوع انرژی دانست زیرا:

- اولاً: به آسانی قابل انتقال از جائی به جای دیگر است. با پیشرفتهایی که امروزه حاصل شده است، هیچ نوع محدودیتی برای انتقال این نوع انرژی متصور نمی‌باشد. در صورتی که انرژیهای دیگر از این نظر با محدودیتهای بسیاری رو به رو هستند .

ثانیاً : قابل تبدیل به هر نوع انرژی دیگر می‌باشد.

ثا لثاً: پاکیزه‌ترین نوع انرژی است و هیچ نوع آلودگی زیست محیطی ندارد.

به دلایلی که گفتیم، انرژی الکتریکی امروزه مطلوبترین نوع انرژی محسوب می‌شود.

هر چند با اختراع پیل در سال 1800، استفاده های علمی از انرژی الکتریکی در مواردی مانند تلگراف و تلفن آغاز شد. اما شروع استفاده کلان از این نوع انرژی به بعد از اختراع ماشین گرام در سال 1871 مربوط می‌شود که باید آنرا نوع اولیه ژنراتورهای برقی امروزی محسوب داشت.

1-3- آشنایی ایرانیان با صنعت برق

آنطور که از آثار مکتوب و سفر نامه‌های باقی مانده بر می‌آید، نخستین برخوردها و آشنائی‌های قابل ذکر ایرانیان با آثار انقلاب صنعتی در اروپا به سالهای اولیه قرن 19 میلادی باز می گردد.

مثلاً در سفر نامه میرزا ابوالحسن خان (ایلچی) به روسیه[10] در گزارش رویدادهای روزهای بیست و نهم ذیحجه تا ششم محرم سال 1230 هجری قمری[11] در باب باز دید از یک کار خانه اسلحه سازی در شهر تول روسیه چنین آمده است:

… در آنجا چرخ بزرگی ساخته اند و پیش روی چرخ، چیزی به ترکیب دنگ برنج کوبی کار گذاشته‌اند. شخصی ایستاده آهن از کوره بیرون آورده را نزدیک آن دنگ می‌برد. چرخ را آب حرکت داده به دنگ می‌خورد. و دنگ در کمال سرعت بالا رفته فرود می‌آید و به آهنی که در دست آن مشخص است می‌خورد. قطع قطع می‌کند به جهت هر اسلحه که از مقولة تفنگ و طپانچه و شمشیر و قرابینه و سر نیزه خواسته باشد به قدر همان قطع می کند...

… در این کار‌خانه چرخها و اسبابها هست که خود بخودگردش می‌کند. و پای هر دستگاهی استادی نشسته، چیزی می سازد. و اصل اینها از یک کوزة آتش و خمرة آهنی آب[12] است که از بخار آن هزار بلکه دو هزار چرخ دستگاه گردش می‌کند و احتیاج به آدم ندارد و این مقوله چیزها از تقریر چندان دستگیر نمی‌شود و موقوف به دیدن است....

چنانکه از این گزارش بر می‌آید، در زمان نگارش آنها، یعنی بیش از نیم قرن پس از انقلاب صنعتی، گر چه استفاده از انرژی بخار رایج گردیده بود و در کشور روسیه تزاری نیز از آن استفاده می‌شود. اما هنوز از تولید برق برای مصارف صنعتی و تجاری آن خبری نبوده است.

در سال 1290 هجری قمری یعنی تقریبأ شصت سال پس از سفر میرزا ابوالحسن شیرازی ناصرالدین شاه، در ضمن خاطرات نخستین سفر خود در وصف تماشا خانه‌ای در مسکو می گوید :

… هر دقیقه روشنائی الکتریسته رنگارنگ از گوشه‌ها به مجلس رقص می‌اندازند[13].

توجه کنید که این خاطره مربوط به سال 1873 یعنی دو سال بعد از اختراع ماشین گرام است شانزده سال بعد، ناصر الدین شاه در روزنامه سفر سوم خود به فرنگستان[14] در توصیف یکی از عمارتهای مسکو که در آنجا به مهمانی رفته است می‌نویسد :
(در روز سه شنبه 20 شهر رمضان { 1306 هجری قمری}

… وارد عمارت دالغروکی شدیم، خیلی خوب عمارتی است. دو سفر سابق هم که آمده بودیم همین جا به عین همانطور است که دیده بودیم چیزی که خیلی تازگی داشت پنج، چهل چراغ در اطاق شام بود که با چراغ الکتریسیته روشن بودند و کاسه‌های چهره رنگ[15] داشتند. به قدری قشنگ بود که مثل چراغ پریان یا چراغ بهشتی به نظر می‌آمد و تمام تالار را مثل روز روشن کرده بود در صورتیکه چشم هم نمی‌زد…)

ناصر الدین شاه به تاریخ چهارشنبه پنجم شوال 1306 هجری قمری دربارة یک کارخانه ریسندگی و بافندگی نزد یک ورشو چنین می‌نگارد :

… کارخانه‌های بزرگ و کوچک متعدد خیلی بود. زن و مرد و دختر زیادی در این کارخانه کار می‌کردند. چرخهای زیاد، دیگهای بزرگ داشت …

… یک کارخانه بزرگ رفتیم که ته کارخانه هیچ پیدا نبود و به قدری جمعیت توی کارخانه بود،‌ مثل مورچه‌، از صدای چرخ بخار و این همه جمعیت آدم کر می‌شد اما چرخها دستی یا پایی نیست، با بخار چرخ را حرکت می‌دهند.

وی همچنین به تاریخ یکشنبه نهم شوال 1306 در توصیف شهر برلین می‌نویسد :

… یک سیر دیگر برلن وضع سیمهای تلگراف است[16] که تعجب دارد. یک سیم، دو سیم و ده سیم نیست. در بلندیهای عمارتهای مرتفع میله‌های کلفت آهنی نصب کرده و به آنها عرض چند مرتبه میل و مقره گذاشته، به طرف سیمها کشیده‌اند مثل تار عنکبوت که اگر آدم بخواهد بشمارد چشم خیره می‌شود و ممکن نیست.

و چهارشنبه دوازدهم شوال 1306 دربارة بازدید از یک کارخانه ساخت لوازم برقی چنین شرح می‌دهد :

(… ساعت نه بعد از ظهر قرار داده بودیم کارخانه الکتریسته …

در این کارخانه اسباب الکتریسیته از هر قبیل می‌سازند، سیمهای کلفت به جهت تلگراف زیر دریا، اسباب طلفون، پیل‌ها و چرخهای تلگراف و غیره. هزار عمله در اینجا کار می‌کند. چرخ بخار دارد و چرخهای مختلف که کار می‌کنند، حقیقت چیز تازة انطراسان[17]نداشت. غیر همان چرخ بخار و چرخها که کار می‌کردند. چیز تازه این بود که دور نمائی پا‌نو را مانند ساخته بودند و از مقوا و نقاشی مثل پردة تماشاخانه ده و دره بلندی و پستی و چیزهای دیگر ساخته بودند. روشنی الکتریسیته زیاد در کارخانه بود چشم را می‌زد. عزیز السطان هم تازه چشمش خوب شده و از این روشنی صدمه خواهد خورد …

کارخانه خیلی گرم بود و بوی قیر و بوهای دیگر می‌آمد و ما حرکت می‌کردیم و همه را می‌دیدیم در بین گردش نسیم خنکی احساس کردیم، باد می‌وزید. مثل باد بهشت که درآن گرما و تعفن آدم را زنده می‌کرد. ما تعجب کردیم که از کجا باد می‌آید، بعد ملتفت شدیم که از یک چرخی است، پره پره ساخته‌اند، با الکتریسیته حرکت می‌کند با سرعت زیاد و احداث باد می‌کند. اسبابی دارد که به حرکت انگشت چرخ می‌ایستد. یک مرتبه از تعفن و گرما جهنم می‌شود باز انگشت می‌گذارند به حرکت می‌آید. بهشت می‌شود. خیلی مغتنم دانستم و آنجا ایستادم. خنک شدم. باد طوری بود که دامن سرداری و کلیچه را خوب حرکت می داد. گفتیم اگر ممکن است یکی از این چرخها بسازند و برای ما به تهران بفرستند. سیمن گفت می‌سازم و می‌فرستم[18] .)

یا دریاب سیرک آمستر دام چنین نقل می‌کند :

(… چراغهای گاز سیرک را یک مرتبه ضعیف کردند و از بالا به وسط سیرک روی رقاصها روشنی الکتریسیته می‌انداختند. گاهی الوان و رنگ به رنگ می‌کردند. بسیار قشنگ بود.…)

نقل از این نمونه‌های تاریخی، ضمن آنکه برای خوانندة امروزی خالی از لطف نیست، تصویری هم از وضعیت برق در آن زمان به دست می‌دهد وبرداشتهای دولتمردان دوره ایران را در برخورد با پدیده‌های کولن علم و صنعت آشکار می‌سازد.

1-4- برق در همدان و نخستین نیروگاه آبی

در ورود صنایع جدید به همدان، شادروان حاج موسی ناصر الممالک شریفی همدانی سهمی تحسین برانگیز دارد. آن مرحوم در سال 1300 چهل عدد تلفن مغناطیسی و دستگاه مرکزی مربوط به آن را در همدان نصب کرد و در دسترس عموم قرار داد.

وی پس از فراغت کار تلفن،‌ به فکر تولید برق برای همدان افتاد ابتدا یک موتور برقی به قدرت 10 اسب بخار (5/7 کیلو وات) خریداری کرد و در زیر زمین ناصریه نصب کرد. سیم کشی مربوط به این مولد از ناصریه به طرف تلگرافخانه (در خیابان بین النهرین) بود که در شب اول تعدادی در حدود 50 شعله چراغ بر روی آن روشن شد. این مولد از نوع دیزلی افقی و تک سیلندر ساخت دوتیس بود.

چند سال بعد یک دستگاه مولد بخاری 40 کیلو واتی که با سوخت هیزم کار می‌کرد خریداری شد و در محلة «توت قمی‌ها» به کار افتاد.

مرحوم ناصر الممالک در سال 1308 چند تن را برای تأسیس شرکت سهامی برق با خود همراه و موافق ساخت. در پی این موفقیت، وی به آلمان مسافرت کرد و مقدمات خرید و نصب توربینهای آبی را فراهم آورد. برای آبرسانی به توربینها با راه سازی و تراز کردن آب (گنجنامه) که به مبلغ 14500 تومان خریداری شده بود. ابتدا آب را به تپة نقاره خانه هدایت و در مخزن مناسبی انباشته می‌کردند و سپس آن را با دو لوله به توربین خانه که در پایین تپه، در دره عباس آباد قرار داشت هدایت می‌نمودند.

مشخصات تأسیسات این توربین آبی به شرح زیر بود :

- بده (دبی) آب : در حدود 12 سنگ (200 لیتر در ثانیه)،

- ابعاد مخزن 6× 8× 100 متر مکعب ،

- دریچه‌های کشویی خروجی که با دست باز و بسته می‌شوند : 2 عدد،

- دریچه سرریز مشابه کشوهای خروجی : 1 عدد،

- ارتفاع مخزن از محل توربین‌ها: 110 متر،

- قطر لولة آبرسان (یک لوله برای هر توربین): 30 سانتی‌متر،

- نوع توربین : فرنسیس ،

- قدرت هر توربین : 400 کیلو وات،

- ظرفیت اسمی هر آلترناتور: 500 کیلو ولت آمپر،

- سرعت توربین- ژنراتور: 1000 دور در ثانیه،

- نحوة اتصال مکانیکی توربین – ژنراتور: مستقیم- افقی،

- ولتاژ ژنراتور: 6300 ولت،

برق تولیدی از این مولد با خط هوایی 6300 ولتی به شهر همدات انتقال می‌یافت. البته در زمان کار این مولدها، دستگاههای مولد دیگری نیز در همدان به تامین برق شهر کمک می‌کرد.

بعد از درگذشت حاج موسی ناصر المالک شریفی، شرکت سهامی برق الوند به مدیریت آقای حاج حسین شریفی و اعضای هیئت مدیره آقایان ایزدی، منصور، یونس زاده و ممقانی تشیکل شد تا زمان تشکیل شرکت برق منطقه‌ای همدان، به کار تامین برق این شهر ادامه داد.

مولدهای 100 × 2، 100 × 3، 350 ×‌1، 620× 1 و 2250 × 1 کیلوواتی، واحدهایی بودند که در سال 1345 یعنی در هنگام تحویل و تحول از شرکت خصوصی به شرکت برق منطقه‌ای همراه با توربینهای آبی، برق همدان تأمین می‌کردند.

2-4- برق در مشهد

مظفر الدین شاه در سال 1318 هجری قمری در راه بازگشت از اروپا مولد کوچکی به قدرت 12 اسب بخار برای صحن امام رضا (ع) وارد کرد که توسط حیدر عمو اوغلی نصب شد و به بهره برداری رسید. این مولد که به قیمت ده هزار تومان گردید از نوع OTTODEUTZ بود.

درسال 1281 هجری شمسی دو موتور 25 کیلو واتی دیگر توسط حاج امیر رضوی، معروف به چراغ برقی خریداری شد و در کنار مولد اولی نصب گردید.

وضع برق در مشهد از آن پس برای مدت سی سال ثابت و راکد ماند. در سال 1315 شمسی یک مولد به قدرت 115 اسب بخار به وسیلة مادر آقاخان سوم به نام بی بی شمس الدوله برای آستان قدس خریداری کرد و در خیابان طبرسی نصب نمود ولی تا این تاریخ اقدامی برای تأمین برق شهری به عمل نیامده بود.

احساس نیاز شدید مردم به برق، عده‌ای را بر آن داشت که مشترکاً سرمایه گذاری کرده و مولدی را در خیابان چهار باغ برای تامین برق خیابانهای نادری و بازار نصب کنند. البته این برق فقط برای تامین روشنائی در شبها بود و برای ستفاده روزانه از مولد، اسیابی در جوار آن نصب کردند. در سال 1317 به توصیة نایب التولیة وقت،‌ کارخانه‌های مشهد اقدام به تشکیل شرکت عمومی برق کردند.

اقدام مجدانه و اساسی دیگر، ایجاد شرکت خسروی بود که در سال 1314 شمسی با سرمایة اولیه 24 میلیون ریال مرکب از 48000 سهم پانصد ریالی در زمینی به مساحت 5400 متر مربع تاسیس گردید. این شرکت در دی ماه 1318 در شرکت نخ ریسی و برق خسروی ادغام شد.

درسال 1319،‌ شرکت خسروی اقدام به خرید و نصب مولدی به ظرفیت 600 کیلو وات کرد و سپس همزمان با جنگ جهانی دوم سه دستگاه مولد 600 کیلو واتی کرسلی نیز خریداری و نصب نمود .

همچنین در سال 1331 یک دستگاه مولد 750 کیلو واتی دیگر نیز به کار گرفته شد.

در مرداد 1336 با توافق و تفاهم شرکت خسروی و شهرداری مشهد و کمک سازمان برنامه،‌ شرکت تازه‌ای با نام شرکت برق مشهد تاسیس گردید و این شرکت با خرید مولدهای مختلفی ظرفیت تولیدی برق مشهد را از 2300 کیلو وات به 10000 کیلو وات افزایش داد.

در آبان 1342 برق مشهد به سازمان برق ایران واگذار شد. این وضعیت تنها به مدت یک سال یعنی تا زمان تشکیل وزارت آب و برق دوام یافت و از آن پس شرکت برق منطقه‌ای خراسان عهده‌دار این مهم گردید.

1- تشویق و تسهیل کار صنایع .

2- افزایش و بهبود رفاه مصرف کنندگان .

برای تحقق بخشیدن به این دو هدف لازم بود از یک سو انرژی برق به میزان کافی، مطمئن و با نرخ مناسب در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌گرفت و از سوی دیگر با نرخهای تشویقی و افزایش عرضه برق، موجبات رشد صنعتی فراهم می‌آمد. این امر فقط از طریق توسعه تأسیسات تولید، انتقال و توزیع به ویژه در مراکز عمده مصرف و شهرهای بزرگ و متوسط که از لحاظ صنعتی اهمیت بیشتری داشتند می‌بایست بر مبنای طرحهای جامع اقتصادی و پیش بینی مصارف آینده انجام می‌پذیرفت. به همین خاطر به بازارهای برق به سه گروه متمایز تقسیم شده و برای هر گروه برنامه ریزی جداگانه به شرح زیر انجام گرفته بود :

1- تأمین برق مراکز عمده مصرف[19]با اعتباری به میزان 14 میلیارد ریال.

2- تأمین برق 17 شهر متوسط[20] با اعتباری به میزان 5/1 میلیارد ریال .

3- تأمین برق شرهای کوچک به اعتباری به میزان 2/1 میلیارد ریال .

همچنین برای بهینه سازی روشهای بهره برداری جهت بهبود کیفیت نیروی برق و کاهش هزینه تولید و اصلاح و ترکیب نرخها که می‌توان آنها را جزء هدفهای کلی و عمومی برنامه سوم عمرانی کشور به حساب آورده، اعتباری به میزان 600 میلیون ریال در نظر گرفته شده بود .

در آخرین تجدید نظری که در اعتبارات برنامه سوم عمرانی کشور به عمل آمد هزینه سرمایه گذاری در صنعت برق به 21 میلیارد ریال افزایش یافت.

از نکات مهمی که در بنامه سوم عمرانی کشور می‌توان به آنها اشاره کرد یکی پیش بینی تأسیس «سازمان برق ایران» بود که می‌بایست مسئولیت توسعه برق کشور را به عهده می‌گرفت و دیگری تشکیل مؤسسات برق منطقه ای و ناحیه‌ای در سراسر کشور بود.