گزارش کاراموزی نگاهی بر مدیریت در شرکت های مهندسی آب و فاضلاب ایران در 40 صفحه ورد قابل ویرایش

« فهرست مطالب »

فهرست صفحه

مقدمه 1

آب در ایران کهن 1

حقایقی درباره جهان آب 1

تاریخچه لوله کشی آب در ایران 2

سابقه تاریخی شرکتهای آب و فاضلاب 5

سابقه اجرای اولین طرح فاضلاب در کشور 8

حفاظت از منابع آب 11

کنترل کیفیت آب 15

صرفه جویی در مصرف آب 17

روش های صرفه جویی در مصرف آب 19

روابط عمومی و اصلاح الگوی مصرف آب 22

امنیت منابع آب 24

چالشهای مدیریت آب شهری در ایران 28

روشهای مقابله با بحران آبی 23

نتیجه گیری 41

پیشنهاد 43

منابع و مأخذ 45





مقدمه

آب در ایران کهن :

شاید آن گونه که محققان و پژوهشگران درباره «میترا» ایزد روشنایی و پیمان جنگ و پیروزی که دارنده دشت های فراخ و نگاهبان سرزمین آریایی است مطالعه کرده اند به «اردوی سوارتا آناهیتا» که آب و برکت را نصیب دشت های پهناور و گسترده پارس نموده نپرداخته اند. اینکه حتی در اوستا نیز نزول باران به صورت پیروزی ایزد باران بردیو خشکی تصویر می شود.

در نزد ایرانیان آب به مانند آتش و خاک مقدس بوده و آلوده کردن آن گناه محسوب می شود. در اوستا مکرر آب مورد ستایش قرار گرفته است.

حقایقی درباره جهان آب :

بیش از 5/1 میلیارد نفر دسترسی به آب سالم و کافی ندارند. اگر اقدامات صورت نگیرد این رقم تا سال 2025 به 3/2 میلیارد نفر افزایش خواهد یافت از کل آب روی زمین 5/97 درصد آن آب شور بوده و از 5/2 درصد آب خام باقی مانده 70 درصد به صورت یخ در قطب هاست.

30 درصد از آن به صورت رطوبت خاک بوده و یا در سفره های آب زیرزمینی موجود است. همچنین کمتر از یک درصد آب خام دنیا مستقیماً قابل استفاده بشر بوده و در دریاچه ها، رودخانه ها، مخازن و در منابع آب زیرزمینی که با قیمت مناسبی قابل استخراج می باشد موجود است. انسان قادر است حدود یک ماه بدون غذا زندگی کند در صورتی که بدون آب فقط یک هفته می تواند زنده بماند هر فردی روزانه به چهار تا پنج گالن آب برای زندگی نیاز دارد.



تاریخچه لوله کشی آب در ایران :

نخستین بار در سال 1301 طرح احداث شبکه های لوله کشی آب شرب شهرهای ایران بررسی شد و بخشی از شهرهای آبادان، مشهد و بیرجند لوله کشی شد.

اولین سازمان آبرسانی شهری در ایران بنگاه مستقل خیریه آبلوله بیرجند بود که در سال 1302 با احداث و بهره برداری یک خط لواه به طول 9 کیلومتر و یک منبع و قنات تأمین کننده آب، فعالیت خود را آغاز کرد. پیش از فعالیت مؤسسه آب بیرجند، آب موردنیاز ساکنان این شهر چون دیگر شهرها از آب انبارهایی تأمین می شد که افراد خیّر و نیکوکار در شهرها بنا می کردند. آب انبارهای شهر بیرجند را با آب قنوات آبادی های دامنه کوه باقران پر می کردند. فکر احداث شبکه لوله کشی و تأمین آب سالم و بهداشتی برای مردم شهر در پایان جنگ جهانی اول مطرح شد و در اجرای این طرح از لوله هایی که مردم ارتش انگلستان برای لوله کشی کمپهای نظامی خود به منطقه سفید آبه واقع در 250 کیلومتری بیرجند و نقاط دیگر آورده و بلااستفاده مانده بود استفاده شد.

برای تأمین آب موردنیاز، بعضی از مالکین سهم خود از قنات علی آباد را واگذار کردند و با همت معتمدین و مسئولین شهر کمیسیون لوله کشی تشکیل و برای احداث خط لوله و منبع اقدام به جمع آوری اعانه کرد.

خط لوله ای که آب قنات را به شهر بیرجند می آورد 9 کیلومتر طول داشت. در مرتفع ترین نطقه شهر آب به داخل منبع می ریخت و از آنجا آب سالم با دو خط لوله که در مسیر آب شیرهای برداشت نصب شده بود در دسترس مردم قرار می گرفت.

در تهران آب مشروب اهالی قبل از احداث شبکه لوله کشی با ابتدایی ترین روشهای استحصال آب یعنی از طریق 48 رشته قنات وقفی خصوصی تأمین می شد. محل ظهور قناتها از محل سکونت و زیستگاههای مردم دور بود. به همین دلیل فرسنگها فرسنگ، گذرگاههای آبی برای انتقال آببنا می شد تا آب به محل زندگی می رسید.

آب در مسیر طولانی خود، پس از گذشتن از نهرها و گذرگاههای آبی رو باز، با انواع آلایشها و ناپاکی های برخورد می کرد و با انواع ضایعات مواد پاک کننده، شوینده ها، سمپاشها، دوده ظرفها و خاکروبه خانه ها، زباله ها و لاشه حیوانات و سایر آلودگیها، مخلوط می شد و سرانجام به آب انبارهای آن زمان یا عمومی بودند یا خصوصی.

آب انیارهای عمومی بزرگتر بوده و دارای پله های زیادی بودند (گاه تا 40 پله) در بعضی از آب انبارها به کبفبت آب توجه می شد و در این آب انبارها مقادیری آهک، خاکستر و زغال برای تصفیه و ته نشینی مواد معلق به آب اضافه می کردند تا در جهت بهداشتی بودن آب اقدامی کرده باشند.

سالهای متمادی آب تهران از طریق قنوات تأمین می شد. اما افزایش روز افزون جمعیت شهر و همچنین شیوع بیماریهای ناشی از نوشیدن آب آلوده، مسوولان را به فکر چاره جویی انداخت و از سال 1301 به بعد متوجه شدند که تنها راه برطرف کردن مشکلات آب تهران، لوله کشی آب مصرفی شهر و جلوگیری از اتلاف آن است.

در سال 1306 عملیات احداث مجرای رودخانه کرج به تهران آغاز شد و عملیات اجرایی این طرح از روستای «بیلقان کرج» تا «جمشید آباد» تهران به طول 53 کیلومتر 4 ماه طول کشید. 20 کیلومتر از این مسیر را کانال کشی کرده بودند اما این آب در مسیر هرز می رفت و انواع آلودگی را دربر داشت.

در سال 1330 اولین طرح لوله کشی آب تهران براساس جمعیت 900 هزار نفر اجرا شد. در محاسبات تأمین و برداشت آب از رودخانه کرج میزان مصرف آب برای هر نفر بین 150 تا 300 لیتر در شبانه روز درنظر گرفته شده بود و برای آبیاری هر هکتار در ختکاری اراضی نیم لیتر در ثانیه آب محاسبه شده بود. ظرفیت انتقال دو لوله آبرسانی از محل آبگیر بیلقان رودخانه کرج تا اولین تصفیه خانه آب واقع در منطقه جلالیه 256 256 هزار مترمکعب در شبانه روز تعیین شده بود.



سابقه تاریخی تشکیل شهرهای آب و فاضلاب :

برای اولین بار در تبصره 22 قانون بودجه سال 1328 کشور به بانک ملی ایران اجازه داده شد تا به میزان یک میلیارد ریال اعتبار جهت انجام لوله کشی آب تهران به صورت وام در اختیار شهرداری تهران قرار دهد که با نظارت بانک به مصرف برسد. وثیقه وام مذکور کلیه تأسیسات و اموال لوله کشی شهر تهران و عواید حاصل از حق انشعاب و آب بها و همچنین سهمیه شهرداری تهران از آب کرج و کن و سهمیه قنوات شهرداری تهران تعبین شده بود. به موجب تبصره 32 همان قانون امتیاز لوله کشی آب شهر مشهد به آستان قدس رضوی واگذار گردید.

به استناد تبصره 28 قانون مذکور شرکتهایی که برای تأمین آب مشروب شهرها تشکیل می شود به مدت 7 سال از پرداخت هر نوع مالیات و عوارض معاف شناخته شدند. در سال 1331 به موجب ماده واحده قانون انجام لوله کشی آب و فاضلاب شهر تهران (مصوب 7 خردارد 1331 ) انجام لوله کشی آب شهر تا پایان سال 1332 تمدید گردید. اگرچه به موجب ماده 56 لایحه مصوب 11آبان ماه 1331 تنظیف و نگهداری انهار عمومی و مجاری آبها و فاضلاب و تنقیه قنوات مرتبط به شهر به عهده شهرداری گذارده شده بود در سال 1333 به استناد لایحه قانونی اصلاح قانون آب و فاضلاب شهر تهران مسئولیت اداره کردن سازمان مستقل آب متعلق به شهرداری به عهده مدیر عامل سازمان آب تهران محول گردید.

به موجب لایحه قانونی تأسیس وزارت آب و برق مصوب سال 1342 تهیه و اجرای برنامه ها و طرحهای مربوط به تأمین آب و انتقال آب به مراکز عمده مصرف و نظارت بر نحوه جاری ساختن فاضلاب شهرها و واحدهای صنعتی به عهده وزارت آب و برق گذارده شد.

به موجب ماده 2 قانون مذکور وزارت آب و برق مکلف شد تا مؤسساتی را که طبق اصول بازرگانی اداره شوند برای اداره امور آب شهرها به وجود آورد در این رابطه سازمانهای آب منطقه ای و شرکتهای آب مشروب شهرها و در برخی از استانها سازمانهای آب و برق ایجاد شد.

با تصویب قانون تأسیس وزارت نیرو در سال 1353 در ماده 1 این قانون به نحوی مسئولیت وزارت نیرو در امر آب و فاضلاب پیش بینی شده بود.

در سال 1354 قانون تشکیل شرکتهای تأمین و توزیع آب و تأسیسات آب و فاضلاب شهرها از تصویب مجلسین گذشت. به موجب این قانون شرکتهای منطقه ای تابع وزارت نیرو موظف شدند برای بهره برداری از شبکه توزیع آب و احداث تأسیسات فاضلاب شهرها شرکتهایی را رأساً یا با مشارکت شهرداریها و بخش خصوصی با رعایت شرایط مذکور در قانون فوق ایجاد نمایند.

گرچه اساسنامه تیپ شرکتهای موردنظر قانو گذار نیز تهیه شد ولی به دلیل اختلاف نظر وزارت نیرو با وزارت کشور هیچگاه شرکتهای موضوع این قانون تشکیل نشد.

در همین راستا به موجب لایحه قانونی راجع به تغییرات وظایف وزارت نیرو اداره امور آب مشروب شهرها به عهده استانداری یا شهرداری های مربوط محول و مقرر گردید آن قسمت از تشکیلات آب منطقه ای که عهده دار این وظیفه است به شهرداری یا استانداری ذیربط منتقل گردد. همچنین مقرر شد اداره امور شبکه و توزیع آب شهری مناطقی که توسط وزارت نیرو اداره می شود. طی مدت مناسبی به عهده شهرداریهای ذیربط محول گردد که این ذیربط محول گردد که این ضوابط عملی نشد.

در سال 1361 با تصویب قانون توزیع عادلانه آب و به موجب تبصره 2 ماده 21 قانون فوق، تقسیم و توزیع آب شهری و اداره تأسیسات جمع آوری و دفع فاضلاب در داخل محدوده شهرها به عهده شرکتهای مستقلی به نام شرکت آب و فاضلاب شهرها که باید تحت نظارت شورای شهر و وابسته به شهرداریها باشد محول گردید و قرار شد که اساسنامه این شرکتها یا مؤسسات ظرف مدت شش ماه تدوین و به تصویب هیأت وزیران برسد.



صرفه جویی در مصرف آب :

آب منشاء حیات است (آیه شریفه و جعلنا من الماء کل شیء حی) و در هر کشوری میزان دسترسی به منابع آب تجدیدپذیر از جمله شاخص های مهم توسعه پایدار است و ادامه حیات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر ملتی براساس چگونگی استفاده از منابع ارزشمند آب شکل می گیرد.

1/1 میلیارد نفر از ساکنین کره زمین از فقدان دسترسی به آب آشامیدنی سالم رنج می برند و 6/2 میلیارد نفر نیز با کمبود سامانه ی دفع بهداشتی فاضلاب مواجه می باشند. 8/1 میلیون نفر از مردم هر سال در اثر ابتلا به بیماری وبا جان خود را از دست می دهند که 90 درصد آنها را بچه های زیر 5 سال تشکیل می دهند. برای مقابله با بحران آب سازمان ملل اهدافی را تحت عنوان اهداف توسعه هزاره به منظور کاهش فقط و دستیابی به توسعه پایدار تعریف نمود. یکی از اهداف مذکور (تا سال 2015) کاهش 50 درصدی افرادی است که به آب آشامیدنی سالم و سامانه های بهداشتی دسترسی ندارند.

وقوع تنش های آبی در یک منطقه ناشی از به هم خوردن تعادل بین منابع آب و مصارف آب است، نسبت بین میزان استحصال آب و کل منابع آب تجدیدپذیر در یک منطقه به عنوان یکی از شاخص های تعیین شدت تنش آب در آن منطقه شناخته شده است. در صورتی که این نسبت بالای 40 درصد باشد (به عبارت دیگر بیش از 40 درصد از کل منابع آب تجدیدپذیر استحصال شود) با تنش بالای آب مواجه خواهیم بود و اگر این شاخص بیش از 80 درصد شود در آن صورت وقوع بحران های شدید در آن منطقه اجتناب ناپذیر است.

کشور ایران با بهره گیری از 71 درصد از منابع تجدیدشونده در حال حاضر در شرایط تنش بالای آبی قرار دارد و در برخی مناطق نیز شرایط بحران شدید آب حاکم است. چنین میزان برداشتی تاثیر مخربی بر کمیت و کیفیت منابع آب خواهد داشت. لذا ضروریست با کنترل میزان مصرف آب استحصالی از منابع محدود ارزشمند آب در کشورمان از شدت تنش های موجود کاست. این مهم تنها در سایه ی یک عزم ملی برای تغییر فرهنگ مصرف آب و استفاده از تمام توان فکر و فنی کشور برای تغییر الگوهای مصرف آب در بخش های مختلف (شرب، کشاورزی و صنعت) امکان پذیر خواهد شد.

در این راستا و در سال 1365 در ابتدای تاسیس معاونت آب و فاضلاب، وزیر نیروی وقت پیشنهاد داد با آغاز فصل گرما و افزایش مصرف آب هفته (ابتدای تابستان هر سال) به عنوان صرفه جویی در مصرف آب معرفی شود که هر روز با یک عنوان نامگذاری می شود که همزمان تلاش گسترده ای در راستای اطلاع رسانی به مردم، مسئولان و دست اندرکاران صنعت آب صورت می گیرد تا لزوم استفاده از شیوه های صحیح بهره مندی از منابع آب مورد توجه همگان قرار گیرد.

از آنجا که کمبود منابع آب در ایران تنها مربوط به ماه های گرم سال نبوده و کشور ما در این خصوص با چالش جدی مواجه است و رسالت ما حفظ این سرمایه ی حیات بخش برای آیندگان است، ضروری است که سیاست های استفاده ی بهینه از آب در کلیه ی بخش های جامعه به شکل نهادینه اجرا شود به شکلی که همگان خود را به عنوان حامیان و متولیان این امر درنظر بگیرند.



روش های صرفه جویی در مصرف آب :

1 ) آبیاری چمن و گیاهان در صبح زود یا در شب ؛

2 ) روشن کردن ماشین لباسشویی و ظرفشویی با ظرفیت کامل ؛

3 ) کوتاه کردن زمان دوش گرفتن ؛

4 ) قراردادن تیغه چمن زدن در ارتفاع مناسب ؛

5 ) استفاده از روش آبیاری قطره ای برای گیاهان و درختچه ها و بوته ها ؛

6 ) نصب یک دوش خوب و کارآمد ؛

7 ) بازبینی و رسیدگی چمن ؛

8 ) کاشتن گیاهان مقاوم متناسب با محل های موردنظر ؛

9 ) خیساندن ظروف هنگام شست شو با دست ؛

10 ) قراردادن آبپاش در محل مناسب ؛

11 ) استفاده از یخچال برای سرد کردن آب ؛

12 ) استفاده از یک تشت برای شست و شوی میوه ها و سبزیجات ؛

13 ) استفاده از کود گیاهی برای گیاهان و بستر گل ها ؛

14 ) جارو کردن زمین به جای شستن آن ؛

15 ) استخر سرپوشیده و وان های آب گرم ؛

16 ) وارسی برای پیدارکردن سوراخ و نشتی لوله و بستن آنها ؛

17 ) استفاده از آب آکواریم برای تغذیه گیاهان ؛

18 ) مادامیکه گیاهان هنوز به آبیاری نیاز ندارند آب ندهید ؛

19 ) پوشاندن سطوح شیبدار به وسیله گیاهان ؛

20 ) استفاده از مواد حیوانی برای کنترل علف های هرز ؛

21 ) محدود کردن استفاده از کودهای شیمیایی ؛

22 ) استفاده از کارواش به جای شست و شوی ماشین در خانه ؛

23 ) بستن آب به هنگام مسواک زدن ؛

24 ) استفاده از ماشین ظرفشویی بر اساس راهنمای کارخانه سازنده ؛

25 ) مجزا کردن لوله آب گرم ؛

26 ) عدم استفاده از توالت به جای سطل زباله ؛

27 ) استفاده از نگهدارنده های طبیعی خاک ؛

28 ) شستن لباس های تیره با آب سرد ؛

29 ) اجازه بدهید چمن های شما در تابستان خوابیده بمانند ؛

30 ) استفاده از آبپاش قطره ای بزرگ ؛

31 ) گیاهان و گل ها را خیس نکنید ؛

32 ) تغییر سیستم آبیاری به سیستم اتوماتیک آبیاری برنامه ریزی شده ؛

33 ) برنامه زمانبدی سیستم آبیاری اتوماتیکی تان را تغییر دهید ؛

34 ) شستن با آب کم ؛

35 ) شستن حیوانات اهلی در بیرون ؛

36 ) هوادهی چمن یک یا دو بار در سال ؛

37 ) بستن شیر آب زمان تراشیدن صورت ؛

38 ) قراردادن یخ کنار نهال ها ؛

39 ) گرفتن دوش به جای استفاده از وان ؛

40 ) استفاده از وسائل خانگی جدید ؛

41 ) کاشت و استفاده از گیاهان مقاوم در مقابل آفت و خشکسالی.



روابط عمومی و اصلاح الگوی مصرف آب :

نامگذاری دوران کنونی به عنوان عصر اطلاعات و ارتباطات نتیجه قدرت و اثربخشی حیرت انگیز اطلاعات بر زندگی انسان هاست. به نحوی که میزان دوری و نزدیکی به منابع تولید و انتشار اطلاعات در زمینه های مختلف نشان دهنده جایگاه جوامع؛ نهادها و مراکز مختلف است. بر این اساس و به اذعان صاحب نظران علوم ارتباطات روابط عمومی ها یکی از مراکز حساس تبادل و تلاقی اطلاعات در جامعه هستند که از یک سو دریافت کننده پیام های ارسالی از سوی مردم، افکار عمومی، رسانه ها و سایر منابع خارج از سازمان بوده و از سوی دیگر انتقال دهنده و منعکس کننده اطلاعات و رویدادهای درون سازمان ها به بیرون و به ویژه ذینفعان هستند.

با توجه به وجود چنین جایگاهی و همچنین با توجه به نقش اطلاع رسانی درست و به موقع در توفیق رسیدن به اهداف پیام نوروزی مقام معظم رهبری مبنی بر اصلاح الگوی مصرف در کلیه شئون زندگی، روابط عمومی ها می توانند به عنوان یکی از بازوهای موثر سازمان عمل کنند.

اصلاح الگوی مصرف بیش از هر اقدامی نیازمند فرهنگ سازی و به نوعی اصلاح فرهنگ حاکم بر عادت های مصرفی مردم است. یکی از مواردی که در پیام مقام معظم رهبری به عنوان نمادهای نادرست بودن الگوی مصرف مطرح شد، زیاده روی در مصرف و هدر دادن آب توسط مردم و مسئولان بود.

بنابراین روابط عمومی شرکت های آب و فاضلاب وظیفه ور سالت سنگینی در حرکت به سمت آرمان و اهداف شعار امسال دارند، البته این روابط عمومی ها در سال های اخیر برنامه ها و اقدامات گسترده و ارزنده ای در راستای فرهنگ سازی و توجه دادن مردم به حفظ منابع آب داشته اند و در حد توان در این راه کوشیده اند.

طرح شعار اصلاح الگوی مصرف از یک سو نشان دهنده اهمیت و ارزش تلاش های گذشته روابط عمومی شرکت های آب و فاضلاب در ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب بوده و از سوی دیگر فرصت مناسبی برای جلب مشارکت همگانی در حفظ و صیانت از آب به عنوان مایه حیات و کالای تولیدی گران قدر این شرکت هاست.

برای رسیدن به نتیجه مطلوب در این زمینه نیازمند برنامه ریزی همه جانبه و آینده نگر هستیم، چرا که یکی از تفاوت های اصلی روابط عمومی با تبلیغات، برنامه ریزی است چرا که روابط عمومی برای بلند مدت برنامه ریزی می کند اما تبلیغات در کوتاه ترین زمان ممکن به دنبال نتیجه است، بر این ساسا سال 88 و شعار آن می تواند نقطه آغازین برای برنامه ریزی اثربخش و موثر در آینده باشد تا ضمن حفظ و توسعه خدمات تأمین آب شرب سالم و بهداشتی و همچنین دفع بهداشتی فاضلاب، رضایت و بهره مندی مردم را کسب نماییم و در نتیجه ضمن جلب اطمینان و اعتماد مشترکان، همراهی و مشارکت آنان در اجرای بهتر و موفق تر برنامه ها را به دست آوریم.