گزارش کارآموزی بررسی حسابداری شهرداری در 77 صفحه ورد قابل ویرایش

پیشگفتار

تهران که از سال1210 هـ .ق. آقا محمد خان قاجار آن را به پایتختی برگزید در طول حیات سیاسی- اجتماعی خود چنان رشد سریع و غافل گیرانه ای داشت که کمتر کسی چنین تصوری برایش ممکن بود. تهران امروز که به عنوان یکی از ابر شهرهای دنیا محسوب می شود و جمعیتی بالغ بر ده میلیون نفر را در خود جای داده است، متأسفانه از گذشتة نه چندان دور خود، نشانه های کمی سراغ دارد.


تاریخچه تهران و شهرداری

تا سال 1284 هـ .ق. شهر تهران همچنان در حصار کهن شاه تهماسبی قرار داشت، و به حداکثر گسترش خود رسیده بود. افزایش روزافزون جمعیت ، کمبود زمین برای خانه سازی ، ایجاد و گسترش باغها و خانه های مسکونی در خارج حصار شهر، و سرانجام نیاز به شهری که درخور پایتختی ایران باشد، ناصرالدین شاه قاجار را بر آن داشت تا اندیشة گسترش تهران را به مرحلة اجرا در آورد.

اجرای طرح توسعة تهران به عهدةمیرزا یوسف مستوفی الممالک صدراعظم و میرزا عیسی وزیر دارالخلافه گذاشته شد. دراین دوره بود که شهرداری معنا پیدا کرده و آغاز به کار کرد. که در دوران ناصرالدین شاه قاجار نام آن احتسابیه بوده و رییس آن نیز شخصی به نام محمد کریم خان مختار السطنه بوده است.

جمعی از معماران ایرانی و مهندسان خارجی زیر نظر یک مهندس فرانسوی به نام بهلر طرح توسعة شهر را مهیا ساختند برابر طرح تازه شهر تهران را حصاری هشت ضلعی با دوازده دروازه محصور می کرد.

کار توسعة شهر با ویران سازی با روی کهن، و پر کردن خندقهای دور شهر آغاز شد، و ایجاد باروی جدید و کندن خندقهای تازه به دور آن، و ساختن دروازه های نو بیش از ده سال به درازا کشید. تهران جدید یکباره از نظر وسعت چندین برابرشد. محیط شهر از سه کیلو متر به نوزده کیلومتر ، و وسعت آن از چهار میلیون متر مربع به بیش از هیجده میلیون مترمربع رسید. محله های قدیمی به تدریج توسعه یافت، و با گشایشی که با افزوده شدن زمینهای تازه در کار شهر پدید آمد معابر ، باغها و خانه های جدید ساخته شد. بخش شمالی شهر از نظر آبادانی پیشرفت و سرعتی روزافزون داشت، اما در بافت شهر کهنة تهران دگرگونی اساسی پدید نیامد. مشکلات بزرگی چون بی نظمی، تنگی و باریکی و پرپیچ و خمی کوچه ها و معابر، تاریک بودن آنها در شب، خاک آلود بودن در فصلهای خشک ، و پر گل بودن آنها درزمستان و مشکلات بسیار دیگر همچنان در بخش کهنة شهر تهران موجود بود. اما در بخش شمالی شهر ایجاد خیابانهای تاره چون لاله زار، علاءالدوله و مریضخانه و چراغ گاز و بنای ساختمانها وپارکها و میدانها ی جدید چون پارک ظل السطان و عمارت مسعودیه، پارک و عمارت اتابک ، پارک امین الدوله، باغ وعمارت بهارستان و میدانهای توپخانه و مشق به تدریج به تهران چهرة یک شهر تازه بخشید.

همزمان با توسعة شهر و در سالهای پس از آن ابنیة مهمی چون تکیة دولت، دروازة دولت (درشمال ارگ در جای دروازة ارگ) سر در الماسیه، موزه یا تالار سالم، ساختمان گالری، اندرون یا فرح آباد و… در داخل محوطة ارگ. عشرت آباد، سرخه حصار و کامرانیه نیز در خارج از تهران ساخته شد.

درفاصلة سالهای 1248 تا 1309 هـ . ق. جمعیت تهران از 160000 تن به 250000 تن افزایش یافت. در همین سال شمار خانه های تهران به 18000 باب رسید که از این تعداد 9000 باب آن در بخش جدید شهر ایجاد شده بود.

روند توسعة تهران در آغاز سدة چهاردهم هجری رو به آهستگی نها د تا جایی که در طول پادشاهی مظفر الدین شاه یعنی از سال 1313 تا 1324 هـ . ق. به جز ساختمان قصر فرح آباد آن هم در خارج از حصار شهر، بنای قابل توجه دیگری در نهران ساخته نشد. و از آن پس نیز تا پایان دورة سلطنت سلسلة قاجار به سبب ناپایداریهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ، تهران نه تنها روبه آبادانی و گسترش نداشت، بلکه آنچه در طول سدة سیزدهم واوایل سدة چهاردهم هجری ساخته شده بود، روبه ویرانی و فرسایش نهاد.


نقشه های تهران

نخستین نقشه برداری فنی از تهران یک سال بعد از توسعة شهر یعنی از سال 1285
هـ .ق. آغاز شد. مهندسان مدرسة‌دارالفنون زیر نظر عبدالغفارخان نجم الملک مأمور انجام این کار گردیدند. کار نقشه برداری د رمراحل مختلف و با همکاری گروههای متفاوت در فاصلة سالهای 1285 تا 1309 هـ .ق. که نقشه به چاپ رسید. ادامه یافت.

بررسی نقشة عبدالغفار خان، بهبودی وضع شهر سازی، ایجاد معابر و خیابانهای منظم، پیدایش میدانهای وسیع ، ایجاد پارکها و باغهای گسترده و بالاخره پدیدار شدن محلات کم تراکم از نظر ساختمانی را به خوبی آشکار می سازد. این بهبود و پیشرفت در بخش شمالی تهران بیشتر وچشمگیر تر بوده است. پس از این نقشه، نقشه های دیگری نیز از تهران تهیه گردیده، که گسترش تدریجی تهران در آنها نشان داده شده است.

گذشته از این نقشة جامع ، نقشه های دیگر که نمایانگر شهر تهران و حومة آن است، و نقشه ای که ساختمانهای داخل ارگ تهران را نشان می دهد، موجود است. رفته رفته تهران به گسترش امروز رسید و به 22 منطقه تقسیم شد است.

که منطقه 5 شهرداری تهران از سال 1358 و پس از انقلاب به عنوان یکی از مناطق 22 گانه تهران محسوب و شامل مناطقی همچون کن، اکباتان ، جنت‌آباد، شهران و … می باشد و جمعیتی بالغ بر 600 هزار نفر در این منطقه سکونت دارند.


تعریف حسابداری

حسابداری بطور مختلفی بیان گردیده است ولی تعریفی که در حال حاضر مورد قبول اکثر مولفان و متخصصان و اساتید این فن قرار گرفته است:

آنرا عبارت از: فن ثبت ، طبقه بندی وتلخیص فعالیتهای مالی یک موسسه در قالب اعداد قابل سنجش بپول وتفسیر نتایج حاصل از بررسی این ارقام دانسته اند و دفترداری عبارت از فنی است که بوسیله آن عملیات پولی و عملیاتی که دارای ارزش پولی است در دفاتر مخصوص ثبت شده بطوریکه همواره نتایج مشروحه زیر از آن حاصل گردد.

1- چه عملیاتی در یک موسسه انجام گرفته است.

2- نتبجه این عملیات در یک سال مالی چه بوده است.

3- وضع مالی موسسه دریک تاریخ و زمان معین چگونه است.

4- تفسیر و تجربه و تحلیل گزارشها و صورتحسابهای مالی

بطوریکه از تعریف فوق برمی آید، مرحله ثبت وطبقه بندی را دفترداری وتلخیص فعالیتهای مالی و تفسیر نتایج آنرا حسابداری میگویند. در حقیقت حسابداری جنبه علمی دفتر داری راتشکیل میدهد و شامل مراحل ثبت وطبقه بندیست.

دردفترداری مترادف از دفتر روزنامه برای ثبت و از دفتر کل برای طبقه بندی استفاده میشود.

تعریف حسابداری برای شهردرایها که جزئی از حسابداری دولتی میباشد نمیتواند از حدود ضوابط بیان شده در تعریف فوق خارج باشد، منتها کلیه فعالیتهای مالی سازمانهای دولتی و شهرداریها بر اساس قوانین ومقررات وآئین نامه های مربوطه امکان پذیر است و در نهایت در طبقه بندی وتلخیص فهالیتها اثر مستقیم خواهد داشت. به عبارت دیگر فن ترکیب و تطبیق اصول وموازین متداول حسابداری از یک طرف با قوانین و مقررات مالی شهرداری از طرف دیگر اساس «اصول حسابداری شهرداریها در ایران» را تشکیل میدهد.
خصوصیات حسابداری شهرداری ها

حسابداری شهرداریها در مقام مقایسه با حسابداری بازرگانی جزئی از حسابداری دولتی میباشد و کلیه خصوصیات قائل شده در کتب و منابع مختلف حسابداری دولتی در مورد حسابداری شهرداریها نیز صادق است ولی حسابداری شهرداریها در مقایسه با حسابداری دولتی دارای ویژگی خاص میباشد.

دستگاه های اجرائی دولتی که اعتبار بودجه برنامه ای آنان از محل اعتبار بودجه کل کشور تامین و پرداخت میگردد، ایجاد کننده تعهدات و پرداخت کننده هزینه های انجام شده خواهند بود و هزینه های انجام شده را دردفاتر خود ثبت مینمایند و در آمد دولت در دستگاه دیگری (خزانه داری کل) متمرکز میگردد.

درصورتیکه در شهرداریها حسابداری در آمد و هزینه در یک واحد مالی مجتمع در دفاتر منعکس خواهد شد.


درآمد و هزینه

درصورتیکه دراثر یک فعالیت مالی افزایشی در سرمایه یک موسسه ایجاد گردد این افزایش در سرمایه را «درآمد» و در صورتیکه در اثر یک فعالیت مالی کاهش در سرمایه موسسه پدید آید این کاهش در سرمایه را «هزینه» گویند. درپایان دوره مالی حسابهای در آمد و هزینه موسسات بازرگانی که بحسای موقت یا اسمی موسومند بحساب سود و زیان بسته خواهند شد تاسود یا زیان و در نهایت «ارزش ویژه» موسسه تعیین شود.

درصورتیکه در حسابداری شهرداریها بجای حساب سود وزیان از حسابی بنام حساب «در آمد و هزینه» جهت بستن حسابهای موقت و تعیین «مازاد» ویا «کسر» خالص استفاده میشود و در آمد شهرداری برای یک دوره مالی نسبت به هزینه های انجام شده همان دوره درقالب این حساب محاسبه ومشخص میگردد، شهرداریها با توجه به نوع فعالیت ووظایف قانونی خود از جمله موسسات خدماتی، غیر انتفاعی وفاقد سرمایه میباشند لذا مازاد خالص آنان در بودجه مصوبه سال بعد بعنوان مازاد تخصیص نیافته منعکس خواهدشد.
تحقق درآمد و هزینه و ایجاد تعهد

موسسات بازرگانی ، صنعتی ، خدماتی اعم از دولتی ویا خصوصی از یک سو عرضه کننده کالا وارائه دهنده خدمت میباشند واز سوی دیگر خود مصرف کننده ونیازمند کالاهای تولیدی و خدمات سایر موسسات بازرگانی و خدماتی خواهد بود، این مبادلات ، خدمت به خدمت ویا کالا به کالا ویا کالا به خدمت که مبانی وبقای واحدهای اقتصادی

جامعه را تشکیل میدهد همواره برای یک طرف معامله ایجاد هزینه و تعهد و برای طرف دیگر موجب کسب در آمد خواهد بود ، بدیهی است این در آمد و هزینه زمانی تحقق خواهد یافت که خدمتی انجام شده باشد ویا کالا و اموالی بتصرف در آمده باشد

وبدین ترتیب اعمال مالکیت برای طرف مقابل قطعی و محرز گردد.

- پرداخت

پرداخت آخرین مرحله از مراحل 9 گانه میباشد که درازاء انجام کار یا ایجاد تعهد یا بعنوان کمک و اعانه ویاتحت هر عنوان دیگر از محل اعتبارات بودجه مصوب شهرداری در حق ذینفع از طریق تنخواه گردان یا بانک ویا در موارد بسیار استثنائی از طریق صندوقدار یا کسی که پرداخت هزینه های بعهده اومحول میشود مکلف است در موقع پرداخت نسبت به هویت واهلیت دریافت کننده وجه وصحت واصالت امضاء حواله دقت های لازم را بعمل آورد واسناد و امضائی که ذمه شهرداری را از دین مبری سازد از گیرنده وجه دریافت کند.

تعریف تنخواه گردان

تنخواه گردان عبارتست از وجوهی که از محل اعتبارات مصوب برای پرداخت هزینه های جاری ازطرف ذیحساب در اختیار مامورین یا واحدهای ذیربط قرار میگیرد تا بتدریج که هزینه های مربوطه انجام میشود اسناد هزینه تحویل ،مجدداً معادل همان اسناد وجه دریافت دارند.

انواع تنخواه گردان

با توجه به موارد اشاره شده در تعریف فوق که عیناً ازدستور العمل صادره از طرف وزارت کشور استخراج گردیده است لزوم سه نوع تنخواه گردان در شهرداریها بشرح زیر ضروری بنظر میرسد:

1- تنخواه گردان حسابداری

2- تنخواه گردان پرداخت

3- تنخواه گردان مناطق و واحدهای اجرائی

تنخواه گردان حسابداری

تنخواه گردان حسابداری مبلغی است که بنا به در خواست رئیس حسابداری ویا مدیر امور مالی و بموجب موافقت شهردار (ذیحساب) برقرار و از محل کلیه اعتبارات بودجه مصوبه بمنظور پرداخت هزینه های جاری وتعهدات سالهای قبل در اختیار واحد حسابداری قرار داده میشود.

میزان و مبلغ تنخواه گردان حسابداری معمولاً معادل میزان و مبلغ پرداختی سه ماه با توجه به پرداختی سال قبل که از سه دوازدهم اعتبارات مصوب تجاوز نکند خواهد بود، یا بعبارت دیگر میزان تنخواه گردان حسابداری میبایست حداقل پرداخت های سه ماه شهرداری را کفایت نماید.

واگذاری تنخواه گردان حسابداری

ثبت عملیات مربوط به واگذاری تنخواه گردان حسابداری در دفاتر مالی شهرداری به ترتیبی خواهد بود که ابتدا حساب بانکی در آمد بابت پرداخت تنخواه گردان حسابداری بستانکار وحساب اعتبارات تخصیصی بهمان مبلغ بدهکار میگردد سپس بر اساس اعلامیه بانکی مبنی بر انتقال مبلغ، فوق بحساب جاری هزینه حساب بانکی هزینه بدهکار وحساب تنخواه گردان حسابداری بستانکار خواهد شد، ثبت عملیات فوق الذکر به ترتیب زیر است:

اشتباهات

هر چند سیستم کار بانکها بطریقی است که اشتباه در عملیات بانکی بندرت اتفاق میافتد با این همه این احتمال وجود دارد که بانک بجای حسابجاری شهرداری حساب موسسه دیگری را بدهکار یا بستانکار نماید که این خود باعث مغایرت در صورتحساب بانک دفاتر شهرداری میگردد.

ب) عملیاتی که بوسیله شهرداری بحسابجاری منظور ولی دردفاتر بانک عمل نشده است.

پرداختها

ممکن است از طرف شهرداری چک یا چکهای در وجه ذینفع صادر شده باشد ولی تا تاریخ تنظیم صورتحساب بانکی هنوز به بانک ارائه نگردد وبحساب منظور نشده باشد اینگونه چکها را «چکهای معوق» مینامند.

واریزی ها

واحد حسابداری شهرداریها طبق اصول متداول بمحض پرداخت وجهی بحساب جاری شهرداری حساب بانک را در دفتر خود بدهکار می نمایند، در حالیکه ممکن است بانک با یک روز، تاخیر این مبلغ را بحساب شهرداری منظور نماید، دراینصورت صورتحساب واصله از بانک با دفاتر مالی شهرداری مغایر خواهد بود، اینگونه وجوه را وجوه بین راهی مینامند.


اشتباهات

درجریان عملیات مربوط به حسابداری از جمله ثبت عملیات بانکی ممکن است اشتباهات مختلفی رخ دهد و این امر مغایرت هائی را در پی خواهد داشت، بروز این گونه اشتباهات نیز موجب عدم تطبیق مانده طبق صورتحساب بانک و دفاتر شهرداری خواهد شد، از این لحاظ باید لااقل ماهی یکبار کلیه صورتحساب های بانک را با دفاتر تطبیق داده و اختلاف آنرا مورد رسیدگی قرار گیرد و نسبت به رفع آن از طریق دفاتر حسابداری اقدام شود، این اختلافات در گزارشی که به صورت مغایرت بانک موسوم است منعکس و علل مغایرت جهت ثبت در دفاتر حسابداری مشخص شود.

طرز تهیه و تنظیم صورت مغایرت بانکی در شهرداری ها

بمنظور تهیه و تنظیم صورت مغایرت بانکی میبایست به ترتیب اقدامات مشروحه زیر بعمل آید.

1- کلیه چکها ی صادره از لحاظ شماره و مبلغ مندرج در آن با دفتر و صورتحساب بانک با ته سوش چکها مقایسه و باعلامت( ) مشخص گردد.

2- جمع بدهکار و بستانکار دفتر بانک وصورتحساب بانک مجدداً کنترل تا نسبت به مانده های تعیین شده اطمینان بیشتری حاصل گردد.

3- اقلام مندرج در ستون بدهکار و بستانکار دفتر با اقلام مندرج در ستون بدهکار و بستانکار صورت حساب بانک مقایسه و با علامت(‌) مشخص شود.

4- اقلام مندرج در دفتر بانک و صورتحساب بانک که با علامت() مشخص نشده است مورد مطالعه قرار گرفته و ماهیت آنان معلوم گردد.

5- با تعیین ماهیت اقلام باز از لحاظ چکهای معوق، هزینه های بانکی، اشتباهات وغیر. …

نسبت به تهیه و تنظیم صورت مغایرت بانک بمنظور پی بردن به علل اختلاف میان مبادرت، میشود، صورت مغایرت بانکی بطور مختلف تهیه و تنظیم خواهد شد، گاهاً مانده دفتری شهرداری را مبناء قرار داده و با افزایش و کاهش اقلام باز به مانده بانک خواهیم رسید، و بعضاً مانده طبق صورتحساب بانک را با مانده دفتر تطبیق میدهند و در حالت سوم مانده در دفاتر شهرداری بطور جداگانه و مانده طبق صورتحساب بانک نیز جداگانه اصلاح میشود تا مانده حقیقی حساب بانک درتاریخ تهیه و تنظیم صورت مغایر بانک بدست آید روش اخیر مطلوب ترین روشی است که امروزه کاربرد بیشتری دربین حسابداران دارد.