پژوهش انجام شده که در ارتباط با حاشیه نشینی در تهران و به مطالعه موردی منطقه اسلام شهر پرداخته ، با هدف تبیین فرایند شکل گیری ، دگرگونی و تغییرات پدیده و نیز عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر آن و فراهم کردن بستر لازم برای ارزیابی عینی نتایج و بازخوردهای سیاست ها و روش های برخورد با پدیده صورت گرفته است.

در انجام این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده و از پژوهش هایی که در داخل کشور صورت گرفته همچنین اخذ مطالب از پژوهشهایی که در خارج ازی کشور صورت گرفته توسط اینترنت آن بر محتوا و پویایی آن افزوده شده است.

در این پژوهش فرآیند، چگونگی و عوامل مؤثر در شکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو در ایران و منطقه کلانشهری تهران ، تبیین تفاوتها و عدم تشابه فرایند و عوامل مؤثر بر شکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو در ایران، نقش ، عملکرد و ویژگیهای عام سکونتگاههای خودرو در ایران و منطقه شهری تهران در مراحل شکل گیری و گذار، انطباق چارچوب نظری عام پژوهش بر شرایط ایران و منطقه شهری تهران، تبیین سکونتگاهها خودروی ایران از دیدگاه کلان نظری ، مطالعات لازم انجام شده.

سپس موقعیت و وسعت استان تهران و در مراحل بعدی جمعیت و مهاجرت ، بررسی مقایسه ای برخی شاخصهای اقتصادی – اجتماعی شهرستانهای استان تهران ( در مقایسه با سطح استان و کشور) ، توزیع جغرافیایی مهاجرین در استان تهران ، سپس ویژگیهای طبیعی استان تهران شامل آب و هوا ، زمین شناسی ، وضعیت گسلها و زلزله خیزی ، ارزیابی منابع اراضی و طبقه بندی اراضی ، منابع آب سطحی و زیرزمینی ، پوشش گیاهی ، اکولوژی و محیط زیست ، کاربری اراضی ، زراعت و باغداری ، دامداری و سپس به صنایع تبدیلی ، اقتصاد کشاورزی و نظام بهره برداری و قابلیتها و محدودیتهای اصلی توسعه استان تهران شناسایی گردیده است.

بخش بعدی ابتدا تعاریف، ویژگیها و فرایند ایجاد سکونتگاه خودرو که شامل ویژگیهای فیزیکی ، اجتماعی و حقوقی (قانونی) و دیگر سکونتگاههای خودرو، تحول تاریخی واژه سکونتگاه خودرو ، فرایند ایجاد سکونتگاه خودرو، رویکردها نسبت به سکونتگاه خودرو، نقش آتی سکونتگاههای خودرو در مسکن شهری همچنین به دو مورد پژوهشها یکی در مصر و دیگری در بنگلادش پرداخته که تمامی مطالب این بخش برگرفته از اینترنت و سپس ترجمه شده است.

مرور نظریات و دیدگاهها پیرامون زمینه ها و ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی پیدایش سکونتگاههای خودرو که در آن به تعریف، مشخصات و ویژگیهای بخش غیررسمی، اهمیت و کارکردهای بخش غیررسمی و نقش آنها در تأمین مسکن و شکل دهی سکونتگاههای خودرو و بعد مشخصات و ویژگیهای فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی سکونتگاههای خودرو و سپس در مرحله بعد به تجزیه و تحلیل یافته های مرتبط با وضعیت اقتصادی در شهرستان اسلام شهر پرداخته شده که در آن وضعیت هزینه (درآمد) ، قیمت واحد مسکونی ، وضعیت ترکیب شغلی ، وضعیت مکان شغل ساکنین و وضعیت تغییر (تحرک) شغلی در اسلام شهر

سپس به تحلیل یافته های مرتبط با وضعیت اجتماعی و فرهنگی در اسلام شهر که شامل ترکیب قومی و مکان سکونت قبلی ساکنین ، ارتباط ساکنین با محل تولد ، میزان ، نوع و جهت پیوندهای اجتماعی ، نوع و میزان سازمان یافتگی و تشکل پیوند اجتماعی ، نوع و نحوه نگرش ، مسائل و مشکلات ، ویژگیها و مشخصات بافت در اسلام شهر که شامل بافت روستایی ، بافت حاشیه ای و کاملاً خودرو (یک شبه ساخت) ، بافت های طراحی شده و جدید ، بافت های در حال گذار و شکل گیری در مرحله بعد نتایج تحقیقات و مطالعات سیاسی در مورد سکونتگاه اسلام شهر و نتیجه گیری در آن در بخش آخر به نقش و جایگاه منطقه ای سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد و شرکت در تقسیم کار با شهر اصلی (مادر) که در آن به میزان و جهت ارتباط سکونتگاه اسلام شهر با شهر مادر و با یکدیگر طی مراحل رشد، میزان ارتباط اقتصادی و نظام فعالیتی سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد، جایگاه منطقه ای سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد و چشم انداز آتی و سازمان سیاسی اداری سکونتگاه اسلام شهر طی مراحل رشد.

بخش نهایی که به پیشنهادها و راهکارهای مختلف در زمینه برخورد با پدیده حاشیه نشینی اختصاص یافته با تکیه بر توانهای ساکنین آنها بسامان کرد و کیفیت سکونت در آنها را ارتقاء بخشید، همچنین این مجموعه ها راه حلی جهت حل مشکل مسکن و سرپناه و تولید مسکن در مجموعه کلانشری است و بایستی با شناخت منطق شکل گیری و تحول این کانونهای حاشیه ای آنها را برنامه دار کرد.

در هر حال اما چنین نگرشی در سالهای اخیر سیاستها و راهکارهای برخورد با سکونتگاههای خودرو را بیش از سایر دیدگاهها تحت تأثیر قرار داده است به نحوی که آنها از این پس نه یک مسأله بلکه یک راه حل تلقی می شوند و اغلب پروژه های ارتقاء کیفیت سکونت و تأمین زمین و خدمات با تکیه بر راه کارهای مشارکتی متأثر از این شیوه نگرش است.

برخی حتی به مسائل بنیادی تر چون یکنواختی و عدم تنوع اجتماعی – اقتصادی در ترکیب جمعیت ساکن و محدودیت شدید نفوذ عناصر ونهادهای مدنی به این سکونتگاهها و شکل گیری حیات مدنی در این سکونتگاهها اشاره کرده و اساساً آنها را در تحلیل نهایی پدیده ای ناقص الخلقه می دانند که البته گریزی هم از آنها وجود ندارد.

فهرست مطالب

مقدمه ۱۴
تصویر ۱-۱: توسعه تهران از سال ۱۲۰۰ الی ۱۳۷۰ هجری شمسی ۱۵
۱-۱-۱- نظریات مرتبط با فراغت ۲۰
۱-۱-۲- اهداف گذران فراغت ۲۱
۱-۱-۳- ویژگیهای فعالیتهای فراغتی ۲۲
۱-۱-۴- کار دلخواه و آزاد در وقت آزاد ۲۴
۱-۱-۵- فراغت و تفریح در دین ۲۵
۱-۱-۶- ابعاد اقتصادی گذران فراغت ۲۶
۱-۱-۷- تأثیرات عدم برنامه ریزی فراغت ۲۶
۱-۱-۸- تقسیم بندی وقت آزاد ۲۸
۱-۱-۹- نیازهای امروزی به فعالیتهای فراغتی ۲۹
۱-۱-۱۰- تأثیر اوقات فراغت در معماری ۳۱
۱-۱-۱۱- جهانی شدن برنامه ریزی گذران فراغت ۳۲
۱-۱-۱۲- سابقه برنامه ریزی فراغت در ایران ۳۳
۱-۱-۱۳- بخشهای موثر در برنامه ریزی فراغت ۳۳
۱-۱-۱۴- تمهیدات کالبدی و راهکارهای عملی تفریح ۳۴
۱-۱-۱۵- فضاهای فراغتی تهران ۳۵
۱-۱-۱۵-۱- سیر تحول کاربری گذاران اوقات فراغت در تهران ۳۷
• حکومت صفویه و قاجاریه : ۳۷
• حکومت پهلوی اول ۳۸
• حکومت پهلوی دوم ( ۲۵ ـ ۱۳۲۰ ش ) ۳۸
• حکومت پهلوی دوم ( ۴۵ ـ ۱۳۲۵ ش ) : ۳۹
• حکومت پهلوی دوم ( ۵۷ ـ ۱۳۴۵ ش ) : ۳۹
• حکومت جمهوری اسلامی‌( بعد از بهمن ۱۳۵۷ ) ۴۰
تبیین نیاز ـ شرایط خاص تهران ۴۱
الف ـ جمعیت شهری ۴۱
ب ـ ترکیب سنی جمعیت ۴۲
ج ـ نظام تعطیلات و مرخصی ۴۴
۱-۱-۱۵-۳- فرصتهای گذران اوقات فراغت در تهران ۴۵
۱-۱-۱۵-۴- طبقه بندی فعالیتهای گذران اوقات فراغت در تهران ۴۶
۱-۱-۵-۵- ویژگیهای عرضه تسهیلات گذران اوقات فراغت در محیط بیرون شهر تهران ۴۶
۱-۱-۱۵-۶- ویژگیهای عرضه تسهیلات گذران اوقات فراغت در درون شهر تهران ۴۷
• تحلیل و جمع بندی ۴۹
۱ ـ ۲ ـ فضاهای جمعی ۵۲
مقدمه ۵۲
۱ ـ ۲ ـ ۱ ـ تمدن و جامعه ۵۲
۱ ـ ۲ ـ ۲ ـ تمدن و شهر ۵۳
۱ ـ ۲ ـ ۳ ـ شهر و حیات مدنی ۵۳
۱ ـ ۲ ـ ۴ ـ فضای جمعی ۵۴
۱ ـ ۲ ـ ۵ ـ فضای شهری ۵۵
۱-۲-۵-۱- کارکردهای فضاهای شهری ۵۸
۱-۲-۵-۲- اهمیت پیاده روی ۵۹
۱-۲-۵-۳- ساخت فضای شهری ۶۰
• میدان ۶۱
• خیابان ۶۲
۱ ـ ۳ ـ انسان و طبیعت ۶۳
۱ ـ ۳ ـ ۱ ـ انسان و طبیعت در تمدن ایران ۶۳
• باغهای مسطح و کم شیب : ۶۷
• باغهای شیبدار و صفه بندی شده : ۶۷
• باغهای احداثی در زمینهای عارضه دار : ۶۷
۱ ـ ۴ ـ ۱ ـ آب در باغ ایرانی ۶۹
۱ ـ ۴ ـ ۲ ـ گیاه در باغ ایرانی ۶۹
۱ ـ ۴ ـ ۳ ـ اصول طراحی باغ ایران ۶۹
الف ) سلسله مراتب ۶۹
ب ) تقارن ۷۰
ج ) مرکزیت ۷۰
د ) ریتم ۷۰
هـ ) استقلال و تشخیص فضاها ۷۱
و ) تنوع در وحدت ، وحدت در تنوع ۷۱
ز ) طبیعت گرایی و بهره گیری از منظر ۷۱
۱ ـ ۵ ـ چشم اندازهای فرهنگی ۷۴
موزائیک وسیع ۷۵
• گزینش دشوار ۷۵
• حمایت جهانی ۷۶
۱ ـ ۶ ـ حس قداست ۷۸
۱ ـ ۷ ـ ۱ ـ گردشگری و گردشگران در ایران ۸۲
۱ ـ ۷ ـ ۲ ـ اکوتوریسم ۸۳
• امکان سنجی جاذبه های اکوتوریسم در ایران ۸۳
۱ ـ ۸ ـ طرح منظر ۸۴
۱ ـ ۸ ـ ۱ ـ منظره پردازی ۸۸
۱ ـ ۸ ـ ۱ ـ ۱ـ منظره پردازی در هنر اروپا ۸۹
• منظره پردازی های آرمانی : ۸۹
• منظره پردازی طبیعت گرا : ۹۰
• منظره پردازی نمادگرایانه : ۹۰
۱ ـ ۸ ـ ۱ ـ ۲ ـ منظره پردازی در ایران ۹۰
فصل دوم ۹۲
مطالعات بستر ۹۲
فرحزاد در گذر زمان ۹۳
۲ ـ ۱ ـ شناخت تاریخ منطقه ۹۴
سفر امامزاده داوود ۹۴
درختهای توت وقفی ۹۶
راه امامزاده داوود ۹۷
سنگ مثقال ـ ینجه زار ۹۸
معجزات امامزاده ۹۹
امامزاده داوود ( از توابع قصبه کن ) ۱۰۱
۲-۲- مطالعات اقلیمی‌ ۱۰۷
• زمین شناسی ۱۰۷
• آب و هوا ۱۱۰
بارندگی ۱۱۰
دما ۱۱۱
یخبندان ۱۱۱
فشار جو : ۱۱۲
نم نسبی : ۱۱۲
ابرناکی : ۱۱۲
ساعات آفتابی : ۱۱۲
باد : ۱۱۳
• ویژگیهای طبیعی ۱۱۳
زمین لرزه های تاریخی : ۱۱۳
۲ ـ ۴ ـ ۱ ـ شناخت سازمان فضایی : ۱۱۵
۲ ـ ۴ ـ ۱ ـ ۱ ـ نظام توزیع عناصر : ۱۱۵
• توده و فضا ۱۱۵
• تراکم ۱۱۵
• کیفیت بناها ( قدمت ) ۱۱۵
۲ ـ ۴ ـ ۱ ـ ۲ ـ نظام توزیع کاربریها : ۱۱۶
۲ ـ ۴ ـ ۲ ـ شناخت ساخت فضایی ۱۱۸
۲ ـ ۴ ـ ۳ شناخت فضای شهری ( جمعی ) ۱۱۸
• تجزیه و تحلیل فضاهای شهری : ۱۱۸
فضای شهری ( ۲ ) ۱۱۹
نتیجه گیری : ۱۱۹
۲ ـ ۴ ـ ۴ ـ شناخت سیمای شهر ۱۲۰
۲ ـ ۴ ـ ۴ ـ ۱ ـ سیمای بیرونی شهر ( نمای از دور شهر ) ۱۲۰
• عوامل سازنده سیمای بیرونی شهر ۱۲۰
۲ ـ ۴ ـ ۴ ـ ۲ ـ سیمای درونی بافت ۱۲۲
۱ ـ راه ۱۲۲
۲ ـ گره ۱۲۳
۳ ـ نشانه ۱۲۳
۴ ـ لبه ۱۲۴
۵ ـ محله ۱۲۵
۲ ـ ۶ ـ ۱ ـ وضعیت و عوارض اجتماعی توسعه در محدوده ۱۲۷
۲ ـ ۶ـ ۱ ـ ۱ ـ تغییرات اکولوژی اجتماعی ۱۲۷
۲ ـ ۶ـ ۱ ـ ۲ ـ تعارض طبیعت و شهر ۱۲۸
۲ ـ ۶ ـ ۱ ـ ۳ ـ نا امنی اجتماعی ۱۲۸
۲ ـ ۶ ـ ۱ ـ ۴ ـ افول نقش فراغتی و تفریحی محدوده ۱۲۹
۲ ـ ۶ ـ ۲ ـ وضعیت مالکیت اراضی ۱۲۹
۲ ـ ۶ ـ ۲ ـ ۱ـ نحوه حقوقی مالکیت اراضی ۱۲۹
منابع طبیعی ۱۲۹
مالکیت عرفی اراضی روستا ۱۳۰
حرایم و اراضی طرح دار : ۱۳۰
۸-۲ ـ تحلیل نیروهای موثر بر حوزه ۱۳۲
۲ ـ ۸ ـ ۱ ـ شبکه حمل و نقل ۱۳۲
۲ ـ ۹ ـ ۱ ـ کلیات طرح تفصیلی ۱۳۴
۲ ـ ۹ ـ ۲ ـ طرح جامع قدیم تهران ۱۳۴
۲ ـ ۹ ـ ۳ ـ طرح اجرایی تهران ( ۱۳۵۰ ) ۱۳۵
۲ ـ ۹ ـ ۴ ـ طرح جامع توسعه جهانگردی در ایران ( ۱۳۵۱ ) ۱۳۵
۲ ـ ۹ ـ ۵ ـ طرح جامع جدید ساماندهی تهران ( ۱۳۷۰ ) ۱۳۶
۲ ـ ۹ ـ ۶ ـ طرح مطالعات ساماندهی گردشگاههای تهران ( ۱۳۷۴ ) ۱۳۶
۲ ـ ۹ ـ ۷ ـ طرح بهسازی منطقه فرحزاد ( ۱۳۷۲ ـ شهرداری تهران ) ۱۳۷
نتیجه گیری ۱۳۸
فصل سوم ۱۳۹
امکانات و محدودیتها ۱۳۹
۳ ـ ۱ ـ امکانات و محدودیتهای طبیعی ۱۴۰
امکانات ۱۴۰
محدودیتها ۱۴۰
۳ ـ ۲ ـ امکانات و محدودیتهای کالبدی ۱۴۱
امکانات ۱۴۱
محدویتها ۱۴۱
۳ ـ ۳ ـ امکانات و محدودیتهای اجتماعی ۱۴۲
امکانات ۱۴۲
محدودیتها ۱۴۲
فصل چهارم ۱۴۳
اهداف کلی و اهداف عملیاتی ۱۴۳
۴ ـ ۱ـ اهداف کلی ۱۴۴
۴ ـ ۲ ـ اهداف عملیاتی ۱۴۴
فصل پنجم ۱۴۵
برنامه های پیشنهادی ۱۴۵
۵ ـ ۱ ـ برنامه کاربری اراضی ۱۴۶
اهداف ۱۴۶
۵ ـ ۲ ـ برنامه حمل و نقل و زیر ساختها ۱۴۶
۵ ـ ۲ ـ ۱ ـ برنامه حمل و نقل ۱۴۶
اهداف ۱۴۶
۵ ـ ۲ ـ ۲ ـ برنامه زیر ساختها ۱۴۶
اهداف ۱۴۶
۵ ـ ۳ ـ برنامه مدیریت آب ۱۴۷
اهداف ۱۴۷
۵ ـ ۴ ـ برنامه نظام فضای باز و سبز ۱۴۷
اهداف ۱۴۷
۵ ـ ۵ ـ برنامه طراحی شهری ۱۴۸
اهداف۱۵۰